ضوابط و مقررات طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در ایران

در این مطلب به بررسی ضوابط و مقررات طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در ایران می پردازیم. شاید در پروژه ای نیاز شد که ایستگاه آتش نشانی ساخته شود. این مطلب برای کارشناسان HSE، ایمنی و بهداشت حرفه ای مهم و کاربردی می باشد.

مجموعه «ضوابط و مقررات طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در ایران» محصول  فعالیتی گروهی و تعاملی كارشناسی¹  در  چارچوب پروژه «طراحی تیپ ایستگاه‌های آتش‌نشانی كشور» است. این پروژه در بهمن ماه سال 1378 از سوی «مركز مطالعات برنامه‌ریزی شهری وزارت كشور» به «مهندسان مشاور عرصه» ابلاغ شد و در مرداد ماه 1381 مرحله اول  آن پایان یافت و به كارفرمای طرح ارایه گردید.²

بنابر آخرین آمار ارایه شده³ در سال 1378، 812 ایستگاه آتش‌نشانی در سطح شهرهای كشور در حال بهره‌برداری بوده  و بنابه همین آمار، در سال مذكور كل شهرهای كشور با توجه به استانداردهای مورد استناد ستاد هماهنگی امور ایمنی و آتش‌نشانی كشور با كمبود 351 ایستگاه آتش‌نشانی مواجه بوده‌اند. یعنی در كل شهرهای كشور 43 درصد كمبود در این زمینه به ثبت رسیده است.

از جنبه كیفی نیز مطالعه انجام شده در چارچوب پروژه «طراحی تیپ ایستگاه‌های آتش‌نشانی» در خصوص كیفیت كالبدی و عملكردی ایستگاه‌های آتش‌نشانی كشور بیان كننده آن است كه تعداد قابل ملاحظه‌ای از ایستگاه‌های آتش‌نشانی دارای مسایل، مشكلات، كمبودها و نارسایی‌های جدی و فراوان می‌باشند؛ به‌گونه‌ای كه حتی ایستگاه‌های تازه تاسیس در شهر تهران نیز در جرگه این ایستگاه‎ها قرار دارند.

موقعیت نامناسب استقرار فضاهای ایستگاه نسبت به یكدیگر و نسبت به شبكه حركتی شهری مجاور ایستگاه، كمبود یا فقدان برخی فضاهای لازم و ضروری، ابعاد و اندازه ناكافی فضاهای اصلی به ویژه آشیانه‌ها، تاسیسات مكانیكی (حرارتی و برودتی) و برقی نامناسب و ناكافی، عدم توجه كافی به دو مقوله اساسی آسایش و ایمنی كاركنان در طراحی و سازمان‌دهی فضاهای ایستگاه، روشنایی و تهویه طبیعی و مصنوعی ناكافی و نامطلوب به ویژه در آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی و غیره، از جمله مسایل، مشكلات، كمبودها و نارسایی‌های موجود در سطح ایستگاه‌های آتش‌نشانی كشور هستند كه باعث كاهش كارآیی و بهره‏وری ایستگاه‌های آتش‌نشانی گردیده، محیط نامناسبی را جهت فعالیت كاركنان آنها به وجود آورده‌اند.

بررسی مذكور همچنین بیان‌گر آن است كه تاكنون ضوابط و مقررات مدون و مصوبی در زمینه طراحی و احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی تهیه و تدوین نگردیده و فعالیت‏های انجام شده در این خصوص به صورت موردی و پراكنده صورت گرفته و فاقد انسجام و جامع نگری لازم بوده است. از این‌رو فقدان ضوابط و مقررات لازم و كافی در زمینه طراحی ایستگاه‏های آتش‌نشانی و عدم توجه به كار كارشناسی و علمی در این زمینه، یكی از مهم‏ترین عوامل موثر در ایجاد مسایل و مشكلات كیفی و ساختاری موجود در ایستگاه‌های آتش‌نشانی كشور به شمار می‌آید. به همین دلیل در صورت تهیه، تدوین و تصویب ضوابط و مقررات مورد نظر و تعیین سازوكاری كه ضمانت اجرای آنها را دربرداشته باشد، احتمال ارتقای كیفیت ساختار ایستگاه‌های آتش‌نشانی آتی به طور مضاعفی افزایش می‌یابد كه این امر به منزله افزایش كارآیی و بازدهی ایستگاه‌های آتش‌نشانی خواهد بود. باتوجه به این ضرورت، تهیه و تدوین ضوابط و مقررات طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی كشور به عنوان محصول نهایی بخش مطالعاتی پروژه «طراحی ایستگاه‌های تیپ آتش‌نشانی كشور» تعریف شد و مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. ضوابط و مقررات مذكور پس از تدوین و تصویب، به عنوان ملاك و معیار طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی قابل استناد خواهند بود.

در تهیه این مجموعه مطالعات، استانداردهای جهانی كه از سوی مراجع معتبر بین‌المللی⁽⁴⁾ در زمینه طراحی ایستگاه‌ها ارایه شده‌اند، سوابق و تجارب كشور و نظرات كاركنان و كارشناسان مربوطه مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته‌اند تا نتیجه نهایی دارای دو ویژگی به هنگام بودن اطلاعات و مستندات علمی پایه و همخوان بودن ضوابط و مقررات تدوین شده با شرایط عمومی و محلی كشور باشد.

نگرش حاكم در تدوین مجموعه مذكور، نگرشی جامع و كلان بوده و تلاش شده تا ضوابط و مقررات، دربرگیرنده كلیه موضوعات عمومی و قابل طرح در ارتباط با  انواع ایستگاه ‏های آتش‌نشانی  باشد. لذا تفاوت‏ های احتمالی ناشی از ابعاد و كلاس مختلف ایستگاه‏ها یا شرایط خاص آنها، مورد تفكیك و تمایز قرار نگرفته‌اند. به همین دلیل طبقه‌بندی صورت گرفته براساس موضوع و نه براساس ابعاد، كلاس و عملكرد ایستگاه بوده است. به عبارت دیگر مجموعه ضوابط و مقررات مذكور به عنوان مجموعه‌ای پایه و جامع این امكان را فراهم می‌كند تا در صورت لزوم به اختصاصی كردن ضوابط مذكور بر اساس ابعاد، كلاس و عملكرد ایستگاه و سایر عوامل احتمالی مبادرت گردد كه این امر عموما از طریق حذف و اضافه برخی ضوابط و تعدیل مولفه‌های كمی ارایه شده امكان‌پذیر است.

