سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداري تهران با توجه به رسالت خود از سامانه هاي مختلفی براي پردازش و بازیافت پسماند تاکنون استفاده کرده است، که به شرح زیر می باشند (گزارش طرح کاهش از مبدأ پسماندهاي شهر تهران، 1388)
1- کارخانه کمپوست صالح آباد: سال راه اندازي 1351
2- کارخانه کمپوست صنعتی هزار تنی تهران: سال راه اندازي 1377 و ظرفیت آن 500 تن در روز می باشد.
3- یک واحد رو باز و سه واحد نیمه بسته کمپوست نیمه صنعتی به ظرفیت 4000 تن در روز. این واحدها در سال 84 راه اندازي شدند ولی به دلایل مشکلات عدیده راهبري، اقتصادي و زیست محیطی در سال 1385 تعطیل شدند.
4- طرح بیومکانیکال – این طرح در سال 1377 به صورت مطالعاتی در صالح آباد شروع و در سال 1382بعد از اعلام نتایج مطالعات وارد مرحله اجرائی شد.
5- کارخانه کوچک سیار کمپوست (کارکو) به ظرفیت 100 تن در روز: این کارخانه سیار توسط صنعتگران ایرانی ساخته شده و تا کنون کم و بیش از آن استفاده شده است.
6- ورمی کمپوست: این پروژه در سال 1380 در مقیاس نمونه در صالح آباد شروع و در سال 1383 به صورت اجرایی در میدان مرکزي میوه و تره بار ادامه پیدا کرد.
7- سامانه هاي تفکیک پسماند خشک شهر تهران: از سال 1374 تاکنون، طرح هاي متعددي توسط سازمان بازیافت و تبدیل مواد با همکاري شهرداري هاي مناطق به منظور ساماندهی امر تفکیک و جمع آوري پسماندهاي خشک در مناطق مختلف شهر تهران به اجرا درآمده است. این طرح ها به دلایل متفاوتی با عدم موفقیت همراه بود. با استفاده از تجربیات گذشته و رفع نقاط ضعف و در تابستان سال 1383 « تفکیک پسماند ها در مبدأ » تقویت نقاط قوت طرح هاي قبلی، طرح تدوین و به مورد اجرا درآمد که با هماهنگی و یاري تمامی بخشهاي ذيربط شهرداري تهران، شهرداري هاي مناطق و ادارات بازیافت مناطق، تاکنون با موفقیت همراه بوده است.
دفع پسماند در شهر تهران
امروزه تنها روش دفع پسماندهاي باقی مانده از فرآیندهاي پردازش و بازیافت شهر تهران، دفن در زمین است. سابقه دفن پسماند تهران به سالهاي اولیه دهه 1340 بر میگردد. در آن سال ها پسماند شهر تهران به دو مرکز یکی در جاده آبعلی 25 کیلومتري شهر تهران و دیگري در منطقه کهریزك انتقال داده می شد. از سال 1367 دفن پسماند در مرکز دفن آبعلی ممنوع گردید و پسماند تولیدي شهر تهران فقط به مرکز دفن آراد کوه حمل می گردد.
روش هاي جاري دفن پسماندهاي جامد در مرکز دفن آراد کوه را میتوان به شرح زیر طبقه بندي نمود:
1- دفن کنترل شده سطحی پسماندها؛
2- دفن کنترل شده سطحی (ترانشه مصنوعی) زائدات شهري و صنعتی؛
3- دفن کنترل شده عمقی (ترانشه) زائدات شهري و صنعتی؛
4 - دفن کنترل شده عمقی (ترانشه) زائدات مراکز بهداشتی و لاشه حیوانات.
