بررسی میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل نسبت به راه های پیشگیری وکنترل حریق

بررسی میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل نسبت به راه های پیشگیری وکنترل حریق در اتاق عمل بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی شیراز در سال 1385

فرید امیر زاده، بهروز براتی، سعیده پور احمد، اسداله افشین

چکیده:

اتاق عمل به عنوان یکی از مهمترین مراکز ارائه خدمات درمانی از دیرباز مورد توجه بوده است و از آنجایی که یکی از مکان هایی است که احتمال وقوع حادثه در آن وجود دارد رعایت نکات ایمنی و بهداشتی آن از اهمیت خاصی برخوردار است. از جمله حوادثی که ممکن است در اتاق عمل رخ دهد، حریق است.درواقع اگر در حین عمل جراحی  منابع احتراق ، مواد سوختنی و اکسید کننده های موجود در اتاق عمل به خوبی کنترل نشوند و به نحوی با هم تماس پیدا کنند، وقوع حریق امری حتمی است. برای پیشگیری از حریق، هر کدام از کارکنان اتاق عمل در هنگام عمل جراحی وظایف خاصی برعهده دارند . جراحان باید منابع احتراق را کنترل کنند و کنترل مواد سوختنی بر عهده تکنسین های اتاق عمل می باشد، تکنسین ها و کارشناسان هوشبری نیز  وظیفه کنترل اکسید کننده ها  را بر عهده دارند.در واقع اگر این سه گروه (تیم حریق)نسبت به راههای پیشگیری و کنترل حریق در اتاق عمل آگاه باشند، می توانند تا حد زیادی از وقوع حریق در این محل جلوگیری کنند.

در این مطالعه میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل نسبت به راههای پیشگیری و کنترل حریق در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی شیراز مورد بررسی قرار گرفت. تعداد این پرسنل 220  نفر بود(141نفر تکنسین اتاق عمل،63 نفر تکنسین هوشبری و16 نفر کارشناس هوشبری)که تمامی پرسنل اتاق عمل به صورت سرشماری مورد بررسی قرار گرفتند.

ابزار جمع آوری اطلاعات در این مطالعه پرسشنامه بوده و نتایج توصیفی با استفاده از آماره ها و نمودارها و نتایج تحلیلی با استفاده از آزمون کای اسکوئر( Chi-Square Test) ارائه خواهد شد.

بر اساس نتایج به دست آمده هیچکدام از پرسنل آگاهی کاملی از منابع احتراق، اکسید کننده ها و مواد سوختنی موجود در محیط کارشان نداشتند. در هیچکدام از بیمارستان ها سیستم خودکار کشف و اعلام حریق وجود نداشته و تمامی پرسنل اتاق عمل اظهار داشتند که در محل کا رشان تیم حریق تشکیل نشده است. همچنین بر اساس نتایج مطالعه آگاهی پرسنل در مورد راههای کنترل حریق به میزان کافی نبود و 2/78 درصد از پرسنل اظهار داشتند که راهنمایی ها و آموزش های لازم را در مورد راههای کنترل حریق دریافت نکرده اند.

بنابراین به نظر می رسد که دلیل عمده پایین بودن میزان آگاهی پرسنل ،پایین بودن سطح آموزش های لازم در این زمینه می باشد.در این مقاله با توجه به نقاط ضعف موجود،آموزش های لازم ذکر شده است.

واژه های کلیدی: پیشگیری ،کنترل، حریق، آگاهی، پرسنل اتاق عمل

مقدمه 

اتاق عمل یکی از مکان هایی است که احتمال بروز حادثه در آن وجود دارد.از جمله حوادثی که  ممکن است در این مکان رخ دهد، آتش سوزی در حین عمل جراحی است . کارشناسان تخمین می زنند که سالانه 100 مورد آتش سوزی دراتاق عمل بیمارستان های آمریکا رخ می دهد که از این میان 10 تا 20 مورد آنها منجر به جراحات شدید و یک تا دو مورد منجر به مرگ می شود.