در تهیه ضوابط و مقررات، دو عامل زمان و مكان نقشی اساسی دارند و مصادیق این عوامل در قالب متغیرهای اجتماعی، اقتصادی، محیطی، جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی ظهور می‌كنند كه این امر به منزله ضرورت تغییر، اصلاح و تكمیل ضوابط و مقررات در شرایط متفاوت زمانی و مكانی است. لذا مجموعه مذكور نیز از این امر مستثنی نیست و باید به طور مستمر مورد بررسی و بازنگری قرار گیرد. مجموعه فعلی به عنوان «مجموعه‏ای حداقل» امكان تهیه و تدوین مجموعه‌ای جامع‌تر و كامل‌تر مبتنی بركاری دقیق، علمی و كارشناسی را در آینده فراهم می‌سازد.

مجموعه ضوابط و مقررات طراحی ایستگاه‏های آتش‌نشانی كشور در شش فصل تهیه و تدوین شده‌ است كه عبارتند از :

1- كلیات

2- ساختمان اصلی ایستگاه

3- آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی

4- محوطه ایستگاه

5- تاسیسات خاص

6- توصیه‌ها

1-   كلیات

1-1- در ایستگاه آتش‌نشانی احراز «زمان مجاز اعزام به ماموریت» كه عبارت است از «زمان دسترسی كاركنان عملیاتی به وسایل نقلیه عملیاتی به علاوه زمان لازم برای خروج وسایل مذكور از ایستگاه» كه پس از اعلام عملیات برابر 30 ثانیه تعیین شده است، مهمترین راهبرد طراحی محسوب می‌گردد. بدین ترتیب سازمان‌دهی فضایی ایستگاه باید براساس احراز زمان مذكور صورت گیرد و سایر عوامل مهم و موثر در طراحی براین اساس مورد ملاحظه قرار گیرند.

احراز «زمان مجاز اعزام به ماموریت» همواره و در همه حال باید با اتخاذ تدابیر و تمهیداتی در طراحی همراه باشد كه امنیت كامل كاركنان عملیاتی را كه با شتاب و سرعت بالا در زمان مذكور به فعالیت مشغول‏اند، تضمین كند و آسیب دیدگی‌ها و حوادث معمول و متداول در حین فعالیت را به حداقل ممكن برساند.

1-2- ورودی، نما و حجم ساختمان و سایر عناصر ایستگاه باید به گونه‌ای مكان یابی و طراحی گردند كه رهگذران و وسایل نقلیه عبوری به آسانی و به سهولت قادر به تشخیص، دسترسی و ارتباط با آن باشند.

1-3- محوطه مقابل ساختمان كه با درختان و گیاهان آرایش می‌شود باید به طریقی باشد كه مانع عملیات، دید و حركت سریع و پرشتاب وسایل نقلیه عملیاتی نگردد.

1-4- بخش عملیاتی ساختمان ایستگاه نباید بیش از دو طبقه ارتفاع داشته باشد.

1-5- در صورت استفاده مشترك از یك فضا برای بیش از یك عملكرد، باید توجه داشت كه عملكردهای مذكور با یكدیگر همخوانی داشته باشند باعث ایجاد اختلال در كار یكدیگر نشوند.

1-6- جز در شرایط ویژه، ورود مستقیم و بدون حدفاصل وسایل نقلیه عملیاتی از ایستگاه به جاده یا هر نوع شبكه حركتی دیگر مجاز نیست.

1-7- اختلاف نور و روشنایی فضای بیرون و درون ساختمان نباید به اندازه‌ای باشد كه باعث ایجاد اختلال در دید شود.

1-8- لازم است كلیه چراغ‌های ضروری ایستگاه همزمان با اعلام عملیات در شب به طور خودكار روشن و درب‌های آشیانه نیز باز شوند.

2- ساختمان اصلی ایستگاه

2-1- اتاق مخابرات

ارتباط ستاد فرماندهی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با ایستگاه‌هایی كه باید جهت عملیات نیرو اعزام كنند از طریق دستگاه بی‌سیم صورت می‌گیرد. از این‌رو در كلیه ایستگاه‌های آتش‌نشانی برای این منظور فضایی تحت عنوان اتاق مخابرات در نظر گرفته می‌شود.

موقعیت مكانی اتاق مخابرات باید نسبت به خروجی آشیانه و خروجی ایستگاه به گونه‌ای باشد كه ضمن دادن اطلاعات مربوط به مقصد عملیات، بر خروج مطمئن وسایل نقلیه عملیاتی از آشیانه و محوطه ایستگاه نظارت داشته باشد. در ایستگاه‌هایی كه خروجی آشیانه و ایستگاه، یك فضای واحد است، باید دید مناسب نسبت به این فضای واحد تامین گردد. در صورت مجاورت اتاق مخابرات با شبكه‌های حركتی مجاور ایستگاه می‌توان به عنوان اتاق اطلاعات (دریافت خبر از مراجعان و راهنمایی آنها) نیز استفاده كرد.

2-1-1- اتاق مخابرات جهت ایجاد امكان شنیدن كامل باید عایق‌بندی صوتی شده باشد.

2-1-2- اتاق باید به گونه‌ای طراحی و مكان یابی شود كه از دید كامل به شبكه حركتی مجاور ایستگاه، خروجی آشیانه‌ها و ورودی ایستگاه برخوردار باشد و ورود و خروج كلیه افراد به ساختمان را زیرنظر داشته باشد و كنترل كند.

2-1-3- قسمت جلو و بالای این محل باید شیشه‏ای باشد و شیشه طوری نصب گردد كه شخص بتواند دیدی با زاویه 180 درجه داشته باشد.

2-1-4- این اتاق باید از مصالح ضد حریق ساخته شده باشد تا از كلیه زیان‌های تخریب كننده ناشی از حریق كه باعث ایجاد اختلال در دستگاه‌های هشدار دهنده می‌شود در امان باشد.

2-1-5- در اتاق مخابرات می‏باید فضای لازم جهت نصب جداول و نقشه‌های ضروری برروی دیوار پیش‌بینی شده باشد.

2-1-6- برای كاركنان كشیك شب (در صورتی كه بیش از یك نفر باشند) باید یك تختخواب (ترجیحا تاشو) پیش‌بینی كرد.

2-1-7- اتاق باید دارای ارتباط و دسترسی مطلوب با آشیانه وسایل نقلیه باشد.

