اهمیت کلاه ایمنی در کاهش صدمات موتورسواران

مقدمه

صدمات ترافیکی مسئله سلامت عمومی بوده و علت عمده فوت و صدمات در سرتاسر دنیا هستند. هر سال حدود 2/1 میلیون نفر در نتیجه سوانح جاده ای از بین رفته و میلیون ها نفر صدمه دیده یا ناتوان شده اند. در بسیاری از کشورهای با درآمد متوسط و پایین موتورسیکلت سهم زیادی در حمل و نقل داشته و کاربران از این وسایط نقلیه نسبت بالایی از افراد صدمه دیده یا فوت شده در راه ها را دارند. موتورسواران به دلیل این که در راه هایی که خودروهای با سرعت بالا، اتوبوس ها و کامیون ها تردد داشته و کمتر قابل رویت می باشند، همچنین به دلیل عدم حفاظت فیزیکی این افراد، خطر بالایی در تصادفات دارند. در کشورهای با سطح درآمد بالا، میزان مرگ و میر موتورسواران حدود 18-5 درصد کل مرگ و میرهای ترافیکی را تشکیل می دهند که این میزان نتیجه نسبت کم افراد این کشورها در استفاده از موتورسیکلت می باشد. با این وجود در کشورهای در حال توسعه به دلیل استفاده بالا از این وسایط نقلیه، موتورسواران خطر بالاتری در فوت و صدمات نسبت به سایر کاربران وسایط نقلیه دارند.

صدمات سر عامل عمده فوت و ناتوانی است

صدمات سر و گردن عامل عمده فوت و صدمات شدید و ناتوانی موتورسواران می باشد. در کشورهای اروپایی، صدمات سر حدود 75 درصد فوت ها را در بین کاربران وسایط نقلیه دوچرخ داشته و در برخی از کشورهای با درآمد متوسط و پایین این صدمات حدود 88 درصد فوت ها را شامل می شود. هزینه های اجتماعی صدمات سر برای نجات یافتگان، خانواده های آنها و جامعه به دلیل نیاز مکرر مراقبت های ویژه یا طولانی مدت بالا می باشد. صدمات سر اغلب هزینه پزشکی بالاتری را نسبت به سایر صدمات داراست. این قبیل صدمات فشار زیادی را بر روی هزینه های مراقبت بهداشتی کشور و اقتصاد آن تحمیل می کند.

مکانیزم صدمات سر

درک آناتومی سر در فهم مکانیزم صدمات سر و مغز مهم می باشد (شکل 1). به طور خلاصه، اطلاعات مهم آناتومیکی سر در ذیل اشاره شده است:

- مغز توسط کاسه سر (جمجمه) سخت احاطه شده است.

- نواحی استخوان اساس جمجمه را تشکیل می دهند.

- رباط ستون فقرات از طریق حفره زیر مغز عبور می کند.

- در زیر مغز و چسبیده به استخوان بافت سختی به نام سخت شامه قرار دارد که مغز را احاطه کرده است.

- بین مغز و سخت شامه فضایی وجود دارد که از مایع مغزی نخاعی پر شده و بافت مغز را از شوک های مکانیکی محافظت می کند.

- در مایع مغزی نخاعی، بسترهای مغز وجود دارد ولی آنها می توانند فقط یک میلی متر در یک جهت حرکت داشته باشند.

- جمجمه نیز توسط پوست فرق سر پوشیده شده که برخی حفاظت اضافی را تامین می کند.

- در سانحه موتورسیکلت دو مکانیزم اساسی برای آسیب به مغز وجود دارد که عبارتند از:

• از طریق تماس مستقیم

• از طریق افزایش و کاهش سرعت¹

 شکل 1- آناتومی سر

هر کدام از این مکانیسم ها باعث انواع مختلفی از صدمات می شوند. در زمانی که موتورسوار دچار سانحه می شود راننده اغلب از وسیله نقلیه به بیرون پرتاب می شود. در صورتی که سر راننده به شی مانند زمین برخورد کند حرکت سر به سمت جلو متوقف شده ولی مغز به حرکت خود ادامه داده تا این که به جمجمه برخورد کرده و سپس مغز برگشته و به سمت دیگر جمجمه برخورد می کند. این نوع صدمه می تواند از صدمه کوچک سر مانند از دست دادن هوشیاری تا صدمه بزرگ مانند ضربه مغزی باشد. صدمات سر که از نتیجه تماس با جسم یا صدمات افزایش و کاهش سرعت می باشد به دو گروه صدمات باز و بسته سر تقسیم بندی می شوند. اکثر آسیب های ضربه سر نتیجه صدمات بسته است و هیچ جراحت بازی در مغز مشاهده نمی شود. شکل 2 انواع مختلفی از صدمات سر را نشان می دهد و مثال هایی از انواع جراحات در هرگروه از متوسط تا شدیدترین جراحت آورده شده است.