⁵

علی رغم این واقعیت که این حوادث کمیاب هستند اما موقعی که به وقوع می پیوندند منجر  به آسیب جدی به بیماران و یا  حتی مرگ آنها می شوند. هر  چند جراحان و پرسنل اتاق عمل تلاش می کنند که محیطی ایمن بسازند ولی هنگامی که منابع احتراق، مواد سوختنی و اکسید کننده ها (اضلاع مثلث حریق ) با هم تماس پیدا کنند، وقوع حریق امری اجتناب ناپذیر است .

⁶

منابع احتراق در اتاق عمل شامل وسایل و دستگاه هایی هستند که جراحان در حین عمل جراحی از آنها استفاده می کنند. مانند دستگاههای الکترونیکی جراحی ( Electro Surgical Unit) ، لیزر و تجهیزات الکتریکی . مواد سوختنی موجود در اتاق عمل شامل محلول های  پرپ ، لباس بیماران ،روپوش های اتاق عمل ، پوشش های پارچه ای  (مثل شان ها) ، حوله ها و ... می باشند.

اکسید کننده ها نیز اکسیژن و نیتروز اکسید (N₂O) هستند.^2و4

برای پیشگیری از حریق، هر کدام از کارکنان اتاق عمل در هنگام عمل جراحی وظایف خاصی برعهده دارند .

جراحان باید منابع احتراق را کنترل کنند.کنترل مواد سوختنی بر عهده تکنسین های اتاق عمل می باشد. تکنسین ها و کارشناسان هوشبری وظیفه کنترل و تنظیم اکسید کننده ها (مانند اکسیژن) را بر عهده دارند.

گروه های یاد شده باید منابع احتراق، مواد سوختنی و اکسید کننده های مورد استفاده در محیط کارشان را به خوبی بشناسند و از چگونگی شکل گیری مثلث حریق آگاهی داشته باشند و از تماس این عوامل با یکدیگر جلوگیری کنند. در واقع اگر این سه گروه وظایف خود را به درستی انجام دهند و نکات ایمنی را در هنگام کار با این وسایل به خوبی  رعایت نمایند می توان تا حد بسیار زیادی از وقوع حریق  در اتاق عمل جلوگیری به عمل آورد.^2و8

در اثر عدم رعایت  نکات ایمنی  در حین عمل جراحی  و عدم آگا هی کافی پرسنل اتاق عمل نسبت به راه های پیشگیری و کنترل حریق،  حوادثی رخ داده است که به ذکر دو مورد از آنها می پردازیم :

• در یک عمل جراحی که بر روی مردی 23 ساله به منظور درمان تومور خوش خیم گلوی وی  صورت گرفت، لوله داخل نایی ( Endotracheal tube) آتش   گرفت و منجر به مرگ وی شد .

• یک معلم باز نشسته 84 ساله در حین عمل جراحی که بر روی پلک های او انجام گرفت دچار سوختگی های شدید شد که منجر به عفونت و در نهایت مرگ وی شد.^6و7

بدون شک این حوادث در اثر عدم رعایت نکات ایمنی در هنگام کار  با وسایل موجود  و پایین بودن سطح  آگاهی پرسنل اتاق عمل نسبت به راه های پیشگیری از  حریق رخ داده است . در واقع اگر این افراد نسبت به را ه های پیشگیری از حریق آگاه باشند و از وسایل و امکانات موجود در این محیط به نحوی استفاده کنند که کلیه نکات ایمنی رعایت شود و از تماس منابع احتراق ، مواد سوختنی و اکسید کننده ها با یکدیگر جلوگیری به عمل آورند، می توانند از وقوع این نوع آتش سوزی ها پیشگیری کنند .