2-1-8- اتاق مخابرات باید در مقابل تابش اشعه خورشید و خیرگی ناشی از آن محافظت شده باشد.

2-1-9- سطح زیاد شیشه در اتاق مخابرات نباید باعث ایجاد اثر گلخانه ای و افزایش زیاد دمای فضای مذكور شود.

2-2- بخش مدیریت و اداری

رییس ایستگاه و كاركنان اداری یعنی كاركنان غیرعملیاتی در ایستگاه وظیفه رسیدگی به امور مدیریتی و اداری را در ساعات اداری به عهده دارند و حضور آنها برخلاف كاركنان عملیاتی محدود به ساعات مشخص و محدودی از روز است. به همین دلیل موقعیت مكانی اتاق رییس ایستگاه و بخش اداری باید خارج از محدوده فعالیت و مسیرهای حركتی كاركنان عملیاتی ایستگاه باشد.

2-2-1- موقعیت اتاق رییس ایستگاه و بخش اداری نسبت به ورودی ساختمان باید به گونه‌ای باشد كه مراجعان بدون عبور از فضاهای مورد استفاده و تردد كاركنان عملیاتی، امكان دسترسی به این فضاها را داشته باشند.

2-2-2- موقعیت استقرار اتاق رییس ایستگاه باید به گونه‌ای باشد كه امكان بازدید مستمر از بخش‌های مختلف ایستگاه و نظارت برآنها وجود داشته باشد.

2-3- اتاق فرمانده

فرمانده ایستگاه آتش‌نشانی كه مسوولیت گروه‌های عملیاتی را به عهده دارد از نظر سازمانی بالاترین سمت عملیاتی در یك ایستگاه است. به همین دلیل باید فضای مستقل و معینی را به عنوان اتاق فرمانده در برنامه‌ریزی فضایی ایستگاه آتش‌نشانی جهت تمركز فعالیت‌های فرمانده – و در صورت لزوم معاون یا معاونان فرمانده – در نظر گرفت.

2-3-1- اتاق فرمانده ایستگاه باید به اتاق مخابرات، ارتباط و دسترسی سریع داشته باشد.

2-3-2- در اتاق فرمانده باید فضای كافی جهت تختخواب (ترجیحا تاشو)، میز كار و بایگانی پرونده‌ها پیش‌بینی شده باشد.

2-4- آسایشگاه (استراحتگاه + فضاهای بهداشتی)

در طول 24 ساعت فعالیت كاركنان عملیاتی در ایستگاه در یك نوبت كاری، استراحتگاه مكانی است كه از آن بیشترین استفاده زمانی نسبت به سایر فضاها به عمل می‌آید. به طوری كه حدود یك سوم از زمان كاركنان حین استراحت شبانه درآن سپری می‌شود. آتش‌نشانان و امدادگران در زمان حضور در ایستگاه همواره در حال آماده‌باش كامل و در زمان عملیات همواره در معرض خطر و آسیب‌دیدگی جدی ناشی از حوادث مختلف هستند كه این موضوع موجب افزایش مضاعف فشار عصبی و روانی بر آنها می‏شود. اضطراب و تنش بسیار زیاد شغلی، ایجاد فضایی مناسب و مطبوع جهت استراحت كامل و بدون مزاحمت آنان ضروری می‌سازد. تامین چنین فضایی كاهش نسبی تنش و اضطراب و افزایش كیفیت كار را دربرخواهد داشت.

2-4-1- فضای رختكن، سرویس‌های بهداشتی، دوش‌ها و كمدخانه (جهت نگهداری لباس رسمی آتش‌نشان‌ها، پتو و بالش، لوازم شخصی و …) باید در مجاورت استراحتگاه باشند، ولی موقعیت آنها به گونه‌ای نباشد كه استفاده از آنها باعث ایجاد سروصدا و سلب آسایش كاركنان در حال استراحت گردد.

2-4-2- فضای استراحتگاه باید حتی‌الامكان از سكوت و آرامش كافی برخوردار باشد. لذا مجاورت این فضا با فضاهایی كه به واسطه عملكردشان مولد سروصدای مزاحم جهت استراحت كاركنان هستند، مجاز نیست.

2-4-3- موقعیت فضای استراحتگاه در ایستگاه باید به گونه‌ای انتخاب گردد كه سروصدای ناشی از كاربری‌های مجاور ایستگاه باعث ایجاد اختلال در استراحت كاركنان نگردد.

2-4-4- استفاده از تخت‌های دو طبقه در استراحتگاه مجاز نیست.

2-4-5- ابعاد و مساحت استراحتگاه باید براساس ابعاد و نحوه استقرار تخت‌ها و عرض راهروهای حدفاصل تخت ها به گونه‌ای تعیین شود كه در زمان اعلام عملیات فضای كافی و ایمن جهت دسترسی سریع كاركنان در حال استراحت بدون احتمال برخورد با سایر تخت‌ها و كاركنان تامین گردد.

2-4-6- استراحتگاه باید دارای دسترسی بسیار سریع و ایمن به آشیانه باشد.

2-5- نشیمن

فضای نشیمن پس از فضای استراحتگاه كه حدود یك سوم زمان كاركنان عملیاتی در هنگام استراحت شبانه در آن سپری می‌شود، دومین فضایی است كه بخش عمده‌ای از زمان كاركنان جهت تماشای تلویزیون، صحبت كردن، روزنامه‌خوانی، صرف چای و ... در آن می‏گذرد. این فضا عموما در مجاورت غذاخوری و آشپزخانه پیش‌بینی می‌شود.

2-5-1- فضای نشیمن باید از عمق دید، چشم انداز و روشنایی طبیعی مطلوب و مناسبی برخوردار باشد.

2-5-2- این فضا باید حتی المقدور در برابر آلودگی صوتی محیط اطراف عایق‌بندی شده باشد.

2-5-3- طراحی فضای نشیمن باید براساس استقرار صندلی‏ها و راحتی‏ها در كنار دیوار و تامین فضای حركتی كافی از میان آنها كه حركت سریع و ایمن را در زمان اعلام عملیات مقدور سازد، انجام گیرد.

2-5-4- باز شدن درب فضاهای مجاور به فضای نشیمن به تعداد زیاد كه باعث كاهش جبهه‌های مناسب جهت استقرار صندلی‌ها و راحتی‌ها می‌گردد و با افزایش مسیرهای حركتی در این فضا و تبدیل آن به هال ارتباطی، عملكرد این فضا را مخدوش می‌سازد، مجاز نیست.

