ارزیابی علمی خطرات موجود در یک معدن و ارایه راهکارهای اصلاحی

در این مقاله به بررسی ارزیابی علمی خطرات موجود در یک معدن و ارایه راهکارهای اصلاحی می پردازیم. امیدواریم که استفاده کنید و لذت ببرید. 

‌چکیده

زمینه و هدف‌:  آمار حوادث معدن مورد مطالعه نشان می دهد که 35% حوادث برای كاركنان حمل و نقل در مسیرهای مختلف معدن اتفاق افتاده است. با توجه به اهمیت فراوان ایمنی معادن و هزینه های گزاف حوادث از دیدگاه انسانی و اقتصادی، در این طرح ارزیابی خطرات تهدید­کننده سلامت کارکنان اين بخش به روش  PHA (از روش های ارزیابی ریسک ایمنی) انجام شد. به دليل اينكه در حال­ حاضر معدن در حال تجهیز و آماده ­نمودن زیر ساخت هاست و پس از طی این مرحله، پروژه بهره ­برداری از معدن آغاز مي­شود، ارزیابی ریسک بسیار مفید بوده و می تواند گامی باشد در جهت ایجاد محیطی ایمن­تر برای حضور معدنکاران.

روش بررسی: ابتدا لیستی از تمام خطرات موجود در محیط معدن را براساس آمار و ارقام، شواهد موجود و حس مهندسی جمع آوری کردیم. سپس با استفاده از روش ارزیابی ریسک  PHAبه بررسی سطح ریسک خطرات شناسایی­شده پرداختيم. سپس اطلاعات جمع آوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: خطرات موجود براي افراد مورد پژوهش عبارتند­ از ارتعاش بيش از­ حد با سطح ريسك 3A، انفجار مواد ­ناريه با سطح ريسك 1D، تصادف و واژگون­ شدن با سطح ريسك 2C و 1C، سقوط به دره با سطح ريسك 1 D.

نتیجه‌گیری: با شناسايي و امتيازدهي ريسك هاي موجود بسته به نوع ريسك پيشنهاداتي ارایه شد.برای پیشگیری از خطرات طبيعي موجود كه ريسك بالايي دارند در طرح تجهیز راه ها، راه های­ کوهستانی جدید باید مجهز به علایم و تابلوهای­ هشدار، حداقل شیب، سطوح هموارتر، موانع پیشگیری­ کننده از سقوط باشند.کاهش ­ساعات کار یا منقطع ­کردن آن برای استراحت نیز لازم ­است.يافته هايPHAبه عنوان راهنما براي استفاده در آناليزهاي بعدي كه جزئيات زيادتري را در بر مي گيرند، مفيد خواهند بود. 

کلید واژه ها:  PHA ؛ ایمنی ؛ معدن

مقدمه

خطر به شرايطي گفته مي شود كه تماس نامطلوب با يك منبع انرژي را فراهم مي كند و مي تواند منجر به حادثه شود(1). طبق قانون مورفي اگر مواردي بتوانند بطور اشتباه رخ دهند، دير يا زود رخ خواهند داد. به همين دليل لازم است براي پيشگيري از حوادثي كه پيامد خطرات هستند، آنها را شناسايي كنيم. راه هاي مختلفي براي شناسايي خطر وجود دارد. به عنوان نمونه انواع چك ليست هاي خطر، استفاده از روش های مهندسي، چك ليست هاي انرژي، اندازه گيري با دستگاه هاي مرتبط و ...(2).

ارزيابي ريسك، مركز ثقل مديريت ايمنی و بهداشت حرفه اي است كه بر روي حذف و به حداقل رساندن ريسك تمركز دارد(3). ارزیابی ریسک بر اساس روش PHA یکی از روش های دستيابي به ايمني است. آمار و ارقام به دست آمده از بررسي حوادث در معدن سنگ آهن سنگان نشان می دهد که حدود 35% موارد حادثه برای كاركنان بخش حمل و نقل در مسیرهای مختلف معدن اتفاق افتاده است. در این تحقیق ارزیابی خطرات به روش  PHA در کارکنان بخش حمل و نقل معدن سنگان انجام گرفته است.

روش بررسی

اين مطالعه توصيفي– تحليلي در پاييز 1386 در معدن سنگان انجام شده است. آناليز مقدماتي خطر يا PHA، روشی مبتنی بر شناسایی خطرات بالقوه محیط بوده و بهترین زمان برای انجام این آنالیز قبل از مرحله طراحی و ساخت سیستم کاریست.PHA یک آنالیز ایمنی سیستماتیک است که برای شناسایی مناطق ایمنی بحرانی جهت ارزیابی خطرات مهم و شناسایی الزامات طراحی ایمنی سیستم، مورد استفاده واقع می شود. با انجام این مطالعه، لیستی از خطرات غیر قابل چشم پوشی و یک ارزیابی از ریسک های باقیمانده پس از اعمال اقدامات پیشگیرانه فراهم می شود. این فهرست شامل ارزیابی کیفی و نه کمی از ریسک می باشد که اغلب به صورت لیست جدول بندی شده از اقدامات پیشگیرانه و تعریف کیفی میزان اثربخشی قابل پیش بینی، ارایه می گردد.

