شرایط بحرانی ناشی از عوامل طبیعی و صنعتی از جمله وقایعی هستند که همواره هم جامعه و هم محیط های صنعتی را مورد تهدید قرار می دهند. استقرار سیستم مدیریت بحران در یک صنعت می تواند با پیشگیری و کنترل شرایط اضطراری در راستای عادی سازی شرایط و محیط و همچنین کاهش آسیب ها موثر واقع شود. از جمله راهکارهای اجرایی برای آماده نگهداشتن تیم هایی عملیاتی و همچنین تمرین شرایط بحرانی توسط کلیه شاغلین، برگزاری مانورهای امداد و نجات می باشد.
تعریف بحران: به شرایط و وضعیت غیر عادی اعم از طبیعی و یا صنعتی اطلاق می گردد که اثرات آن به مرگ، نقص عضو دایمی افراد، از کار افتادگی کارکنان، خسارت به تاسیسات و تجهیزات و اماکن منجر می شود. بحران ها از نظر ماهیت به بحران های طبیعی و صنعتی، از نظر محدوده اثر به بحران های داخلی و خارجی و از نظر شدت به بحران های کوچک، بزرگ و وسیع تقسیم بندی می شود. اهداف مدیریت بحران شامل موارد زیر می باشد:
1- تخلیه اصولی و به موقع افراد از محل های ناایمن و انتقال به محل های ایمن
2- مهار و تحت کنترل در آوردن وضعیت اضطراری بوجود آمده
3- جلوگیری از سرایت و گسترش اثرات سوء بحران ها به واحدهای دیگر
تعریف مانور: یکی از برنامه های مهم آمادگی در مقابل بحران، مانور یا تمرین می باشد. مانور در حقیقت احتمال یکی از اشکال وقوع بحران می باشد که با انجام آن تیم های عملیاتی، توانمندی خود را به نمایش می گذارند. با انجام مانور، انتظارات واقع گرایانه از توانایی های بالقوه از جمله برنامه ریزی، ساماندهی و چینش نیرو و مسوولیت پذیری افراد ارزیابی و مشخص می گردد. برای اجرای مانور وجود چهار رکن اساسی زیر ضروری می باشد.
برنامه های آمادگی در مقابل بحران می تواند اثرات نامطلوب خطر را از طریق تسریع در عملیات اضطراری و بازسازی و جبران خسارت به حداقل رسانیده و امداد رسانی و کمک مناسب و به موقع بعد از وقوع را تضمین نماید. آمادگی در مقابل بحران به عناصر زیادی بستگی دارد که مهمترین آنها عبارتند از :
1- آمادگی فکری: انجام آموزش های لازم مانند آموزش امداد و نجات برای کلیه کارکنان
2- آمادگی فیزیکی: انجام مانور
روش كار:
اهداف برگزاری مانور در صنعت:
1- آگاهی دادن به کارکنان و تقویت انگیزه آنها
2- برآورد کفایت امکانات امدادی موجود.
3- ارزیابی توانایی های فیزیکی و مهارت نیروهای امدادی
4- ایجاد هماهنگی بین تیم های عملیاتی و بخش های مختلف دست اندر کار بحران
5- ارزیابی عملکرد برنامه ها و وظایف محوله
6- استعدادیابی برای تفویض مسوولیت ها
تیم های عملیاتی مختلف شامل تیم اطفای حریق، تیم امداد ونجات، تیم بهداشت و درمان، تیم تاسیسات و نگهداری و تعمیرات و تیم حفاظت پیرامون، با عنایت به استعداد و علاقمندی افراد و همچنین ارتباط شغلی آنها از بین شاغلین صنعت تشکیل گردیده و دوره های آموزشی اولیه شامل نحوه اقدام در مواقع بحران برای همه آنها برگزار گردید. سپس سناریوی مانور با همکاری مدیریت ارشد صنعت و همچنین مسوولین تیم های عملیاتی فوق الذکر تهیه گردید. وظایف و مسوولیت های تمامی تیم های عملیاتی تدوین و به آنها ابلاغ گردید.