2-5-5- در طراحی فضای نشیمن، پیش‌بینی فضایی جهت استقرار تلویزیون كه در موقعیت دید مناسبی نسبت به راحتی‌ها و صندلی‌‌ها باشد و باعث اختلال در حركت افراد نگردد ضروری است .

2-5-6- لازم است نشیمن ارتباط و دسترسی مناسبی با آشپزخانه و غذاخوری داشته باشد.

2-6- آشپزخانه

حضور یك شبانه روز كامل كاركنان عملیاتی در یك نوبت كاری در ایستگاه آتش‌نشانی پیش‌بینی فضاهای مرتبط با فعالیت‌های عادی روزانه را ضروری می‌سازد. صرف حداقل سه وعده غذای روزانه یعنی صبحانه، ناهار و شام ایجاب می‌كند كه فضایی با تمام امكانات لازم و كافی جهت نگهداری مواد غذایی، آماده‌سازی، پخت و پز، سرو و شستشو در نظر گرفته شود. هرچند این احتمال وجود دارد كه غذای كاركنان در مكانی خارج از ایستگاه تهیه گردد، ولیكن همواره باید احتمال‌های منطقی آتی را در نظر گرفت. به ویژه این احتمال كه در آینده طبخ غذا در مكان ایستگاه صورت گیرد. بنابراین پیش‌بینی یك آشپزخانه مجهز با امكان سرویس‌دهی بالا ضروری است.

2-6-1- موقعیت و طراحی آشپزخانه باید به‌گونه‌ای باشد كه باعث انتشار بوی غذا در فضای ایستگاه نگردد، همچنین از نور و تهویه طبیعی و مصنوعی مناسبی برخوردار باشد.

2-6-2- در آشپزخانه ایستگاه باید متناسب با ابعاد و كلاس ایستگاه، فضای كافی جهت اجاق گاز، سینك ظرفشویی، یخچال، انباری كوچك و كابینت در نظر گرفته شود.

2-6-3- در كفسازی، دیوارها و سقف آشپزخانه باید از مصالح قابل شستشو استفاده گردد.

2-6-4- آشپزخانه باید ارتباط و دسترسی مناسبی با غذاخوری و نشیمن داشته باشد.

2-7- غذاخوری

فضای غذاخوری با توجه به نوع و ابعاد ایستگاه و تعداد كاركنان یا سایر ملاحظات می‌تواند به صورت مشترك با فضای آشپزخانه مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به محدود بودن ساعات استفاده از این فضا به عنوان غذاخوری؛ در سایر اوقات می‌توان از آن جهت مطالعه، روزنامه‌خوانی، بازی شطرنج و سرگرمی‌هایی از این قبیل استفاده كرد.

- با توجه به مجاورت فضای غذاخوری با آشپزخانه و سرو غذا، این فضا باید دارای تهویه مناسب باشد.

- فضای غذاخوری باید از روشنایی طبیعی كافی و مطلوب برخوردار باشد.

- طراحی این فضاها باید براساس استقرار میزغذاخوری و تامین فضاهای حركتی مناسب و كافی در اطراف آن كه حركت سریع و ایمن را در زمان اعلام عملیات مقدور سازد، صورت گیرد.

- غذاخوری باید ارتباط و دسترسی مناسبی با آشپزخانه و نشیمن داشته باشد.

2-8- فضای آموزشی

آموزش در ایستگاه‌های آتش‌نشانی در دو حوزه مختلف صورت می‌گیرد:

1- آموزش نظری كاركنان عملیاتی كه بخشی از فعالیت ثابت و روزانه كاركنان محسوب می‌گردد؛ و

2- آموزش نظری عمومی كه به عنوان اقدامی پیشگیرانه به آموزش اصناف و اقشار مختلف جامعه از جمله دانش‌آموزان، كارمندان، كارگران، زنان خانه‌دار و ... مبادرت می‌كند.

آموزش عمومی در دو مكان صورت می‌گیرد :

1- در محل ایستگاه آتش‌نشانی؛ و

2- در محل كار و فعالیت متقاضیان آموزش.

به همین دلیل در ایستگاه آتش‌نشانی باید فضای مناسبی كه امكان استفاده هر دو گروه را مقدور سازد، پیش‌بینی نمود.

2-8-1- در كلیه ایستگاه‌های آتش‌نشانی متناسب با ابعاد و كلاس ایستگاه باید فضایی مشترك جهت اتاق سخنرانی و كلاس درس مجهز به وایت برد، پرده نمایش فیلم و اسلاید و سایر لوازم سمعی و بصری پیش‌بینی گردد.

2-8-2- موقعیت قرارگیری این فضا باید به گونه‌ای باشد كه دسترسی كاركنان عملیاتی و مراجعان خارج از ایستگاه به آن، به سهولت انجام پذیرد.

2-8-3- موقعیت قرارگیری فضای آموزشی باید به گونه‌ای باشد كه مراجعان خارج از ایستگاه،  بدون عبور از فضاهای مورد استفاده و تردد كاركنان عملیاتی امكان دسترسی به آن را داشته باشند.

2-9- فضای سرپوشیده ورزشی

حضور طولانی كاركنان عملیاتی در ایستگاه آتش‌نشانی در یك نوبت كاری و محدود بودن زمان فعالیت‌های سازمان یافته و برنامه‌ریزی شده روزانه باعث می‌گردد تا كاركنان عملیاتی ایستگاه، مدت زمان زیادی را بدون فعالیت موثر و سازنده در ایستگاه سپری كنند. این مساله ضمن اتلاف وقت كاركنان، دارای جنبه روانی است و باعث كسالت و افت روحی آنها می گردد، از این‌رو ضروریست تا با درنظر گرفتن برنامه كار روزانه، ساعات بیكاری كاركنان شناسایی شود و فعالیت‌های موثر و سازنده‏ای كه باعث ارتقای توان جسمی و روحی آنها شود، انجام گیرد. برای این منظور اتاق یا سالن ورزشی كه امكان انجام فعالیت‌های سبك ورزشی را مقدور سازد ضروری است.

2-9-1- در كلیه ایستگاه‌های آتش‌نشانی متناسب با ابعاد و كلاس ایستگاه باید اتاق یا سالن مناسبی جهت فعالیت‌های ورزشی از قبیل تنیس روی میز، نرمش و … پیش بینی گردد.

2-9-2- موقعیت قرارگیری یا نحوه عایق‌بندی صوتی اتاق یا سالن ورزش باید به گونه‌ای باشد كه سروصدای ناشی از انجام فعالیت‌های ورزشی باعث ایجاد آلودگی صوتی و آزار سایر كاركنان نگردد.