شکل 2- انواع صدمات سر

موتورسوارانی که از کلاه ایمنی استفاده نمی کنند ریسک شان را در صدمات ضربه مغزی یا صدمات سر یا هر دو آنها افزایش می دهند. کلاه ایمنی لایه اضافی را برای سر ایجاد کرده و انسان را از برخی اشکال خیلی شدید صدمات ضربه مغزی حفاظت می کند.

نحوه عملکرد­ کلاه ایمنی

هدف استفاده از کلاه ایمنی، کاهش خطر صدمات شدید سر و مغز با کاهش نیروی تماس یا برخورد با سر می باشد. معمولا کلاه ایمنی دارای سه عملکرد برای کاهش صدمات هستند:

- سرعت جابه جایی جمجمه را کاهش می دهد و از این رو حرکت مغز، در هنگام سانحه کنترل می شود. ماده نرم موجود در کلاه برخی برخوردها را جذب نموده و در نتیجه سر با آهستگی به کلاه ایمنی برخورد می کند و این بدان معناست که مغز با نیروی زیادی با جمجمه برخورد نمی کند.

- کلاه ایمنی فشار تماسی را در ناحیه بزرگتری پخش می کند تا نیرو در روی ناحیه خاصی از جمجمه متمرکز نشود.

- کلاه ایمنی به عنوان یک مانع فیزیکی عمل کرده و مانع برخورد جمجمه با شی می شود.

این سه عملکرد با ادغام چهار جزء اصلی کلاه ایمنی ارتقاء یافته که این اجزا در ذیل به آنها اشاره شده است (شکل 3).

شکل3- اجزاء اصلی کلاه ایمنی

پوسته²: بخش قوس دار خارجی کلاه ایمنی فشار تماسی را بر روی سطح وسیعی توزیع کرده تا فشار وارده به سر کاهش یابد. پوسته از جنس سخت طراحی شده تا در زمان برخورد با شی سخت متراکم شده و بتواند حفاظت لازم را در برابر نفوذ اشیاء کوچک، تیز و سرعت بالا تامین کرده و اغلب از بالشتک های داخل کلاه ایمنی در مقابل سایش ها و ضربات در طول استفاده روزانه محافظت می کند. این نیازها بدین معناست که پوسته باید سخت بوده و سرتاسر پوسته خارجی صاف باشد.

آستری جذب کننده ضربه³: آستری مورد نظر از ماده نرم و ضد ضربه ساخته شده و معمولا از جنس پلی استرین انبساطی است که عموما استیروفوم⁴ نامیده می شود. این آستری زمانی که کلاه ایمنی دچار برخورد می شود سر را در زمان برخورد از حرکت باز می دارد، متوقف، ضربه وارده ناشی از برخورد را جذب و مستهلک می کند.

بالشتک راحتی⁵:  فوم نرم و لایه پارچه ای که بر روی سر قرار می گیرد که این سوسپانسیون باعث فیت شدن سر با کلاه می شود.

سیستم نگه دارنده یا بند چانه⁶: این بخش از کلاه، وظیفه نگهداری کلاه بر روی سر در زمان تصادف را دارد. بند از دو طرف به پوسته متصل شده است. بندهای چانه و گردن که به طور ویژه برای نگهداری کلاه بر روی سر در زمان تصادف طراحی شده باید به طور صحیح مورد استفاده قرار گیرند.

طراحی کلاه ایمنی موتورسیکلت

یک کلاه ایمنی نیاز دارد تا متناسب با شرایط آب و هوایی منطقه و شرایط حمل و نقل طراحی شود.در ادامه برخی از ملاحظاتی که معمولا در طراحی کلاه ایمنی مورد توجه قرار می گیرد ارائه شده است:

• مواد استفاده شده در ساخت کلاه ایمنی نباید به مرور زمان و در مواجهه با آب و هوا فاسد شده و از مواد سمی یا آلرژی زا ساخته شود. معمولا، مواد پلاستیکی به طور رایج استفاده می شود که شامل پلی استرین انبساطی⁷ (EPS)، استرین بوتادین آکرونیتریل⁸ (ABS)، پلی کربن⁹ (PC) و پلی پروپلین¹⁰ (PP) می باشند. در صورتی که مواد پوسته از PC,PVC,ABS یا فایبرگلاس¹¹ ساخته شده باشد، معمولا آستر داخلی از EPS بوده که ارزان بوده و بتواند فشار ناشی از ضربات را جذب نماید. در هر صورت کلاه هایی با آستر EPS باید پس از بروز سانحه تعویض شوند و معمولا استفاده کنندگان کلاه ایمنی باید پس از 5-3 سال استفاده آن را تعویض کنند.