علاوه بر این، این پرسنل باید نسبت به راههای  کنترل حریق نیز آگاه باشند تا در صورت وقوع حریق بتوانند آن را کنترل کرده و صدمه و خسارت ناشی از آن را کاهش دهند . این افراد باید با  انوع حریق ( حریق نوع A,B,C,D, E ,F ) ¹نوع خاموش کننده مناسب برای هریک و نحوه استفاده صحیح از خاموش کننده ها آشنا باشند. آنها باید در این موارد آموزش های لازم را ببینند تا در مواقع بروز حریق در کمترین زمان ممکن آن را کنترل نمایند .

با توجه به مطالب عنوان شده می توان چنین اظهار نمود که آگاهی پرسنل اتاق عمل نسبت به راه های پیشگیری و کنترل حریق می تواند تا حد بسیار زیادی از وقوع حریق در این محیط جلوگیری کند و سلامت بیمار و خود  پرسنل را تضمین  نماید. .بنابر این تحقیق حاضر در بین پرسنل اتاق عمل بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی شیراز با هدف تعیین میزان آگاهی این پرسنل نسبت به راههای پیشگیری و کنترل حریق در اتاق عمل انجام شده است.

مواد و روشها:

این مطالعه از نوع بررسی مقطعی(Cross Sectional)می باشد و بر روی پرسنل اتاق عمل شاغل در 9 بیمارستان دارای اتاق عمل دانشگاه علوم پزشکی شیرازکه تعداد آنها 220نفرمی باشد( 141نفر تکنسین اتاق عمل،63 نفر تکنسین هوشبری و16 نفر کارشناس هوشبری) صورت گرفت. در این مطالعه نمونه گیری انجام نگرفت و تمامی پرسنل اتاق عمل به صورت سرشماری مورد بررسی قرار گرفتند.

برای بررسی میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل نسبت به راههای پیشگیری و کنترل حریق از پرسشنامه استفاده شد.این پرسشنامه با استفاده از دستورالعمل هایی که در  مقالات(مرجع های 3،2،5و8)بیان شده ،تهیه و تنظیم شده است و دارای سه بخش می باشد:

1- مشخصات فردی

2- پرسشنامه ارزیابی میزان آگاهی پرسنل اتاق نسبت به راههای پیشگیری از حریق در اتاق عمل شامل 17 سوال که هر سوال ازیک تا4 امتیاز داشت.

3- پرسشنامه ارزیابی میزان آگاهی پرسنل اتاق نسبت به راههای کنترل حریق در اتاق عمل شامل14سوال که هر سوال ازصفر تا1 امتیاز داشت.

با استفاده از آمار توصیفی و تحلیلی به آنالیز داده ها پرداخته شد. نتایج توصیفی با استفاده از آماره ها و نمودارهاو نتایج تحلیلی با استفاده از آزمون کای اسکوئر( Chi-Square Test) ارائه خواهد شد.

نتایج:

این پژوهش به منظور ارزیابی میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل نسبت به راه های پیشگیری وکنترل حریق در اتاق عمل بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی شیراز صورت گرفت وتاثیرعنوان شغلی، مدرک تحصیلی و سابقه کار  این افراد بر میزان آگاهیشان مورد مطالعه قرار گرفت.

دربررسی میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل

الف) نسبت به راه های پیشگیری از حریق نتایج حاصل از آزمون های آماری نشان داد که:

الف-1) بین عنوان شغلی با موارد زیر ارتباط معنی داری وجود نداشت :

• میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل در مورد نحوه استفاده از لیزر و دستگاههای الکترونیکی جراحی در حضور محلول های پرپ

• میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل در مورد نحوه استفاده از پمادهای قابل احتراق در حضور منابع احتراق

• میزان جلوگیری از تماس پوشش های پارچه ای  با لیزر و دستگاههای الکترونیکی جراحی

• میزان جلوگیری از تجمع بخارات قابل اشتعال در زیر پوشش های پارچه ای

• میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل در مورد به بکاربردن ماسک اکسیژن در حضور منابع احتراق

الف-2) بین عنوان شغلی با موارد زیر ارتباط معنی داری وجودداشت:(05/0p< )

الف-2-1) کنترل مواد سوختنی

• میزان احتیاط پرسنل اتاق عمل در هنگام استفاده از محلول های پرپ ، بدین شکل که بیشترین میزان احتیاط(احتیاط کامل) مربوط به تکنسین های اتاق عمل (27% )و کمترین میزان احتیاط (عدم احتیاط) مربوط به کارشناسان هوشبری (3/31% )بود.