2-10- انبارها

در هر ایستگاه آتش‌نشانی متناسب با ابعاد و تعداد كاركنان ایستگاه، پیش‌بینی انباری جهت ذخیره‌سازی و دسترسی سریع و راحت به مواد و وسایل مختلف، حائز اهمیت است.

2-10-1- پیش‌بینی حداقل یك انبار جهت نگهداری وسایل عمومی از قبیل كاغذ، صابون، لامپ الكتریكی، ملحفه، واكس و كلیه لوازم ضروری دیگر در ساختمان ایستگاه ضروری است.

2-10-2- لازم است یك انباری جهت نگهداری وسایل نظافت ایستگاه در مجاورت سرویس‌های بهداشتی در نظر گرفته شود.

2-11- نمازخانه

حضور یك شبانه روز كامل كاركنان عملیاتی در ایستگاه، مقارن با سه نوبت نماز صبح، ظهر و مغرب است كه پیش‌بینی فضای نمازخانه را ضروری می‌سازد.

2-11-1- جهت انجام فریضه نماز باید فضای مناسبی در نظر گرفته شود. این فضا متناسب با تعداد كاركنان ایستگاه می‌تواند به طور مشترك جهت نماز خواندن و سایر فعالیت‏ها و یا مستقلا به عنوان نمازخانه استفاده گردد.

3- آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی

آشیانه وسایل نقلیه حریق و امداد در مقایسه با سایر فضاهای ایستگاه از پیچیدگی و تنوع عملكردی بیشتری برخوردار است. آشیانه وسایل نقلیه در زمان اعلام عملیات به عنوان مبدأ حركت گروه عملیاتی، آخرین مكانی است كه كاركنان از سایر فضاهای ایستگاه در آن گردهم می‌آیند و در زمان خاتمه عملیات و مراجعه گروه به ایستگاه اولین مكان ایستگاه است كه كاركنان واردآن شده و از طریق آن به سایر فضاها می‌روند.

این دو نقش آشیانه یعنی مبدأ شروع عملیات و مقصد خاتمه عملیات باعث می‌شود تا فضاهای جانبی متعددی جهت آماده‌سازی و پشتیبانی عملیات در فضای آشیانه و مجاور آن مدنظر قرار گیرند كه این موضوع وجه تمایز این فضا با سایر فضاهای ایستگاه است.

3-1- كلیات

3-1-1- محل خروج وسایل نقلیه از آشیانه و ایستگاه باید كاملا قابل رویت و در دید مستقیم مسوول اتاق مخابرات باشد.

3-1-2- در ایستگاه‌هایی كه جایگاه وسایل نقلیه در مجاورت شبكه حركتی شهری است، حركت وسایل نقلیه با دنده عقب از شبكه حركتی به جایگاه یا محوطه اكیدا ممنوع است.

3-1-3- لازم است برای سهولت رفت و آمد و جابه‌جا كردن وسایل نقلیه عملیاتی، جایگاهی جداگانه برای وسیله نقلیه رییس ایستگاه احداث گردد. به نحوی كه مسیر رفت و آمد آن از مسیر اصلی وسایل نقلیه عملیاتی جدا باشد.

3-1-4- اتاق‌های مجاور آشیانه باید حداقل با 15 سانتی متر اختلاف سطح بالاتر از كف تمام شده آشیانه احداث شوند تا از نفوذ گاز منواكسید كربن وسایل نقلیه و نشت یا سرازیر شدن آب حاصل از شستشوی آشیانه مصون باشند.

3-2- ابعاد

3-2-1- در ایستگاه‌هایی كه بیش از یك وسیله در آن جا دارد، حداقل عرض جایگاه وسایل نقلیه 5 متر است كه از هر طرف رعایت 0/9 متر فاصله با ستون ها و درب ها الزامی است.

3-2-2- در صورتی كه ایستگاه یك جایگاه دارد، عرض آن باید 6/2 متر باشد.

3-2-3- برای احداث یك جایگاه باید فضایی به عمق 15 متر و برای احداث دو جایگاه پشت سرهم فضایی به عمق 24 متر و حداقل ارتفاع 5 متر بدون هیچگونه مانعی بر سر راه، در نظر گرفته شود.

3-2-4- حداقل ارتفاع و عرض درب آشیانه‌ 4/20 متر است.

3-2-5- حداقل عمق محوطه روبروی جایگاه 9 متر است.

3-3- فضاهای جانبی

3-3-1- لازم است در مجاورت آشیانه موارد زیر پیش‏بینی گردد:

1- انبار فوم جهت انبار كردن این مواد در گالن های مخصوص؛

2- انبار شلنگ‌های  یدك شامل اتاق بسیار تمیز و خشك با امكان تهویه طبیعی و نصب قفسه‌ها با چنگك‌هایی كه محل آویزان كردن سر لوله‌ها است؛

3- محل دستگاه‌های تنفسی با تهویه مناسب به هوای باز و امكان نظافت درحد بالا؛

4- بخش شارژ باتری شامل اتاقی تمیز با هوای مطبوع و تازه و با كابینت‌های درب‌ دار مجهز به وسایل شارژ باتری متناسب با ابعاد و كلاس ایستگاه.

3-3-2- پیش بینی یك چاله سرویس جهت بازدید و تعمیرات جزیی وسایل نقلیه عملیاتی در محوطه یا آشیانه وسایل نقلیه الزامی است (ازاین مكان می‌توان جهت شستن وسایل نقلیه نیز استفاده كرد).

3-3-3- پیش‌بینی فضاهای جانبی در زیرزمینی كه فاقد دسترسی مناسب است مجاز نمی‌باشد.

3-4- درب‌های آشیانه

3-4-1- جهت كنترل وضعیت حرارتی آشیانه و نیز امنیت آن، لازم است در ورودی و خروجی آشیانه، درب نصب شود.

3-4-2- لولاهای به كار رفته در درب‌های آشیانه باید از مقاومت  كافی در برابر لنگر ایجاد شده در اثر وزن و طول زیاد درب‌ها برخوردار باشند.

3-4-3- در ایستگاه‌های بدون خدمه در زمان ماموریت، سیستم باز و بسته شدن درب باید به‌گونه‌ای باشد كه باعث تاخیر در اعزام گروه به ماموریت نگردد.

3-4-4- استفاده از سیستم الكتریكی جهت باز و بسته شدن درب‏ها الزامی است.

