اردیبهشت ماه سال 81 غرق شدن 6 دختر دانش آموز در قلب پایتخت در دریاچه پارک شهر، 26 مهر ماه سال 83 انفجار کپسول گاز و آتش سوزی در مسجد ارگ با 350 مجروح و 78 تن کشته، آتش سوزی ساختمان خیابان جمهوری در 29 دی ماه سال 92 و کشته شدن دو کارگر زن، کشته شدن کودک 5 ساله در آبنمای پارک کوهسار در چهارم خرداد ماه سال 95، 30 دی ماه سال 95 ریزش ساختمان پلاسکو و برجای ماندن 300 مجروح و 22 کشته، آتش سوزی میدان حسن آباد در 26 تیرماه سال 98 و تخریب دو گنبد بنای تاریخی کلاه فرنگی. این اخبار و اعداد تنها بخشی از حوادث روی داده در تهران در دو دهه اخیر است. حوادثی که نبود ایمنی در مکان های عمومی شهر را رو کرد و زنگ خطر پایتخت را به صدا درآورد.
زنگ خطر به ویژه پس از حادثه پلاسکو به دلیل ابعاد جانی و مالی ناشی از آن شنیده و جدی گرفته شد و شناسایی و ایمنی ساختمان های شهر را در دستور کار نهادهای مرتبط قرار داد. بررسی ها از بیش از سه هزار ساختمان ناامن در تهران پرده برداشت. آماری که معاون پیشگیری سازمان آتش نشانی شهرداری تهران چندی پیش در گفت و گو با شهرنوشت آن را تایید کرد. او البته این را هم گفت که هر چند ریسک خطر در 34 هزار ساختمان از نوع متوسط به بالا است اما منطقه بازار با وجود اینکه ارتفاع ندارد، گسترده است و اگر بخش‌هایی از بازار مثل نساجی، پارچه، کفش و کارگاه‌ها و لوازم‌التحریر و مراکز فروش فرش که دارای ریسک‌های بالاتری هستند، حساب کنیم آمار بسیار بالاتر می‌رود.
آمار سه هزار ساختمان ناایمن در حالی مطرح می شود که پیش از این و در اسفندماه سال 95 مدیر عامل وقت سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران از شناسایی 7هزار و 255 نقطه پر خطر در پایتخت خبر داده بود.
ساختمان‌های ناایمن در کدام مناطق تهران قرار دارد؟
آنگونه که شریف زاده مدیرعامل وقت سازمان آتش نشانی 2 سال پیش گفت مناطق 11 و 12 عمده مناطق تجاری پرخطر و مناطق 4 و 17 مناطق صنعتی پرخطر شهر تهران هستند. این مناطق در محدوده پرتراکم شهر واقع شده اند که درصورت بروز خطر ممکن است اماکن مجاور خود را نیز تحت تاثیر قرار دهند. آمارهای منتشر شده در سال های اخیر نشان می دهد در بافت تاریخی و مرکزی شهر تهران شامل مناطق ۱۱ و ۱۲ شاهد بیشترین بافت فرسوده و ساختمان‌های ناایمن هستیم. ساختمان‌ها و کارگاه‌های واقع در مرکز شهر تهران از نظر ایمنی وضعیت مناسبی ندارند که هم‌اکنون تعداد بسیاری از این ساختمان‌ها در محدوده خیابان جمهوری و خیابان ۱۵ خرداد قرار دارند. علاوه بر این در برخی مناطق صنعتی نیز میزان ریسک بالاست. به‌طوری که در منطقه ۴ و ۱7 تهران محدوده یافت‌آباد و دلاوران ساختمان‌های قدیمی و کوچک به صورت غیرقانونی و بدون مجوز شهرداری تغییر کاربری داده و به کارگاه تولیدی مبلمان تبدیل شده‌اند. همچنین در منطقه پامنار واقع در بازار تهران بسیاری از خانه‌های کوچک به انبار و کارگاه تولیدی پوشاک تبدیل شده است.
هیولای خفته در پارک های شهری
این تنها ساختمان های پایتخت نیست که ناایمن هستند. آنگونه که رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران مهرماه امسال در جلسه علنی شورای شهر گفته است 10 هزار خطر در 350 بوستان تهران شناسایی شده است.
آنگونه که صدراعظم نوری گفته است بر اساس نتایج به دست آمده از پایش الزامات HSE (ایمنی، سلامت و محیط زیست) که با همکاری چند دانشگاه و در 8 محور اصلی ازجمله اماکن عمومی نظیر پارک ها و فضای سبز، مراکز تفریحی، سینماها، مراکز تجاری و مذهبی با تجزیه و تحلیل حوادث، شناسایی مخاطرات و ارزیابی ریسک، بازرسی های مستمر ایمنی و بهداشتی، تدوین دستورالعمل و روش های اجرایی کار و آموزش همگانی انجام شده است 7 هزار خطر در حوزه ایمنی و بهداشت و 3 هزار خطر در حوزه محیط زیست گزارش شده است. در این میان مخاطـــرات فیزیکی با 65 درصد و در مخاطرات فیزیکی مواجهه با برق گرفتگی با 21 درصد بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. رییس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران همچنین از آمار دیگری گفته که از نتایج بررسی ایمنی کودکان در زمین‌های بازی پارک‌های شهری اعم از پارک های محلی و ناحیه‌ای منتخب 5 منطقه در نواحی شمال، جنوب، مرکز، شرق و غرب تهران به دست آمده است. نتایجی که نشان می دهد بیش از 68 درصد وسایل بازی پارک ها می تواند مخاطرات و آسیب هایی را برای کودکان به همراه داشته باشد.