لزوم استاندارد نمودن فعالیت هاي دفن پسماند از یک سو و ضرورت بهره گیري از دانش روز در زمینه دفن پسماندهاي جامد شهر تهران از سوي دیگر موجب گردیده تا سازمان بازیافت و تبدیل مواد به منظور کاهش اثرات سوء زیست محیطی مرکز دفن کهریزك، طرح هاي جدیدي را با استفاده از کمک هاي کارشناسی سازمان ملل و دانشگاه هاي معتبر جهان به مرحله اجرا درآورد. از جمله این طرح ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- اجراي طرح دفن بهداشتي به شيوه فوکوئوکا با کمک مرکز اسکان بشر سازمان ملل و دانشگاه فوکوئوکاي ژاپن؛
- اجراي طرح پايلوت سلول مهندسي- بهداشتي دفن پسماند؛
- اجراي مرحله اول محل دفن مهندسي - بهداشتي پسماند شهر تهران با ظرفيت 550 هزار تن؛
- اجراي طرح تصفيهي شيرابه پسماند.
سلسله مراتب در مدیریت جامع زواید در کشورهای صنعتی عبارتند از :
1- کاهش در مبدا
2- بازیافت
3- زباله سوزی
4- دفن بهداشتی
بر اساس تقسیم بندی فوق ایران را می توان به دو گروه مجزا تقسیم کرد:
گروه اول: شامل استان هاي ساحلي درياي خزر و خليج فارس مثل استان هاي گيلان، مازندران، گلستان، بوشهر، هرمزگان و قسم تي از استان خوزستان.
گروه دوم: شامل ساير استانهاي كشور.
در بررسي هاي به عمل آمده در طرح جامع بازيافت و دفع زباله هاي شهري كشور مشخص شد كه استان هاي گيلان، مازندران و بخشي از استان گلستان، استان بوشهر، شهرهاي حاشيه خليج فارس در استان خوزستان مثل (اهواز، آبادان، خرمشهر، شادگان، بستان، بندر ماهشهر، حميديه، م لاثاني و اروندكنار ) و استان هرمزگان، از نظر دفن بهداشتي محدوديت هاي بسياري دارند و در اين مناطق امكان دفن درجه يك وجود ندارد . در حالي كه در ساير شهرهاي كشور امكان دفن درجه يك وجود دارد.
حال در چارچوب اين سلسله مراتب بايد تجهيزات، ماشين آلات و فناوري هاي مطلوب در هر گروه را انتخاب و توانايي انطباق آنها را در شهرهاي هر گروه بررسي كرد . براي بررسي توانايي انطباق تجهيزات و ماشين آلات مورد استفاده در سيستم مديريت مواد زايد جامد شهري در ايران بايد عوامل مؤثر را شناسايي كرد و تفاوت ها و شباهت هاي بين اين عوامل ر ا در كشور هاي صادر كننده تكنولوژي و ايران شناخت. عوامل مؤثر در انتخاب و كاربرد ماشين آلات و تجهيزات مورد استفاده در سيستم مديريت مواد زايد جامد شهري را مي توان به صورت زير بيان كرد :
1- شرايط آب و هوايي و زيست محيطي؛
2- خواص فيزيكي و شيميايي زباله؛
3- امكانات تكنولوژيكي؛
4- امكانات اقتصادي؛
5- ويژگي هاي فرهنگي؛
6- طراحي شهري .
از نظر آب و هوا و شرايط زيست محيطي، به طور كلي ايران در منطقه نيمه خشك قرار دارد و به جز استان هاي شمالي كشور كه بارندگي زياد و توسعه گسترده است، در ساير مناطق كشور بارندگي كم و زمين هاي لم يزرع و مناطق بياباني وجود دارد. اين مقايسه نشان مي دهد كه شمال كشور را ميتوان از نظر آب و هوايي شبيه كشورهاي ذكر شده فرض كرد . از طرف ديگر در مقايسه اي كه بين يازده كشور صنعتي دنيا (انگلستان ، امريكا، كانادا، ايتاليا، اسپانيا، آلمان، هلند، ژاپن، سوئيس ، سوئد و فرانسه ) صورت گرفته است. كشور سوئيس با 10 درصد دفن زوايد، رتبة اول از لحاظ كاهش سهم دفن در مديريت پسماندها را به خود اختصاص داده است . همچنين سوئد و فرانسه در اين رده بندي در رتبه سوم و چهارم قرار گرفته اند.