3-4-5- لازم است درب‌ها به ژنراتورهای اضطراری برق وصل باشند تا در هنگام قطع برق با مشكلی روبرو نشوند.

3-4-6- كلیه آلات و ابزارهای اتوماتیك كه برای باز كردن درب‌ها  نصب می‌گردد  باید به طریقی تنظیم شده باشند كه در صورت قطع برق و كار نكردن ژنراتورهای اضطراری، باز كردن درب به طریق دستی به فوریت امكان‌پذیر باشد.

3-4-7- جهت اطلاع افراد و وسایل نقلیه عبوری مجاور ایستگاه از زمان شروع عملیات، باید به نصب چراغ گردان در خروجی ایستگاه و در محلی كه به‏خوبی قابل رویت باشد، اقدام نمود.

3-5- محل شستشو

3-5-1- پیش‌بینی مكان مناسب جهت شستن وسایل نقلیه در محوطه یا آشیانه الزامی است.

3-5-2- محل شستشوی ماشین‌ها باید به وسیله یك كانال (آبرو) مناسب از محوطه ای كه وسایل نقلیه نگهداری می‌شوند، جدا گردد.

3-6- مواد و مصالح

3-6-1- محوطه تردد وسایل نقلیه عملیاتی و آشیانه باید با مواد و مصالح مناسب جهت هدایت آب‏های سطحی به كانال های پیش‌بینی شده برای این منظور، شیب‌بندی شود.

3-6-2- دیوارهای آشیانه باید از موادی ساخته شوند كه به راحتی قابل شستشو باشد و در كف این محل باید به تعداد كافی كف‌شور جهت تخلیه آب‌های ریخته شده در اثر شستشو كار گذارده شوند. این كار امكان شستشو با شلنگ را در این مكان میسر و آسان می‌كند. ضمنا شیرهای آب گرم و سرد باید در مركز و در كناره دیوارها به تعداد كافی نصب گردند.

3-6-3- جایگاه وسایل نقلیه آتش‌نشانی باید از مصالح غیر لغزنده مقاومی ساخته شود كه به هیچ عنوان چه در شرایط خشك و چه در شرایط مرطوب لغزنده نباشند.

3-6-4- كف این محوطه باید مقاومت فشاری لازم جهت تردد سنگین‌ترین وسایل نقلیه عملیاتی را داشته باشد.

3-7- ورودی و خروجی

3-7-1- باید توجه داشت كه خروجی ایستگاه در مكانی پیش‌بینی شود كه اراضی مجاور آن فاقد كاربری مزاحم یا ترافیك زیاد باشند.

3-7-2- ضروری است كه ایستگاه و آشیانه دارای یك ورودی و خروجی مستقل از یكدیگر باشند تا در صورت مسدود شدن یكی، امكان استفاده از دیگری وجود داشته باشد.

3-8- تهویه و نور

3-8-1- در صورت استفاده از هواكش، جهت تخلیه دود ناشی از وسایل نقلیه داخل آشیانه باید توجه داشت كه موقعیت آن به گونه‌ای در نظر گرفته شود كه باعث آزار و آلودگی هوای كاربری‌های مجاور نگردد.

3-8-2- تهویه آشیانه باید به گونه‌ای صورت گیرد كه دود ناشی از وسایل نقلیه كاملا از فضای آشیانه دفع گردد تا باعث آزار و ناراحتی كاركنان نشود و بهداشت و سلامت آنها را به مخاطره نیاندازد.

3-8-3- سطوح نورگیر ساختمان آشیانه باید به اندازه‌ای باشد كه در تمام ساعات روز حتی‌المقدور نور طبیعی كافی جهت فعالیت را تامین كند.

3-8-4- برای جلوگیری از انتشار دود ناشی از احتراق موتور وسایل نقلیه عملیاتی باید از لوله‌های خرطومی كه به لوله اگزوز آنها متصل می‌شوند و از طریق شبكه لوله‌كشی شده در كف یا سقف دود را به خارج از فضای آشیانه هدایت می‌كنند استفاده كرد.

3-9- شیب

3-9-1- شیب عمومی آشیانه نباید به اندازه‌ای در نظر گرفته شود كه احتمال حركت وسایل نقلیه در حالت توقف وجود داشته باشد. حداكثر میزان این شیب 5/1 درصد است كه جهت دفع آب‏های سطحی كف آشیانه الزامی است.

3-9-2- در محل خروج وسایل نقلیه از آشیانه نباید شیب مثبت كه باعث تاخیر در حركت، سر خوردن و خاموش شدن آنها می‌گردد وجود داشته باشد.

3-10- فضاهای بهداشتی

3-10-1- در آشیانه و یا مجاور آن پیش‌بینی سرویس‌های بهداشتی، رختكن و دوش بعد از عملیات، رختشویخانه، اتاق خشك‌كن البسه و پاشویه الزامی است.

3-10-2- در آشیانه و یا مجاور آن پیش‌بینی فضای كمدخانه جهت لباس های عملیاتی شامل كلاه آتش‌نشانی، اوركت، چكمه، دستكش و غیره الزامی است.

3-10-3- به علت وجود رطوبت در فضای خشك‌كن، نصب هواكش اجباری است.

3-10-4- رختشویخانه و فضای خشك‌كن البسه باید در مجاورت یكدیگر پیش بینی شوند.

3-11- میله فرود

كاركنان عملیاتی ایستگاه‌های آتش‌نشانی در زمان حضور در ایستگاه طبق برنامه روزانه فعالیت‏های مختلفی را انجام می‌دهند و در فضاهای مختلف ایستگاه حضور پیدا می‌كنند. بنابراین در زمان اعلام عملیات، كاركنان در هر نقطه از ایستگاه كه باشند، باید در كمترین زمان ممكن به آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی مراجعه كنند.

برای كاهش این زمان تدابیر مختلفی اندیشیده می‌شود. یكی از این تدابیر كه در ایستگاه‌های دو طبقه مورد استفاده قرار می‌گیرد، كاهش زمان حركت هنگام حركت عمودی یعنی از طبقه بالاتر به آشیانه توسط میله فرود و یا سرسره فرود است. هرچند استفاده از میله فرود به ویژه زمانی كه ارتفاع آن افزایش می‌یابد و یا در زمان استراحت شبانه به دلیل احتمال سقوط حوادثی را به دنبال دارد؛ ولیكن در كاهش زمان دسترسی به آشیانه نقش موثری را ایفا می‌كند.