  الف-2-2) کنترل اکسید کننده ها

• نحوه واکنش پرسنل اتاق عمل نسبت به قطع جریان اکسیژن در هنگام خطر برو ز حریق، بدین شکل که بهترین نحوه واکنش (قطع جریان در کمتر از 10ثانیه)مربوط به تکنسین های هوشبری(4/52% )و بدترین نحوه واکنش (قطع جریان بین40-30 ثانیه) مربوط به کارشناسان هوشبری (25% ) بود.

•  

الف-2-3) بقیه موارد

• میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل از منابع احتراق بدین شکل که بیشترین میزان آگاهی (آگاهی نسبی)مربوط به تکنسین های هوشبری (8/4% )و کمترین میزان آگاهی (عدم آگاهی) مربوط به کارشناسان هوشبری (8/93% ) بود.

• میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل از مثلث حریق بدین شکل که بیشترین میزان آگاهی (آگاهی کامل) مربوط به تکنسین های هوشبری (3/33%) و کمترین میزان آگاهی (عدم آگاهی) مربوط به کارشناسان هوشبری (75% ) بود.

ب) نسبت به راه های کنترل حریق نتایج حاصل از آزمون های آماری نشان داد :

ب -1)بین عنوان شغلی با موارد زیر ارتباط معنی داری وجود نداشت :

• آگاهی پرسنل اتاق عمل از محل قرار گیری سیستم غیر خودکار اعلام حریق

• دریافت راهنمایی ها و دستورات اولیه کنترل حریق در بین پرسنل اتاق عمل

• آگاهی پرسنل اتاق عمل از انواع حریق و نوع خاموش کننده مناسب برای آن

ب -2)بین عنوان شغلی با واکنش  پرسنل اتاق عمل در مورد توانایی قطع جریان  اکسیژن در صورت بروز حریق ارتباط معنی داری وجود داشت (05/0p< )بدین شکل که واکنش مناسب (توانایی قطع جریان  اکسیژن در کمتر از 10 ثانیه ) مربوط به تکنسین های هوشبری (4/52% )و واکنش نامناسب (عدم توانایی قطع جریان  اکسیژن در کمتر از 10 ثانیه) مربوط به کارشناسان هوشبری بود.

ب-3) بین سابقه کار با موارد زیر ارتباط معنی داری وجود نداشت :

• آگاهی پرسنل اتاق عمل از محل قرار گیری سیستم غیر خودکار اعلام حریق

• آگاهی پرسنل اتاق عمل از نوع خاموش کننده مناسب برای استفاده در محیط کارشان

• واکنش  پرسنل اتاق عمل در مورد توانایی قطع جریان  اکسیژن در صورت بروز حریق

ب-4) بین سابقه کار با موارد زیر ارتباط معنی داری وجود داشت (05/0p< )

• دریافت راهنمایی ها و دستورات اولیه کنترل حریق، بدین شکل که (6/42% ) از پرسنل با سابقه کار20-10سال راهنمایی ها را دریافت کرده اند و (1/84% ) از پرسنل با سابقه کار کمتر از ده سال راهنمایی ها را دریافت نکرده اند .

• آگاهی پرسنل اتاق عمل از محل نصب و چگونگی استفاده از  کپسول های اطفاء حریق، بدین شکل که بالاترین درصد آگاهی مربوط به پرسنل با سابقه کار 20-10سال (2/70% ) و بالاترین درصد عدم آگاهی مربوط به  پرسنل با سابقه کار کمتر از 10سال( 1/56% ) بود .

