فرهنگ ایمنی، آموزش و نقش آن در پیشگیری از حوادث در معادن

در این مطلب قصد داریم به بررسی فرهنگ ایمنی، آموزش و نقش آن در پیشگیری از حوادث در معادن بپردازیم. که قطعا برای کارشناسان HSE ، ایمنی و بهداشت حرفه ای مشغول به کار در معادن بسیار مفید است.

لزوم پیشگیری حوادث از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد ولی مشاهده می شود كه این امر آن طور كه باید مورد توجه قرار نمی گیرد بدون شك از دلائل این امر می تواند عدم آگاهی به اصول پیشگیری و طرز فكرهای متفاوت در مورد آن و یا سستی اعتقاد نسبت به ایمنی و ضعف در پیش بینی نتایج زیانبار آن باشد.

مقاله ای كه از نظر می گذرد تلاشی در جهت بالا بردن سطح آگاهی پرسنل و تحكیم اعتقاد نسبت به ضرورت ایمنی و روشهای بهتر برای پیشگیری از وقوع حوادث است.

1- تابلوهای دیواری

 تابلوها می تواند به صورت فكاهی ، حزن آور و بعضی در برگیرنده نصایح و اندرزهای عمومی و تعدادی نیز خطرات مخصوص بعضی از كارهارا گوشزد نماید.

اعلانات ممكن است برای محكوم كردن عادتهای بد عمومی بكار رود و یا مزایای احتیاط را نشان دهد و یا متضمن اطلاعات و اندرزها و تعالیم سالانه هزاران سانحه شغلی مرگ آور در كشور اتفاق می افتد در حالیكه بسیاری از این حوادث با اعمال مدیریت صحیح و حساب شده و ایجاد امكانات آموزشی برای كارگران صرف هزینه های مختصر حفاظتی برای ایمی افراد و محیط كار قابل پیشگیری اند.

حوادث ناشی از عوامل مكانیكی و كار تحت شرایط نامساعد و یا به عبارتی دیگر برخورد و درگیری كارگران با وسائل متحرك(تسمه، پولی، چرخنده، زنجیرها و...)و خرد شدن دست و پا در اثر درگیری بین دو قطعه متحرك،برخورد به قطعات برنده، آتش سوزیها و انفجار ناشی از گرد و غبار و گازهای قابل انفجار و مایعات مشتعل شونده و... امروزه موجب حوادث بیشمار و خسارات مالی فراوان میگردد.

برای دستیابی به نتایج مطلوب و قابل قبول لازم است كه مدیران را بوسیله آموزش های كوتاه مدت و بلند مدت با این واقعیت آشنا كرد كه رفتار آنان تا چه حد كارگران را تحت تاثیر قرار میدهد و این امر می تواند وسیله بسیار موثر در دست یابی به نتایج ناشی از كاهش حوادث باشد و همچنین مدیران موظف اند با برقراری آموزش های لازم برای كارگران بویژه كارگران جدیدالاستخدام آنها را با امور ایمنی و چگونگی رعایت قوانین و مقررات در حین كار آشنا كرد.ایجاد یك سیستم صحیح ارتباطی كمك بسیار بزرگی برای رسیدن مدیریت به اهداف خویش می باشد.در این زمینه مشاركت كارگران در جلسات برنامه ریزی و استفاده از پوستر،روزنامه،مجله،بولتن ها و وسایل سمعی و بصری بسیار مفید است و این

بخش اول : ایمنی فردی :

انجام عملیات و كار در كارخانجات در شرایطی كه برخی ازآنها اثرات سوئی بر سلامتی كارگران كه تحت تاثیر این عوامل قرار میگیرند بر جای میگذارد لذا بایستی این عوامل شناسائی شده و راههای پیشگیری و مبارزه با این عوامل مورد توجه قرار گیرد.

• 1- عوامل زیان آور

شامل عوامل فیزیكی و شیمیایی محیط كار

 1-1- عوامل فیزیكی محیط كار میتواند سر و صدا ، روشنائی ، حرارت ، ارتعاش ، برق ، پرتوهای مادون قرمزو ماوراء بنفش رادیو اكتیو و میدان مغناطیسی و...

• 1-1-1- عوارض ایجاد شده از سرو صدا عبارتست از عوارض عصبی و روانی كه بستگی به شدت و فركانس صدا دارد كه باعث كاهش تمركز اعصاب و فعالیتهای مغزی شده و بر روی سلسله اعصاب اثر نامطلوب میگذارد و همچنین عوارض فیزیولوژیكی كه بر روی دستگاههای مختلف بدن اثر گوناگون دارد از جمله كاهش میزان شنوائی ، افزایش فشار خون ،ضربان قلب ، اختلالات گوارشی ، بیخوابی ،سرو صدا و سرگیجه میگردد.