• استانداردها باید حداقل پوشش لازم کلاه را تامین نماید.کلاه های ایمنی نیم سر اغلب دارای حداقل پوشش می باشد. کلاه های تمام سر باید طوری طراحی شوند که در حس شنوایی و بینایی اختلال ایجاد نکنند.

• اطمینان از این که کلاه ایمنی بتواند فشار ناشی از برخورد را جذب نماید و حداقل ضخامت آستر ضد فشار بین 5/1 تا 3 سانتیمتر باشد.

در ادامه انواع مختلفی از کلاه های ایمنی که دارای حفاظت های مخصوص به خود هستند ارائه شده است:

کلاه های ایمنی تمام صورت¹² (شکل a 1-5): این نوع کلاه از تمام صورت در زمان ضربه حفاظت می کند. این کلاه از بند چانه (باز شده به طرف خارج)، محافظ ناحیه چانه و فک که در بالای فک باز شده و ایجاد روزنه ای می کند که حداکثر میزان ورودی نور را داشته تا بتواند نیازهای لازم را برای دید محیطی و قائم تامین نماید.

کلاه بدون حفاظت از صورت¹³ (شکل b1-5): این نوع کلاه های استاندارد ضمن تماس با پوسته خارجی سختشان و آستر داخلی حالتی ضد فشار دارند. این نوع کلاه ها در مقایسه با کلاه های تمام صورت فقط حفاظت قسمت محدودی از ناحیه فک و چانه را بر عهده داشته و ممکن است برخی، از چشم ها نیز حفاظت کنند.

 کلاه نیم صورت¹⁴ (شکلc 1-15): این کلاه ها توسط قسمت هایی چون پوسته خارجی سخت و لایه داخلی ضد ضربه، کار حفاظت را انجام می دهند. این نوع کلاه ها از ناحیه چانه و فک حفاظت کرده و به ندرت می توانند با سر کاربران فیت شود. این نوع کلاه ها ممکن است دارای دریچه گوش برای اتصال به سیستم نگهداری باشد.

کلاه برای استفاده در مناطق گرمسیری (شکل d1-5): این نوع کلاه ها برای کشورهای آسیای جنوبی و جنوب شرقی با شرایط آب و هوایی خیلی گرم و مرطوب طراحی شده است. آنها همانند کلاه های نیم صورت بوده و دارای دریچه های تهویه برای تامین حداکثر جریان هوا است که باعث کاهش شنوایی کاربر می شود. برای کاهش بیشتر وزن این نوع کلاه ها، آنها را از مواد PVC خلاء نیمه سخت می سازند.

شکل 4- انواع کلاه های ایمنی

استفاده از کلاه ایمنی در کاهش صدمات سر موثر است

استفاده کلاه ایمنی توسط موتورسواران روش خیلی موثر در کاهش صدمات سر و مرگ و میر در سوانح می باشد. موتورسوارانی که از کلاه ایمنی استفاده نمی کنند دارای خطر بالایی از این صدمات سر و مرگ ناشی از آن هستند. به علاوه راکبانی که کلاه ایمنی نمی پوشند باعث هزینه اضافی در بیمارستان ها شده که ناتوانی ناشی از این صدمات سر هزینه ای را برای شخص، خانواده و جامعه متحمل می کند. تحقیقات قابل توجهی در مورد اثرات استفاده از کلاه ایمنی بر روی خطرهای ناشی از صدمات سر در اثر تصادمات انجام می شود. نتایج، اختلاف کمی را با توجه به نوع مطالعه، جمعیت، موقعیت و مانند اینها نشان می دهد. در نتیجه، به منظور شناخته شدن این تحقیقات به عنوان بررسی سیستماتیک¹⁵ باید در یک تحقیق کلی مورد آزمون قرار گیرد تا بتواند به عنوان ابزاری مفید واقع شود. بررسی های سیستماتیک، مطالعات ابزاری جهت آزمون عینی مدرک برای ادعای مورد نظر (در این مورد، استفاده از کلاه ایمنی برای پیشگیری از صدمات سر) و ادغام نتایج به دست آمده در یک روش برای به حداقل رساندن خطا می باشد. بررسی کنندگان، مطالعات گسترده ای درباره موضوعاتی که دارای کیفیت روش شناسی نسبتا بالایی دارند را انجام می دهند. بعد از این که اطلاعات همه موضوعات مروری در یک مجموعه خلاصه شد نتیجه حاصله باید دقت بالایی را تامین کرده و بتواند اثر مداخله ای مطالعات را تخمین بزند. درجدول 1 خلاصه ای از نتایج مهم حاصله از این بررسی های سیستماتیک آورده شده است:

جدول1- خلاصه ای از بررسی سیستماتیک اثرات استفاده از کلاه های ایمنی توسط موتورسواران

نتایج مهمی که از این تحقیق بدست آمده عبارتند از:

•  کلاه های ایمنی، خطر مرگ و صدمات سر را برای رانندگان و راکبان موتورسیکلت کاهش می دهد، در هرحال عواملی چون سرعت بالا ممکن است بدون استفاده از کلاه ایمنی باعث مرگ شوند.