آناليز مقدماتي خطر معمولا اولين تلاش در فرآيند آناليز ايمني سيستم به منظور شناسايي و طبقه بندي خطرات مرتبط با فعاليت يك سيستم، فرآيند يا روش كار است که ترجيحاً در فاز توازن و ايده و تفکر از چرخه عمر سيستم اجرا مي شود.

با وجود اینکه زمان زیادی از اکتشاف معدن می گذرد، به اين دليل كه معدن سنگان در حال تجهيز و آماده نمودن زیر ساختهاست و پس از طی این مرحله، پروژه بهره برداری از معدن آغاز مي شود، انجام PHA در ارزيابي خطرات بسیار مفید خواهد بود.

جهت انجام اين پروژه، ابتدا لیستی از تمام خطرات ممکنه موجود در محیط را براساس آمار و ارقام، شواهد موجود و روش های مهندسی در جدولی جمع آوری گردیده و سپس به بررسی سطح ریسک آنها پرداخته شده است. در ادامه توضيحات كافي راجع به روش مورد استفاده و فرآيند كار ارایه شده است.

آناليز مقدماتی خطر¹

تكنيك آناليز مقدماتي خطر براي اولين بار در اوايل دهه 50 ميلادي در ايالات متحده آمريكا براي آناليز ايمني موشك هاي دارای پيش برنده مايع به كار گرفته شد. اين روش توسط صنايع هوانوردي اين كشور به صورت قانونمند در آمده و به وسيله شركت بوئينگ تحت نام فعلي نامگذاري شد. پس از آن كاربرد اين تكنيك به صنايع مختلف از جمله صنايع شيميايي، هسته اي و غيره گسترش يافت(4).

اهداف اجرای PHA

اهداف كلي عبارتند از شناسایی خطرات بالقوه و رویدادهای اتفاقی که ممکن است به بروز حادثه ای منجر شود، رده بندی رویدادهای شناسایی شده بر حسب ریسک آنها، تعیین کنترل های لازم برای خطرات و شناسایی اقدامات اصلاحی.

اهداف جزیي عبارتند از شناسایی عناصر، شرایط خطرناک و علل آنها، شناسایی اثرات این عناصر و شرایط خطرناک بر روی زیر سیستم ها، سیستم ها، سیستم و کل پروژه، طبقه بندی سطح شدت هر کدام از عناصر و شرایط خطرناک، شناسایی اقدامات اصلاحی برای حذف عناصر و شرایط خطرناک یا به حداقل رساندن اثرات آنها.

فرآيند اجراي PHA

با توجه به گستره و عمق مطالعه، اطلاعات مورد نياز براي آناليز مقدماتي خطر مي تواند شامل اين موارد باشد: پيكره‌بندي يا عمليات سيستم هاي واقعي يا پيشنهادي از نقشه‌ها، سناريوها، مشخصه‌ها و آناليزها، آناليزهاي خطر انجام شده، اطلاعات حوادث، تجربيات سيستم هاي مشابه، مطالعات توازن²، منظور و هدف از توليد محصول و كاركرد آن، محيطي كه محصول در آنجا مورد استفاده قرار خواهد گرفت، تجهيزات و سخت افزارهايي كه همراه با محصول به کارگرفته مي شوند و معيارهاي عملياتي براي مصرف كننده نهايي محصول.

مهمترين ابزار مورد استفاده در انجام مطالعه آناليز مقدماتي خطر، چک ليست هاي خطر است که در آنها انواع خطرات معمول در سيستم ها خلاصه شده است.