• 1-1-2- در محل هائی كه سر و صدا زیاد و میزان آن از حد مجاز بالاتر است از گوشی حفاظتی برای پوشش خارجی و یا از پلاك های لاستیكی كه در داخل گوش میانی قرار میگیرند استفاده كرد.و همچنین ایزوله كردن وسائل و اشیاء تولید كننده و انتقال دهنده صدا و مجزا نمودن دستگاهها با اطاقك هائی كه از صفحات آكوستیك و اسفنج تهیه شده اند از بقیه قسمتها و استفاده از گوشی یا كامیونهای جاذب صدا در طول مدت كار بطور اجباری.

• 1-1-3- مشخصات فیزیكی صوت شامل شدت،فركانس یا ارتفاع صوت و طنین صوت می باشد.

• 1-1-4- برای ارزشیابی سر و صدای محیط كار معدن واندازه گیری مقدار شدت صوت و تاثیر آن بر روی پرسنل از وسائل اندازه گیری زیر استفاده می شود.

1-دستگاه تراز سنج صوت 

2-تجزیه كننده صدا

3-دوزیمتر

4-شنوائی سنج

• 1-1-5- عوارض ناشی از از نور بد و نامتناسب : اگر در استفاده از نور(طبیعی و مصنوعی) دقت كافی بعمل نیاید عوارضی مثل 1-خستگی چشم 2-سردرد3-خستگی عمومی بدن4-خستگی فكری5-بی علاقه شدن افراد نسبت به كار 6-بی دقتی 7-خیرگی و...

1-2- عوامل شیمیایی محیط كار

كلیه مواد خام و مواد مصنوعی یا تهیه شده را كه بصورت جامد،مایع و گاز ، بخارات كه كاربرد صنعتی داشته از آنها میتواند خطرات مختص به خود را داشته باشد. به دلیل عدم امكان شناخت و بررسی آثار مخرب این مواد می بایست به خصوصیات مشترك و ویژگیهائی مختص آنها و چگونگی ورود آنها به بدن انسان و تاثیر سوء بهداشتی آنها توجه كرد در این صورت انجام مراحل سه گانه شناسائی ارزشیابی و اقدامات مراقبتی و كنترل در مورد این عوامل زیان آور ممكن میشود.

• 1-2-1- انواع آلاینده های محیط كار معدن

1- گاز

2- بخار

3- ذرات معلق در هوا

• 1-2-2- تقسیم آلاینده ها از نظر توان جایگزینی در ریه

الف- ذرات قابل تنفس

این ذرات به علت داشتن قطر كم 10-0 میكرون تا انتهائی ترین بخش سیستم تنفسی رفته و در معدن بیماریهای تنفسی بخصوص سل را بوجود می آورند خوراندن شیر بطور روزانه به كارگران توصیه می شود.

ب- ذرات غیر قابل تنفس

این ذرات قطر شان بیش از 10 میكرون بوده و ذرات غیر قابل تنفس نامیده میشوند.

• 2- ایمنی در برق

جریان الكتریكی می تواند در اثر خواص حرارتی خود بافتهای زنده بدن انسان را بسوزاند. چنانچه شدت جریانی كه از بدن عبور می كند زیاد شود سوختگی ایجاد شده به نسبت اهمیت ان می تواند سبب مرگ شود مقاومت الكتریكی بدن انسان ثابت نیست و بسته به شرایط محیط كار و غیره متغیر می باشد. ازطرف دیگر جریان متغیر برق با فركانس صنعتی كه معمولاً 50 هرتز می باشد تولید گرفتگی عضلات می نماید.

بخش دوم : سیستم آتش نشانی

1- آتش سوزی :از حوادثی است كه هر آن ممكن است است اتفاق افتاده و بر اثر آن گارگران و تاسیسات معدن را در چند ساعت بر باد دهد آمارهائی كه در جهان انتشار می یابد معرف خسارت عظیم و تلفات نسبتاً زیاد ناشی از آتش سوزیهاست.

• 1-1- عوامل بوجودآورنده اتش شامل : مواد قابل اشتعال،حرارت و اكسیژن (هوا) كه از تشكیل این عوامل مثلثی به نام مثلث آتش بوجود می آید.

• 1-2- طبقه بندی انواع آتش ها :

طبقه A: آتش هائی كه پس از سوختن خاكستر باقی می گذارند مثل چوب ، كاغذ و.....