مدارس زرد و قرمز شهر
وضعیت ایمنی در مدارس هم دست کمی از باقی فضاهای عمومی شهر ندارد. براساس گزارش اخیر سازمان پیشگیری و مديريت بحران شهر تهران، از 2هزار و 888 مدرسه بررسي شده، هزار و 235 مدرسه از نظر ايمني در وضعيت زرد، 827 مدرسه در وضعيت قرمز و مابقي از نظر مخاطره در حد آسيب كم هستند. این در حالی است که ۱۳ هزار مدرسه در استان تهران و چهار هزار مدرسه در پایتخت وجود دارد که هنوز مورد ارزیابی قرار نگرفته اند و به نظر می رسد شرایط مشابه وضعیت مدارس بررسی شده دارند. همانطور که رئیس شورای شهر تهران در گردهمایی 1500 مدیر مدرسه شهر تهران در 28 دی ماه سال جاری اعلام کرد. به گفته محسن هاشمی در تهران نزدیک به ۷۰ درصد مدارس وضعیت خوبی ندارند و از لحاظ ایمنی مقام سی ام در میان ۳۱ استان را دارد.
تبدیل ایمنی به مطالبه عمومی
آمار ارائه شده در این گزارش تنها ساختمان های بلندمرتبه، بوستان های شهری و مدارس را در نظر گرفته است. اگر به اعداد ذکر شده مناطق عمومی دیگر شهر مانند؛ سینماها، مساجد، مجتمع های فرهنگی و ورزشی و حتی گودهای شهر که برای ساخت بناهای جدید ایجاد شده اما به دلایل مختلف رها شده اند را هم اضافه کنیم عدد به دست آمده بیش از پیش ناایمنی شهر در مواقع خطر را گوشزد می کند.
البته شهر به حال خود رها نشده است. ریزش ساختمان 54 ساله پلاسکو فارغ از تلخی ها و رنج هایش، ایمن سازی مکان های عمومی شهر را به مطالبه ای عمومی تبدیل کرد. مطالبه ای که جواب داد و مسوولان شهری را به فکر ایمنی ساختمان های عمومی تهران انداخت. در همین راستا، شورای شهر تهران براساس قانون شهرداری ها و مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، شهرداری را مکلف کرد لایحه «برنامه عملیاتی ایمن سازی ساختمان های ناایمن بلندمرتبه و پرخطر شهر تهران (اعم از مسکونی و غیرمسکونی) و رفع خطر احتمالی» را به این شورا ارائه کند. طبق مصوبه شورا، شهرداری باید ظرف مدت 6 ماه کلیه ساختمان های موضوع این مصوبه را در قالب یک سامانه برخط به تفکیک نوع کاربری، تصرف و مالکیت به شورا ارائه می داد. بررسی های کارشناسی در این باره آغاز شد و نتیجه، شناسایی 22 هزار ساختمان ناایمن در تهران بود. اعضای شورا اما به لایحه ارائه شده رای مخالف دادند و آن را به شهرداری برگرداندند.
طرح دوباره بازنویسی شد و در اختیار شورا قرار گرفت. کلیات طرح الزام شهرداری تهران به ارائه لایحه برنامه عملیاتی ایمن‌سازی ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی ناایمن بلندمرتبه و پرخطر شهر تهران با 7 رای موافق و 12 رای مخالف از سوی اعضای شورا رد شد و برای بار دوم هم به شهرداری برگردانده و به همان سرنوشتی دچار شد که نخستین لایحه شهرداری در این خصوص به آن دچار شده بود.
محدود کردن لایحه به ساختمان های ناایمن بلندمرتبه و نادیده گرفتن ساختمان های غیر بلندمرتبه اما با مقیاس بزرگ و پرخطر مهم ترین دلیل رد نخستین لایحه شهرداری بود که محمد سالاری رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در گفت و گو با مهر عنوان کرده بود. اما لایحه دوم که تمامی ساختمان ها را مورد بررسی قرار داده بود، چرا مورد قبول اعضا قرار نگرفت و دوباره به شهرداری برگردانده شد؟
علی اعطا سخنگوی شورای شهر تهران مردادماه امسال در جلسه بررسی این طرح در شورای شهر گفته بود: «در طرح مصوب شورای شهر تهران به استحکام بخشی سازه ای اشاره شده بود، این در حالی است که در لایحه شهرداری تهران این موضوع نادیده گرفته شده و صرفاً در رابطه با حریق طرحی ارائه شده و در هیچ بخش از لایحه درباره استحکام بخشی صحبتی نشده است. پس 50 درصد از موضوع کنار گذاشته شده است.»