ساده ترين دستورالعمل انجام PHA شامل اين مراحل مي‌باشد. شناسايي منابع با ارزش براي محافظت، تعريف سطوح ريسك قابل قبول و گستره مورد ارزيابي، شناسايي و تایيد خطرات سيستم. بعضي از ابزارهاي معمول شناسايي خطر عبارتند از بررسي و بازبيني سيستم ها و تسهيلات مشابه و مصاحبه با متخصصين آنها، بررسي مشخصه‌ها و انتظارات سيستم، استفاده از چك ليست ها، بازنگري مطالعات ايمني سيستم هاي مشابه، بازنگري سوابق، فايل هاي حوادث، گزارشات شبه حوادث، نرخ فراواني و شدت صدمات ثبت  شده، اطلاعات انجمن هاي ايمني، آناليزهاي قابليت اطمينان سازندگان و غيره، در نظر گرفتن تاثيرات خارجي نظير آب و هواي محلي، محيط و غيره، در نظر گرفتن تمام  فازهاي ماموريت، توسعه مشكلات توسط طوفان ذهني و اجراي آناليز What-if، ارزيابي احتمال و شدت بدترين مورد قابل درك براي هر خطر و هدف، ارزيابي ريسك خطرات شناسايي شده با استفاده از ماتريس ارزيابي ريسك، طبقه بندي ريسك هاي شناسايي شده، به کارگيري اقدامات کنترلي، ارزيابي مجدد ريسك پس از اجراي  اقدامات پيشگيرانه و در نهايت تعيين اينکه آيا اقدامات پيشگيرانه خطرات جديدي را ايجاد مي‌كنند. در نهايت گزارش مطالعه آناليز مقدماتي خطر ارایه خواهد شد (5).

ماتریس ريسك خطر

اولین گام در راستای از بین بردن خطرات، «دسته بندی» آنها به منظور شناسایی بهتر و در نتیجه انجام اقدام مناسب تراست. در بهداشت حرفه ای به این منظور، براساس مبانی خاصی به دسته بندی میزان ریسک هر خطر به طور جداگانه می پردازیم. جدول زير يك نمونه از ماتريس ريسك خطر را نشان مي دهد كه براي فراهم كردن يك ابزار موثر جهت تخمين سطح قابل قبول درجه ريسك، عناصر جداول شدت و احتمال خطر را در هم ادغام كرده است. با ايجاد يك سيستم سنجش دو كاراكتري براي وقوع ريسك بر حسب شدت و احتمال خطر مي توان ريسك را براساس درجه مقبوليت آن طبقه بندي و ارزيابي كرد.

جدول 1: يك نمونه از ماتریس ريسك خطر

مراحل اجراي PHA

اين مراحل عبارتند از شناسایی منابع با ارزش برای محافظت نظیر پرسنل، تسهیلات، تجهیزات، بهره وری، اهداف آزمون یا ماموریت، محیط و ...، تعریف سطوح ریسک قابل قبول و گستره مورد ارزیابی، شناسایی و تایید خطرات سیستم به وسیله روش های مهندسی، بررسی و بازبینی سیستم ها و تسهیلات مشابه و مصاحبه با متخصصین آنها، بازنگری کدها، قوانین و استانداردهای  مورد توافق، مصاحبه با اپراتورها و کاربران سیستم، استفاده از چک لیست ها و...)،‌ ارزیابی احتمال و شدت بدترین مورد قابل درک برای هر خطر و هدف، ارزیابی ریسک خطرات شناسایی شده با استفاده از ماتریس ارزیابی ریسک، ارزیابی ریسک های شناسایی شده از نظر قابل قبول یا غیر قابل قبول بودن و توسعه اقدامات پیشگیرانه در صورت قابل قبول نبودن آنها، به کارگیری اقدامات کنترلی با توجه به اولویت بندی (طراحی ایمن، سیستم های ایمنی اکتیو، وسایل ایمنی انفعالی، وسایل هشدار دهنده، دستورالعمل ها و آموزش)، ارزیابی مجدد ریسک پس از اجرای اقدامات پیشگیرانه، تعیین اینکه اقدامات پیشگیرانه خطرات جدیدی را ایجاد می کند يا کارایی سیستم را پایین می آورند.

به طور كلي اجرای  PHAچهار مرحله اصلی دارد شامل: پیش نیازهای PHA (تعیین تیم PHA، تعریف و تشریح سیستم مورد آنالیز، جمع آوری ریسک از سیستم های قبلی و مشابه)، شناسایی خطرات، برآورد پیامد و احتمال، رده بندی ریسک و اقدامات پیگیری.

یافته‌ها

رانندگان وسايل ترابري در معادن وظيفه‌اي خطير دارند. آن دسته از كاميون ها كه وظيفه حمل مواد انفجاري به منظور استفاده در عمليات آتشباري را دارند، با ريسك خطر بالاتري نسبت به خود آتشباران مواجه هستند. اين افراد وظايف ديگري از قبيل حمل و نقل افراد به محل كارشان يا انتقال سنگ ها به محل سنگ شكن ها و ... را بر عهده دارند.