طبقه B: آتش هائی كه پس از سوختن خاكستر باقی نمی گذارند مثل گازوئیل نفت و.....

طبقه C: آتش سوزیهای ناشی از الكتریسیته.....

طبقه D: آتش هائی كه از سوختن فلزات قابل اشتعال مانند سدیم، پتاسیم و منیزیم و.....بوجود می آیند.

• 1-3- گازها

بطوركلی طبقه گازها آتش هائی هستند كه از سوختن گازها بوجود می آیند مانند متان

• 1-4- سیستم های خاموش كردن آتش مثل آب پاش ، بوسیله كف و سیستم خاموش كننده بوسیله CO2، كپسول آتش نشانی از نوع گاز CO2

بخش سوم-ایمنی سازی عمومی:

ایمن سازی عمومی : بطوركلی در كارگاهها و كلاسهای كاری مختلف معدن موارد زیر توجه شود:

آموزش- نصب پوسترهای ایمنی،زنگ خطر و چراغهای خطر ، رنگها و خط كشی ها ، برچسبها و علائم بین المللی.

بخش چهارم-آرگونومی مهندسی انسان:

علم نوپای آرگونومی كه امروزه مطرح می شود علمی است بسیار قدیمی كه امروزه موردنیاز تكنولوژی می باشد و در چهارچوب طراحی صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد.

فاكتورهای مهندسی انسانی دارای اهداف مشخصی می باشد از جمله افزایش بازدهی و سودمندی مشاغل از سوی دیگر افزایش ایمنی و سلامتی انسان در مقابل ماشین و كار انجام شده ، در این رابطه و برای درك بهتر مسائل آرگونومی رابطه بین انسان،ماشین و محیط كارطرح و بررسی شده است كه عناوین  آنها عبارتند از نظام كاری ، بلند كردن وحمل اشیاء ، سوانح مربوط به دیسك های بین مهره ای.

نتیجه گیری:

حفظ نیروی انسانی و تاسیسات اهمیت ویژه ای دارد و بهبود كارائی و بازدهی افراد بالابردن سطح دانش علمی و فنی آنها از جمله اهداف هر سازمانی بشمار می رود.از سوی دیگر لازمه حفظ نیروی انسانی ، توجه دقیق به موضوع بهداشت و ایمنی فردی ، حفظ تندرستی و پاكیزه نگهداشتن محیط زیست است و هنگام كار روزانه بهره برداری صحیح از دستگاهها و تاسیسات در رعایت مقررات ایمنی شرط اصلی كار است.

بمنظور جلوگیری از خطرات محیط كار (ایمنی نبودن آن) باید مهارت انجام كار را بطرز صحیح و عملی فرا گیریم و در چنین شرایطی خطر آسیب و زیان بسیار كم است و محصولات با كیفیت و كمیت بالا تولید خواهد شد. یكی از دانستنیهای لازم در محیط كار انجام صحیح و بدون خطر یعنی ایمنی كار است كه دارای قوانین خاصی است كه باید حتماً قبل از شروع كار آنرا فرا گیریم.

بامید آنروزی كه با آموزش ایمنی كلیه افراد در كارگاهها و موسسات فنی و صنعتی كشور بتوانیم حوادث ناگوار را هرچه بیشتر تقلیل دهیم.

پیشنهادات

1- برای كاهش هزینه های ایمنی و در برنامه ریزیها برای ایجاد معدن در ابتدای طراحی معدن ، بایستی به فكر ایجاد سیستم ایمنی مناسب باشیم.

2- نظم كاری در معادن در اولویت برنامه ریزی تولید قرار گیرد.

3- كار نظارت و بازرسی ایمنی و حفاظت در معادن توسط سیستمهای مستقل از معدن صورت بگیرد.

4- در تصمیم گیریهای مدیریت معدن برای تعریف سطح ایمنی در معادن یا مسائل انسانی، احساسی و عواطف یك موجود كه دارای روح است و سرنوشتش می تواند با یك عده دیگر گره بخورد توجه شود.

5- آموزش صحیح نیروی انسانی در معادن بطور منظم و مستمر صورت بگیرد و سعی شود بصورت كلاسهای هفتگی پرسنل معادن را با خطرات درونی و بیرونی كارهای معدنی آشنا كرد.

 نویسنده : غلامرضا كفیری، كارشناس ارشد فرآوری مواد معدنی

مراجع :

پیمان شعبانیان , چگونگی ایجاد ایمنی فردی در محیط كار معدن , مجموعه مقالات نخستین كنفرانس دانشجوئی مهندسی معدن , دانشكده فنی دانشگاه تهران , ص301 - 307