رئیس کمیته معماری و طرح های شهری شورای شهر تهران همچنین این را هم گفت که در تعاریف استاندارد مرتبط، تعریفی تحت عنوان ناایمنی وجود ندارد؛ بنابراین در مرحله اول مستندسازی، شهرداری باید در خصوص ناایمنی تعریفی را ارائه می کرد. شورا به دلایل متعدد طرح را به شهرداری بازگرداند تا دوباره مورد بازنویسی و اصلاح قرار گیرد.
تشکیل کمیته ارتقای ایمنی ساختمان های شهر تهران
چند ماه پس از رد شدن طرح شهرداری و در آخرین روز دی ماه امسال سخنگوی شورای شهر خبر تازه ای درباره ساختمان های بلندمرتبه داشت. آن طور که علی اعطا گفت تشکیل کمیته ارتقای ایمنی ساختمان های شهر تهران به تصویب شورای شهر رسیده است. به گفته او هدف از تشکیل این کارگروه که با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های راه و شهرسازی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دادگستری بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نمایندگان استانداری تهران، نظام مهندسی، اتاق اصناف، آتش‌نشانی شهرداری تهران و مجمع نمایندگان تهران در مجلس شورای اسلامی با حضور اعضای کمیسیون نظارت و حقوقی تشکیل می‌شود، پیگیری تحقق خروجی‌ها و پیشنهادات گزارش های تهیه شده در کارگروه‌های دولت، مجلس، شورای شهر و سایر سازمان‌ها و نهادها پیرامون بررسی حادثه پلاسکو است. او با اشاره به شعار کمیته ملی پلاسکو مبنی بر «پلاسکو را فراموش نکنیم»، ابراز امیدواری کرد دستگاه‌های اجرایی مسئول و نهادهای سیاستگذار با سرلوحه قرار دادن این شعار و با اصلاح ساز و کارهای اجرایی، تعمیر و نگهداری ساختمان های موجود در شهر تهران و پیش بینی ضمانت اجرایی مناسب برای عملیاتی شدن مباحث مقررات ملی ساختمان را پیگیری کنند تا از این پس شاهد حوادث مشابه نباشیم.
پایش 24 ساعته
پیش از این نیز برنامه هایی برای ایمن سازی شهر ارائه شده است. خرداد ماه سال گذشته خبری روی خروجی رسانه ها قرار گرفت که امید برای کاهش خطر در ساختمان های شهر را افزایش داد. بنابراین خبر در قالب طرح میان شهرداری و سازمان آتش نشانی شناسایی ساختمان های ناایمن شهر به سیستم پایش آنلاین 24 ساعته آتش نشانی متصل شده و از این طریق امکان واکنش سریع در زمان وقوع حادثه برای تیم عملیات و نجات فراهم می شود. این طرح در گام نخست برای ساختمان های عمومی و مهم قابلیت اجرا پیدا می کند و ساختمان های متصل به این سیستم از یک امکان چکاپ دوره ای رایگان از سوی سازمان آتش نشانی نیز برخوردار می شوند.
به جز این سازمان آتش‌نشانی در قالب طرح دیگری با معاونت شهرسازی و معماری، برای رفع نقطه کور عملیات امدادرسانی در زمان اطفای حریق، ساختمان‌های عمومی و مهم را ملزم به نصب «نقشه اقدام اطفای حریق» (که حاوی ۵ رده اطلاعات ساختمان است) کرده است. این راهنما که در مدخل ورودی ساختمان‌های ۶ طبقه به بالا با زیر بنای حداقل ۵ هزار مترمربع نصب می‌شود. این نقشه اطلاعات را در پنج رده کلی شامل اعلام حریق، اطفای حریق، میزان مقاومت سازه در برابر حریق، راه فرار و همچنین راه نفوذ آتش‌نشانان به ساختمان در زمان وقوع حریق در اختیار گروه امداد قرار می‌دهد. بنابراین علاوه بر آنکه نقطه کور عملیات امداد برای چگونگی ورود به ساختمان دچار حریق را رفع می‌کند یک نوع بازدارندگی پنهان برای مقابله با حریق ایجاد می‌کند. به این صورت که با وارد کردن اطلاعات مربوط به تجهیزات و امکانات مورد استفاده در ساختمان‌ها نوعی بازدارندگی در مقابل کم‌فروشی و عدم اجرای صحیح ضوابط مربوط به ساخت وساز را از سوی سازنده‌ها به وجود می‌آورد.
در کنار امضای تفاهم نامه و طرح های مختلف میان دستگاه های اجرایی مربوطه، اقدامات دیگری نیز برای ایمن سازی شهر انجام می شود؛ از جمله پلمپ برخی پاساژهای ناایمن و صدور حکم قضائی برای ساختمان های پرخطر. آنطور که هفته گذشته مدیرعامل آتش نشانی به ایلنا گفته است در سه سال گذشته و در راستای اجرای طرح پایش ایمنی ساختمان‌ها با همکاری قوه قضائیه برای 11 ساختمان پرخطر حکم قضائی صادر شده است.