  بحث:

نتایج مطالعه مشخص ساخت که هیچکدام از پرسنل آگاهی کاملی از منابع احتراق، اکسید کننده ها و مواد سوختنی موجود در محیط کارشان نداشتند و آگاهی پرسنل در مورد کنترل منابع احتراق ،کنترل مواد سوختنی و کنترل اکسید کننده ها در حد کافی نبود. ضمن اینکه در هیچکدام از بیمارستان ها سیستم خودکار کشف و اعلام حریق وجود نداشته و تمامی پرسنل اتاق عمل اظهار داشتند که در محل کا رشان تیم حریق تشکیل نشده است. (تیمی متشکل از جراحان ، تکنسین های اتاق عمل وتکنسین های هوشبری، به منظور مقابله با حریق احتمالی)

12 نفر از پرسنل در طول سابقه کاری سابقه رویارویی با حریق داشته اندکه 8 نفر از آنها موفق به اطفاء به موقع حریق شده اند و 4 نفر موفق به اطفاء به موقع حریق نشده اند.  

همچنین نتایج مطالعه مشخص ساخت که آگاهی پرسنل در مورد راههای کنترل حریق به میزان کافی نبود.2/78 درصد از پرسنل اظهار داشتند که راهنمایی ها و آموزش های لازم  در مورد راههای کنترل حریق را دریافت نکرده اند. بنابراین به نظر می رسد که دلیل عمده پایین بودن میزان آگاهی پرسنل نسبت به راههای پیشگیری و کنترل حریق، پایین بودن سطح آموزش های لازم در این زمینه می باشد که به منظور افزایش میزان آگاهی پرسنل اتاق عمل نسبت به راههای پیشگیری و کنترل حریق اقدامات زیر پیشنهاد می شود :

الف) آموزش پرسنل اتاق عمل در مورد راههای پیشگیری از حریق در محیط کارشان

• آگاه کردن پرسنل اتاق عمل از منابع احتراق موجود در محیط کارشان

• آگاه کردن پرسنل اتاق عمل از مواد سوختنی  موجود در محیط کارشان

• آگاه کردن پرسنل اتاق عمل از اکسید کننده های موجود در محیط کارشان

• آگاه کردن پرسنل اتاق عمل از چگونگی شکل گیری مثلث حریق در محیط کارشان

• آموزش پرسنل در مورد نحوه کنترل منابع احتراق موجود در محیط کارشان :

• در حضور محلول های پرپ، لیزر و دستگاه های الکترونیکی جراحی فعال نشوند.
• در حضور لیزر از پمادهای قابل احتراق استفاده نشود.
• سیم وسایل الکتریکی  قبل از عمل جراحی از نظر سالم بودن و عدم ساییدگی بررسی شود.
• از تماس نوک داغ وسایل الکترونیکی جراحی(Electrocautry tips) با پوشش های پارچه ای (شان ها) جلوگیری شود.

• آموزش پرسنل در مورد نحوه کنترل مواد سوختنی موجود در محیط کارشان

• جنس پوشش های پارچه ای (شان ها) از نظر اشتعال پذیری قبل از انجام عمل کاملاً بررسی شود.
• از تماس لباس ها و پوشش های پارچه ای(شان ها) با لیزر و دستگاه های الکترونیکی جراحی کاملاً جلوگیری شود .
• محلول های پرپ (الکل و بتا دین) با احتیاط کامل به کار برده شود.
• از تجمع بخارهایی که در نتیجه عمل پرپ کردن ایجاد می شوند، در زیر پوشش های پارچه ای( شان ها) جلو گیری شود.
• طوری عمل پرپ را انجام شود که از تماس محلول پرپ با شان هایی که بدن بیمار را پوشانده اند کاملاً جلوگیری شود.

• آموزش پرسنل در مورد نحوه کنترل اکسید کننده های موجود در محیط کارشان

• از تجمع اکسیژن در زیر پوشش های پار چه ای (شان ها) جلوگیری شود.