•  هنوز شواهد کافی برای موثر بودن کلاه ایمنی موتورسیکلت روی صدمات سر و گردن وجود ندارد. اگرچه برخی از مطالعات پیشنهاد می کنند که کلاه ایمنی تاثیری بر روی خطر صدمات گردن نداشته و فقط حفاظی برای صدمات سر می باشد.

•  شواهد کافی برای اثبات اختلاف موثر بودن انواع کلاه (تمام صورت در مقابل عدم حفاظ صورت) بر روی کاهش صدمات سر وجود نداشته تا بتوانند میزان تاثیر آنها را در کاهش صدمات را با هم مقایسه کند. همچنین باید تحقیقات زیادی به ویژه در کشورهای با درآمد متوسط و پایین بر روی انواع مختلف کلاه های ایمنی برای تعیین اثرات (و هزینه اثرات) آنها بر روی مرگ، صدمات سر، گردن و صورت انجام گیرد.

•  افزایش استفاده از کلاه ایمنی توسط موتورسواران در کشورها احتمالا به طور آشکار باعث کاهش صدمات سر و فوت می شود. بنابراین سیاست گزاران باید اقداماتی در زمینه افزایش استفاده کلاه ایمنی از قبیل تصویب قانون استفاده اجباری از کلاه ایمنی و اجرای آن همراه با تبلیغات و آموزش عمومی انجام دهند.

خلاصه:

•  خطر مصدومیت و مرگ در سوانح ترافیکی برای موتورسواران بیشتر از کاربران وسایط نقلیه چهارچرخ می باشد.

• موتورسواران نسبت بالایی از صدمات و فوت را در سوانح ترافیکی به ویژه در کشورهایی با درآمد متوسط و پایین که دارای مالکیت بالایی از موتورسیکلت هستند ایفا می کنند.

•  صدمات سر و گردن جزء علل اصلی فوت، صدمات شدید و ناتوانی در بین موتورسواران و دوچرخه سواران می باشد. در برخی کشورها صدمات سر بیش از 88 درصد باعث مرگ و میر افراد می شود.

•  کلاه های ایمنی با کاهش نیروی تماسی یا اصابت به سر، میزان خطر صدمات شدید سر و مغز را کاهش می دهد.

•  استفاده صحیح کلاه ایمنی به طور قابل توجهی خطر و شدت صدمات سر را کاهش می دهد.

•  وضع و اجرای قانون مدنی کلاه ایمنی در افزایش میزان استفاده از کلاه ایمنی موثر بوده و باعث کاهش صدمات سر و مرگ و میر می شود.

• حمایت جدی بین المللی برای برنامه استفاده از کلاه ایمنی در دنیا وجود دارد.

نویسندگان: دکتر حمید سوری، استاد اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات ارتقاء ایمنی و پیشگیری از مصدومیت ها

مهندس رجبعلی حکم آبادی، عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی

دکتر رضا وفایی، مرکز تحقیقات ارتقاء ایمنی و پیشگیری از مصدومیت ها

منابع:

1- Peden M et al, eds. World report on road traffic injury prevention. Geneva: World Health Organization, 2004http://www.who.int/world-health day.

2- Koornstra M et al. Sunflower: a comparative study of the development of road safety in Sweden, the United Kingdom and the Netherlands. Leidschendam, SWOV (Institute for Road Safety Research), 2003.

3- Mohan D. Traffic safety and health in Indian cities. Journal of Transport and Infrastructure, 2002, 9:79–94.

4- Blincoe L et al. The economic impact of motor vehicle crashes, 2000. Washington, D.C., National Highway Traffic Safety Administration, 2002 (DOT HS-809-446).

5- Wells S et al. Motorcycle rider conspicuity and crash related injury: case-control study. British Medical Journal, 2004, 328:857.

6- Liu B et al. Helmets for preventing injury in motorcycle riders. The Cochrane Database of Systematic Reviews, 2005 (4).

7- Helmets: A Road Safety Manual For Decision-Marker and Practitioners, WHO Library Cataloguing-in-Publication Data, 2006.

 ***

1-  acceleration-deceleration

2- The shell

3- The impact-absorbing liner

4- Styrofoam

5- The comfort padding

6- The retention system, or chin strap

7- Expanded Poly-Styrene

8- Acrylonitrile Butadiene Styrene

9- Poly Carbon

10- Poly Propylene                

11- Fibre glass

12- Full-face helmets

13- Full-face helmets

14- Open-face helmets

15- Half-head helmets

16- Systematic review