سرسره فرود ضمن دارا بودن ویژگی‌های مثبت میله فرود، فاقد احتمال سقوط و آسیب‌دیدگی‌های ناشی از آن است.

3-11-1- از میله فرود فقط باید برای یك طبقه ارتفاع استفاده كرد و هرگز نباید در ساختمان‌های چند طبقه‌ جهت فرود از آن استفاده نمود.

3-11-2- میله فرود باید در طبقه همكف به وسیله یك حفاظ لاستیكی ضخیم و محكم برای كاستن ضربه ناشی از فرود احاطه شود.

3-11-3-  فاصله میله فرود از دیوارهای مجاور نباید كم‏تر از 90 سانتی‌متر باشد.

3-11-4- حداقل فاصله بین یك جفت میله باید 1/5 متر باشد.

3-11-5- میله فرود در سطح ورودی دارای حفاظی است كه به دور دریچه مدور یا مربعی كه به اندازه 0/9 متر از هر طرف با میله فرود فاصله دارد، قرار می‌گیرد. فاصله دریچه از میله فرود در محل پرش و گرفتن میله 0/5 متر است.

3-11-6- میله فرود باید دارای تهویه مناسب جهت خروج دود ناشی از وسایل نقلیه آشیانه باشد.

4- محوطه ایستگاه آتش‌نشانی

4-1- برج خشك كن و تمرینات

یكی از عناصری كه موارد استفاده متعددی در ایستگاه‌های آتش‌نشانی دارد، برج لوله خشك‌كن است. هرچند كه عملكرد اصلی این برج آویزان كردن شیلنگ‌های آتش‌نشانی جهت خشك كردن آنها است، ولیكن عملكردهای دیگر این برج باعث گردیده تا در برخی از ایستگاه‌های آتش‌نشانی (در سایر كشورها) برای مقاصد مختلفی استفاده شود.

این برج در شهرهای كوچك یا مناطق شهری كه فاقد اختلاف سطح زیاد است به عنوان برج دیده‌بانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از این برج جهت تمرینات روزمره عملیاتی جهت اطفای حریق و یا عملیات امداد در ارتفاع استفاده می‌گردد. از دیگر عملكردهای برج لوله خشك‌كن، نقش نمادین آن در معرفی ایستگاه آتش‌نشانی است كه می تواند به عنوان یك نشانه شهری نیز استفاده شود.

برج چهار طبقه سر پوشیده به اضافه بام كه هر طبقه آن با یك راه داخلی باریك به طبقه دیگر دسترسی دارد، دارای ارتفاعی برابر با 13/75 متر است.

- ابعاد پلان ساختمان 3/60 × 5/20 متر می باشد.

- ارتفاع بین طبقات یعنی از كف هر طبقه به طبقه دیگر 3/30 متر است.

- هر طبقه دارای سكویی است كه از دو یا سه سمت به محوطه باز است.

- ارتفاع نرده‌ها 0/9 متر است.

- محل خشك كردن  شیلنگ‌ها درداخل  تمام طول ارتفاع  برج  وجود  دارد و 1/3 پلان را شامل می‌شود.

- فضای برج باید دارای تهویه باشد.

-  محوطه اطراف برج باید مسطح باشد تا مانور عملیاتی وسایل نقلیه به سهولت انجام پذیرد.

- در صورتی كه زمین محل احداث ایستگاه با محدودیت سطح همراه باشد، الحاق برج به ساختمان ایستگاه مقدور است.

4-2- محوطه تمرینات عملیاتی

لازم است محوطه‌ای جهت انجام تمرینات روزانه كاركنان عملیاتی ایستگاه در پشت آشیانه وسایل نقلیه به‌طوری كه ارتباط سریع و مستقیمی با آن داشته باشد، در نظر گرفته شود. در صورت مجاورت محوطه تمرینات با معبر عمومی می‌توان با تركیب دیوار كوتاه و نرده امكان تماشای عملیات تمرینی اطفا و امداد را برای عابران فراهم ساخت.

 - لازم است فضایی كافی و آزاد در زمین ایستگاه جهت محوطه تمرینات در نظر گرفته شود.

- ابعاد محوطه دارای 31 متر عرض و 23 متر عمق است.

- محوطه باید دارای مقاومت كافی برای تردد سنگین‌ترین وسایل نقلیه عملیاتی باشد.

- محوطه باید به طریقی طراحی شود كه مقدار مناسب آب و مواد لازم را در مدت زمان تعیین شده تخلیه كند.

4-3- توقفگاه وسایل نقلیه شخصی

پیش‌بینی محوطه‌ای جهت توقف وسایل نقلیه كاركنان ایستگاه و سایر مراجعان كه جهت انجام امور اداری و یا شركت در كلاس‌ها و سخنرانی‌ها به ایستگاه مراجعه می‌كنند، در بخشی از محوطه ایستگاه ضروری است. تعداد توقفگاه‌ها می‏باید متناسب با تعداد كاركنان و مراجعان در نظر گرفته شود. در صورتی كه ایستگاه آتش‌نشانی مراجعه كننده‌ای نداشته باشد و یا تعداد مراجعه كنندگان محدود باشد، پیش‌بینی توقفگاه جهت وسایل نقلیه آنها ضروری نیست.

4-3-1- محل توقفگاه وسایل نقلیه شخصی می‌باید در برابر خطرات و سوانح احتمالی ناشی از انجام تمرینات عملیاتی و اعزام گروه عملیاتی به ماموریت و نیز سرقت، از ایمنی و مصونیت كافی برخوردار باشد.

4-3-2- گنجایش توقفگاه باید به اندازه‌ای باشد كه كلیه خدمه كشیك آتش‌نشانی همزمان بتوانند وسایل نقلیه خود را در آنجا پارك كنند.

4-3-3- پیش‌بینی حداقل 15 توقفگاه برای مراجعان در ایستگاه‌های آتش‌نشانی دارای كلاس و اتاق سخنرانی الزامی است (تعداد توقفگاه مورد نیاز كاركنان ایستگاه به این مقدار افزوده خواهد شد).

4-3-4- مسیر حركت وسایل نقلیه شخصی نباید با مسیر حركت وسایل نقلیه عملیاتی و كاركنان عملیاتی تداخل داشته باشد.

4-4- ایستگاه فوریت‌های پزشكی

با توجه به ضرورت حضور گروه فوریت‌های پزشكی در برخی از عملیات اطفاء و امداد منجربه جرح، پیش‌بینی مكانی در محوطه جهت استقرار ایستگاهی برای این منظور ضروری است.