در موارد بالا ذكر شد كه يكي از اين مقدمات جهت اجراي بهتر PHA استفاده ازچك ليست خطرات موجود است. بخشي از چك ليست مورد استفاده ما در اين طرح به شرح زیر است:

چك ليست خطرات معمول در ترابري افراد و مواد در معدن:

در جدول بالا نقطه های بعد از عدد 8 نشان می دهد که تعداد خطرات می تواند بیشتر از موارد مذکور باشد که این خطرات جزو موارد پیش بینی نشده از طرف مسوول بهداشت حرفه ای می باشد. البته در این مرحله باید هر خطری که احتمال وقوع دارد و به ذهن مسوول می رسد نوشته شود، ولی قاعدتا به دلیل خطا كردن و ناقص بودن انسان، باید موارد غیر قابل پیش بینی را هم در نظر گرفت.

در گزارش حاصله از آناليز مقدماتي خطر در مورد رانندگان و گاه سرنشينان وسايل ترابري در معدن سنگ آهن سنگان، برگه كار آناليز به اين شرح بود.

برگه كار تجزيه و تحليل مقدماتي خطر

 بحث و نتيجه گيري

با اندكي تفكر مي توان موارد بيشتري را به اين جدول اضافه كرد. به هر حال مهمترين خطراتي كه در سيستم ترابري متوجه اشخاص است، در این جدول گنجانده شده است. مورد قابل بررسي و تامل ديگر، سطح ريسك خطرات مذكور مي باشد كه مي توان گفت تقريبا تمام اين خطرات داراي ريسك بالايي هستند. كما اينكه يك مورد از آنها داراي  سطح A مي باشد و بقيه نيز اعداد 1 و 2 را به خود اختصاص مي دهند. بنابراين بايد مواردي كه در بخش پيشنهادات ذكر شده را براي از بين بردن آنها تا حد توان اجرا كرد. خطرات موجود براي افراد مورد پژوهش عبارتند از ارتعاش بيش از حد با سطح ريسك 3A، انفجار مواد ­ناريه با سطح ريسك 1D، تصادف و واژگون­شدن با سطح ريسك 2C و 1C، سقوط به دره با سطح ريسك 1 Dو ... . قابل ذکر است كه بعضی از این خطرات دارای ریسک 1A (شدت و تکرار زیاد) هستند.

يافته هاي PHA به عنوان يك راهنما در آناليزهاي بعدي ايمني كه جزیيات زيادي را در بر مي گيرند مفيد هستند(6).

با شناسايي و امتيازدهي ريسك هاي موجود بسته به نوع هر ريسك پيشنهاداتي ارایه شد. برای پیشگیری از خطرات طبيعي موجود كه ريسك بالايي دارند در طرح تجهیز، راه های کوهستانی جدید باید مجهز به علایم و تابلوهای هشدار، حداقل شیب، سطوح هموارتر و موانع پیشگیری کننده از سقوط باشند. کاهش ساعات کاری یا منقطع کردن آن برای استراحت نیز می تواند مفید باشد. يكي از اقدامات ضروري ديگر استفاده از رانندگان داراي تجربه و با احتياط است(7). زيرا با توجه به تحقيقات انجام شده اعمال نا ايمن رانندگان(8) و بي تجربگي آنها تاثير زيادي بر ريسك تصادفات دارد(9 و 10).

نسرین صادقی، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکی گناباد

مجید عرب، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد

 منابع:‌

1- Arghami Sh., Bouya M., safety basics in industy and services, Fanavaran publications, first edition, 2006

2- Mohamadfam I., Safety techniques preliminary hazard assessment PHA, Fanavaran publications, first edition, 2005.

3- Habibi E., Alizadeh M., Practical safety and work indices in the industry, Fanavaran publications, first edition, 2005.

4- Mohamadfam I., Safety engineering, Fanavaran publications, third edition, 2004.

5- Angela E. Summers, Techniques for assigning a target safety integrity level, ISA Transaction, Volume, April 1998, Pages 95-104.

6- Baninajarian A.M., Techniques Safety engineering usage basics, Pooyesh Andishe publications, first edition, 2007.

7- M.AnthonyMachin , Kim S. Sankey, Relationships between young drivers’personality characteristics, risk perceptions, and driving behaviour, Accident Analysis and Prevention 40(2008)541–547

8- WilliamL.G.Verschuur, KarelHurts, Modeling safe and unsafe driving behaviour, Accident Analysis and Prevention 40 (2008)644–656.

9- Jouko Suokas, The role of safety analysis in accident prevention, Accident Analysis & Prevention, Volume 20, Issue 1, February 1988, Pages 67-85.

10- R. N. NAIR and T. M. KRISHNAMOORTHY, A SIMPLE MODEL FOR THE PRELIMINARY SAFETY ANALYSIS OF A HIGH LEVEL RADIOACTIVE WASTE REPOSITORY,  Annals of Nuclear Energy, Volume 24, Issue 12, August 1997, Pages 995-1003.

1- Preliminary Hazard Analysis

2- Trade studies