• در حضور لیزر  و دستگاه های الکترونیکی جراحی، ماسک اکسیژن با احتیاط کامل به کار برده شود تا از نشت اکسیژن جلوگیری شود.

ب) آموزش پرسنل اتاق عمل در مورد  راههای کنترل حریق در محیط کارشان

• به کلیه پرسنل راهنمایی ها و آموزش های اولیه در مورد کنترل حریق آموزش داده شود.

• اگر در محل کار آنها سیستم خودکار کشف و اعلام حریق وجود نداشت باید آنها را از محل قرار گرفتن و چگونگی استفاده از سیستم غیر خودکار اعلام حریق آگاه نمود.

• انواع حریق به پرسنل معرفی شود :

• حریق نوعA از سوختن جامدات، نوعB در اثر سوختن مایعات قابل اشتعال، نوعC ناشی از گازها و مایعاتی که به راحتی قابلیت تبدیل به گاز را دارند (گاز شهری) ،حریق نوعD حریق ناشی از فلزاتی است که سریعاً اکسید می شوند،حریق نوعE  که حریق ناشی از وسایل الکتریکی و الکترونیکی است .با توجه به اینکه حریق های ممکن در اتاق های عمل اکثراً از نوع A, B, E هستند پرسنل باید از نوع خاموش کننده مناسب برای هریک آگاه باشند.

• مناسب ترین خاموش کننده برای استفاده در اتاق عمل CO₂ می باشد.

• کلیه پرسنل از محل نصب و چگونگی استفاده از کپسول های اطفاء حریق آگاه شوند.

• به منظور مقابله با حریق احتمالی بهتر است در اتاق عمل تیم حریق تشکیل گردد.(متشکل از جراحان ،تکنسین های اتاق عمل و تکنسین های هوشبری)

• پس از تشکیل تیم حریق لازم است که تقسیم وظایف صورت گیرد(وظایفی مانند استفاده از خاموش کننده ،خارج کردن سریع بیمار از منطقه خطر،کنترل مواد سوختنی،کنترل اکسید کننده ها و ...)

• کلیه پرسنل باید تمرینات عملی مرتبط با اطفاء حریق انجام دهند تا در مواقع بروز حریق بتوانند واکنش مناسب نشان دهند .

منابع :

1-گل محمدی،رستم.مهندسی حریق.انتشارات فن آوران،همدان(1381).

2- Paugh DH; White K .Fire in the operating room during tracheotomy: a case report.AANA journal.Apr 2005.vol.73, lss. 2; pg.97, 4 pgs

3-Anonymous.AORN Guidance statement: Fire prevention in the operating room.AORN journal. May 2005.vol.81, lss. 5; pg. 1067, 9 pgs

4-Finnegan JM. Staff education can prevent OR fires. Today’s OR Nurse. 1994; 16(3):24-26

5- McCarthy PM, Gaucher KA. Fire in the OR-Developing a fire safety plan.AORN journal. Mar 2004. vol.79, lss. 3; pg. 558, 12 pgs

6-Beyea SC. Preventing fires in the OR.AORN journal. Oct 2003. 78:664-666.

7-Daane SP, Toth BA . Fire in the operating room: principles and prevention. Plastic and Reconstructive Surgery journal .Apr 2005. vol.115, No.5

 8-Phippen ML,  Rhyne LL,  Eagan JA . Fire Prevention and Safety during Surgical Procedures. September 2005: "http://www.valleylabeducation.org/fire/pages/fire-title.html"

9- Salmon L. Fire in the OR-Prevention and preparedness. Association of Operating Room Nurses. AORN Journal. Denver: Jul 2004.Vol.80, Iss. 1;  pg. 42

10- Vidor K , Puterbaugh S , Willis CJ . Fire safety training, a program for the Operating Room. AORN journal. Apr 1989.vol.49, No.4

11- Norris JL, Pond S ,Maine. Fire safety in the operating room. AANA journal.Aug 1994. vol.62,  No.4