4-4-1- پیش‌بینی حداقل یك جایگاه به ابعاد 9×4 متر برای استقرار وسیله نقلیه فوریت‌های پزشكی ضروری است.

4-4-2- پیش‌بینی حداقل فضای مناسب شامل نشیمن، آشپزخانه، غذاخوری و آسایشگاه جهت استقرار یك گروه دو نفره فوریت‌های پزشكی لازم است.

4-4-3- موقعیت قرارگیری ایستگاه فوریت‌های پزشكی باید به گونه‌ای باشد كه باعث ایجاد مزاحمت و اختلال در عملكرد سایر گروه‌های عملیاتی نگردد.

4-4-4- موقعیت قرارگیری ایستگاه فوریت‌های پزشكی باید به گونه‌ای باشد كه فعالیت سایر گروه‌های عملیاتی باعث ایجاد مزاحمت و اختلال در عملكرد آن نگردد.

4-5- فضای باز ورزشی

با توجه به ضرورت پیش‌بینی فضای ورزشی كه در فصل 2-9 به آن اشاره گردید، لازم است بخشی از محوطه ایستگاه آتش‌نشانی به محوطه‌ای جهت انجام ورزش‌های مجاز یعنی ورزش‏هایی كه باعث تخلیه زیاد و لحظه‌ای انرژی و ایجاد صدمات ورزشی ناشی از برخورد بین بازیكنان نگردد، اختصاص یابد.

4-5-1- در كلیه ایستگاه‌های آتش‌نشانی، متناسب با ابعاد و كلاس ایستگاه می‏باید محوطه باز مناسبی جهت فعالیت‏های ورزشی از قبیل والیبال، داج بال و ... پیش‌بینی گردد.

4-5-2- موقعیت قرارگیری محوطه ورزشی باید به گونه‌ای باشد كه در لحظه اعلام عملیات، دسترسی كاركنان عملیاتی به آشیانه وسایل نقلیه عملیاتی به سهولت و با سرعت امكان‌پذیر باشد.

5- تاسیسات خاص

5-1- مخزن انبار سوخت برای هر یك از مواد بنزین  یا  گازوئیل باید در نظر گرفته شود.

5-2- ذخیره‌سازی مواد سوختی باید با رعایت مقررات مصوب در این زمینه صورت گیرد.

5-3- لازم است منبع ذخیره آب در فاصله 12 متری برج تمرینات با ظرفیت 20 تا 50 هزار لیتر متناسب با ابعاد و كلاس ایستگاه در نظر گرفته شود.

5-4- به منظور آماده‌باش 24 ساعته، ایستگاه‌های آتش‌نشانی باید مجهز به ژنراتورهای كمكی (متحرك یا ثابت) باشند.

6- توصیه‌ها

در طراحی ایستگاه‌های آتش‌نشانی اكیدا توصیه می‌شود كه تدابیر و تمهیدات لازم به منظور توسعه آتی ایستگاه مورد توجه قرار گیرد تا در آینده امكان ارتقای ظرفیت ایستگاه در دو حوزه نیروی انسانی و وسایل نقلیه عملیاتی میسر گردد.

6-1- در آشیانه وسایل نقلیه ترجیح داده می‌شود هیچگونه ستون و مانعی وجود نداشته باشد.

6-2- جهت جلوگیری از سد معبر ایجاد شده در اثر خرابی وسیله نقلیه، مجاور درب خروجی آشیانه و اعزام سریع وسیله نقلیه پارك شده در پشت آن، طراحی دو درب در عقب و جلو آشیانه ترجیح داده می‌شود.

6-3- درمحوطه مجاورآشیانه (محل خروج وسایل نقلیه) جهت جلوگیری ازیخ زدگی، علیرغم پیش‌بینی شیب مناسب جهت دفع‌آب‏های سطحی، می‌توان از لوله‌های آب گرم در زیر كفسازی نهایی استفاده كرد.

6-4- در صورت نیاز، اتاق فرمانده، رییس ایستگاه و یا سایر مدیران ارشد مستقر در ایستگاه می‏تواند دارای سرویس بهداشتی، دوش و رختكن مستقل باشد.

6-5- جهت ایجاد پلان باز و فضایی دلبازتر تجمع فضاهای نشیمن، غذاخوری و آشپزخانه و ارتباط بصری بین آنها توصیه می‌شود.

6-6- فضای كلاس درس و اتاق سخنرانی باید دسترسی مناسبی به جایگاه وسایل نقلیه عملیاتی داشته باشد.

6-7- جهت پاسخگویی به نیازهای حركتی بزرگترین وسایل نقلیه عملیاتی، محوطه مقابل آشیانه را می‌توان تا 19/8 متر افزایش داد.

منابع:

1. در تهیه این مجموعه كارشناسان وزارت كشور و مهندسان مشاور عرصه همكاری داشته‌اند كه اسامی و سمت آنها به این شرح  است :

كارشناسان وزارت كشور

- حبیب الله طاهرخانی                                                    مسوول هدایت پروژه

- محمد مهدی متوسلی                                                 كارشناس هدایت پروژه

- حسین رجب صلاحی                                                    كارشناس مركز مطالعات برنامه‌ریزی شهری

- سیدحبیب راضی                                                         كارشناس ناظر دبیرخانه ستاد هماهنگی امور ایمنی

- فرهاد پیرایش نیا                                                        كارشناس ناظر دفترفنی وزارت كشور

كارشناسان مهندسان مشاور عرصه

- هما سوداگر                                                                 مدیر پروژه

- حسن تنها                                                                      مشاورفنی امور ایمنی و آتش‌نشانی

- آربل تومه                                                                    كارشناس ارشد معماری

2. لازم به توضیح است مجموعه ضوابط و مقررات طراحی ایستگاه‌های آتش‏نشانی در ایران كه در این مقاله ارایه شده‌اند با اعمال تغییراتی در نسخه اصلی و مصوب، تهیه و تدوین شده است. این تغییرات توسط نویسنده و به منظور اصلاح و تكمیل موضوعات مورد بحث صورت گرفته است.

 3. گزیده آمار آتش‌نشانی شهرهای كشور – 1378، سید حبیب راضی، انتشارات سازمان شهرداری های كشور، تهران، 1380، ص 121.

 4.       Planning , The Architects’ Handbook , Edited by E.D. Mills, London , First Published 1985, 10^th Edition, PP. 293-300

 5. Time Saver Standards for Building Type , Edited by Joseph De Chaiara and John Hancock Callender , Singapor , International Edition 1990.