مانور امداد و نجات و اطفای حریق با ایجاد حریق (دسته A و B) در محوطه صنعت و همچنین ایجاد آوار و قرار گرفتن مصدومین در زیر آوار شروع گردید. با شنیده شدن صدای آژیر تیم های عملیاتی در محل حضور یافته و وارد عمل شدند. تیم اطفای حریق با حضور به موقع و در زمان تعریف شده با استفاده از کپسول های اطفای حریق پودر و گاز وco2 و همچنین سیستم هیدرانت موجود، حریق را با موفقیت خاموش نمودند. همزمان با عملیات اطفای حریق، تیم حفاظت پیرامون با حضور به موقع در محل، از ورود و خروج افراد غیر مجاز جلوگیری نموده و اسناد و مدارک محرمانه را به محل امن از قبل پیش بینی شده انتقال دادند. تیم امداد و نجات نیز مصدومین را از زیر آوار بیرون آورده و با انجام عملیات CPR و کمک های اولیه مصدومین را به درمانگاه صحرایی و محل اسکان موقت مصدومین انتقال دادند. تیم بهداشت و درمان نیز به مداوای مصدومین و انتقال آنها به بیمارستان پرداخته و بعد از تخلیه مصدومین به سم پاشی محل های مورد نظر پرداختند. تیم تاسیسات و نگهداری و تعمیرات نیز وظایف خود را که شامل برگردانیدن وضعیت به حالت عادی در تاسیسات آب، گاز، برق، سیستم هوای فشرده، مخازن تحت فشار و تجهیزات و ماشین آلات بود را در مدت زمان تعریف شده به انجام رسانیدند.
نتایج:
نتایج حاصل از برگزاری مانور شامل شناسایی نقاط ضعف و قوت مانور به شرح زیر می باشد.
نقاط قوت مانور اجرا شده:
1- هماهنگی مناسب بین تیم های مختلف عملیاتی (امداد و نجات، بهداشت و درمان، اطفای حریق و ... .)
2- سرعت عمل تیم های عملیاتی و حضور به موقع در محل مانور و انجام وظایف محوله در زمان های پیش بینی شده
3- اجرای دقیق و کامل سناریوی تعریف شده
4- کنترل فرآیندهای مانور و جلوگیری از وارد شدن خسارات به تجهیزات و صدمات انسانی
5- ثبت کلیه وقایع توسط تیم های عملیاتی (نام و نام خانوادگی افراد مصدوم، ساعت انتقال به بیمارستان و .... )
6- ایجاد درمانگاه صحرایی در کمترین زمان ممکن و انتقال ایمن مصدومین به مراکز درمانی
7- گسترده بودن مانور از نظر وسعت و مدیریت مناسب مانور به لحاظ اجرای چندین شرایط بحرانی به موازات هم
نقاط ضعف مانور اجرا شده:
1- ضعیف بودن صدای آژیر
2- عدم ایجاد آوار مناسب (از کارتن های سبک استفاده شده بود)
3- نبود خودرو آتش نشانی پیشرو
4- عـدم رعایت سـرعت مجاز رانندگی توسط خـودروی امــداد رسان و برخــورد با یکی از چادرها (شبه حادثه)
بحث و نتیجه گیری:
نتایج حاصل از برگزاری مانور نشان داد که در عملیات اجرایی امداد و نجات و همچنین اطفای حریق نقاط ضعف و قوتی وجود دارد که رفع نقاط ضعف شناسایی شده و همچنین تقویت نقاط قوت شناسایی شده، عملکرد سیستم مدیریت بحران را در مقابله با بحران های واقعی ارتقا خواهد بخشید.
لذا در همین راستا و به منظور ارتقای سیستم مدیریت بحران در صنعت مورد بحث پیشنهاد می گردد ضمن تقویت نقاط قوت موجود و پررنگ کردن آن در مانورهای آتی، موارد زیر جهت به حداقل رسانیدن نقاط ضعف موجود پیشنهاد می گردد:
1- تعویض محل آژیر و قرار دادن آن در نزدیکی محل کار افراد و یا افزایش تعداد آژیرها.
2- استفاده از آوار مناسب که ضمن رعایت اصول ایمنی تا حد امکان مانور به شرایط طبیعی بحران نزدیک تر باشد.
3- تهیه خودرو آتش نشانی
4- تعیین حداکثر سرعت مجاز برای خودروهای امداد رسان و نظارت بر حسن اجرای آن توسط مدیریت HSE و تفهیم این نکته به تمام اعضای گروه ها که تعجیل در عملیات امداد خود می تواند حادثه ساز باشد و متفاوت با سرعت عملی است که همراه با دقت کافی می باشد.
منابع:
Corporate crisis management : Managing a major crisis in a chemical facility, Steve Marwitz, Neil Maxson, Journal of Hazardous Materials, Volume 159, Issue 1, 15 November 2008, Pages 92-104
The nature and management of crises in construction projects: Projects-as-practice observations, Markus Hällgren and Timothy L. Wilson, International Journal of Project Management, Volume 26, Issue 8, November 2008, Pages 830-838
