امروزه در رویکرد و فرآیند تصمیم‌گیری سازمان‌ها، همواره تفاوت مدیریت و رهبری به چشم آمده و بعضاً نبود رویکرد دقیق در قبال این مفاهیم باعث شده تا مسائل و مشکلات بزرگی از جمله بحران‌های منابع انسانی، تا ضررهای هنگفت مالی و اعتباری گریبان سازمان‌ها را بگیرد.
وجود این مشکلات باعث شده تا نظریه‌پردازان بکوشند با تحلیل اطلاعات، مطالعات موردی و تحقیقات گسترده شباهت و تفاوت مدیریت و رهبری را به خوبی بشناسند و با آموزش نیروی انسانی محیط کاری کارآمدتر و مفیدتری برای بشر بسازند.
مفاهیم مدیریت و رهبری چه هستند؟
در حدود سال‌های ۱۸۶۰ – ۱۸۵۰ میلادی و همزمان با ابتدای انقلاب صنعتی بود که اولین جرقه‌های مفهوم مدیریت در ذهن بشر زده شد، در همان سال‌ها و تا اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی انواع و اقسام نقطه‌نظرات و تئوری‌ها در خصوص مدیریت ارائه شد.
در آن زمان، مدیریت بر پایه قدرت، شایستگی و صلاحیت، و توانایی مدیریت افراد بنا شده بود. در همان سال‌ها بود که اولین انتقادها به ساختارها و رویه‌های سازمانی وارد شد و مدیریت سنتی در راس سازمان هدف انتقاد قرار گرفت و مفهومی در سازمان متولد شد به نام رهبری!
یک رهبر دیگر به اعمال قدرت و کنترل افراد فکر نمی‌کند بلکه سعی دارد با الهام‌بخشی، آموزش، و برانگیختن شوق و اشتیاق انسانی، افراد را به پیشرفت و حرکت رو به جلو در سازمان تشویق کند.
تاریخچه تفاوت مدیریت و رهبری
از همان ابتدا تناقض و تفاوت مدیریت و رهبری با هم مسئله‌ساز بود و روسای سازمان‌ها معمولاً یکی از این دو را به عنوان خط مشی خود تعیین می‌کردند. اما خوشبختانه، گذشتِ زمان کمک کرد سازمان‌ها و افراد به تعادلی میان مدیریت و رهبری برسند. در این مقاله سعی می‌کنیم مهم‌ترین تفاوت‌های مدیریت و رهبری را شرح داده و کمک کنیم در تصمیم‌گیری‌های خود بهترین عملکرد را داشته باشیم.
آبراهام زالینیک استاد رهبری دانشگاه هاروارد می‌گوید:
تفاوت مدیر با رهبر در فهم و ادراک آن‌هاست و ریشه در مسائل روان‌شناختی دارد.
وی ادامه می‌دهد:
مدیران ضوابط و رویه‌ها را دوست دارند، به دنبال ثبات و کنترل شرایط هستند و سعی دارند مشکلات را خیلی سریع حل کنند (حتی گاهی اوقات بدون اینکه جزئیات مشکل را بدانند). رهبران برخلاف مدیران، بحران و نبود ساختار را تحمل می‌کنند، صبور هستند و در تصمیم‌گیری هیچ عجله‌ای ندارند، چون دوست دارند تمام جوانب مشکل را در نظر داشته باشند و پس از آن تصمیم بگیرند.
زالینیک بر این باور است که رهبران بسیار شبیه به هنرمندان، دانشمندان و دیگر متفکران خلاق هستند، اما مدیران این‌گونه نیستند. سازمان‌ها فارغ از تفاوت مدیر با رهبر برای موفقیت نیاز به هردوی آن‌ها دارند.
تفاوت مدیر با رهبر در هدف‌گذاری
تفاوت مدیر با رهبر در رویکرد آنان نسبت به هدف‌گذاری نیز هویدا می‌شود؛ رهبران استراتژی لازم برای رسیدن به اهداف را به همکاران خود می‌آموزند، اما مدیران هدف‌ها را به طور دستوری ابلاغ می‌کنند. رهبران تصویری از آینده به همراه اهداف ممکن ترسیم می‌کنند و همکاران خود را تحت تاثیر قرار می‌دهند تا آن‌ها را به مشارکت وادارند. آن‌ها ورای افراد فکر می‌کنند و به کار تیمی و عملکرد کل تیم اهمیت می‌دهند. این رویکرد می‌تواند به افراد تیم انگیزه بیشتری هم بدهد. مدیران مدام بر هدف‌گذاری، سنجش این اهداف، و کنترل موقعیت‌ها تمرکز می‌کنند و سعی دارند بر عملکرد تک‌تک افراد نظارت کنند.
تفاوت مدیریت و رهبری در نوع نگرش به تغییرات
تفاوت مدیر با رهبر در نوع نگرش به تغییر (استقبال یا مقاومت در برابر تغییر) هم دیده می‌شود. مدیران در برابر تغییرات مقاومت دارند، ریسک نوآوری را نمی‌پذیرند و نمی‌خواهند ساختارها و رویه‌ها را به‌روز کنند. اما رهبران همیشه در تلاش برای تغییر و بهبود شرایط هستند، همیشه می‌خواهند رو به جلو قدم بردارند، از ریسک استقبال می‌کنند و می‌دانند تغییرات گاهی ریسک را افزایش می‌دهد. رهبران می‌دانند باید با مطالعه و تحلیل شرایط به سمت تغییرات مثبت حرکت کنند.
رهبران منحصر به فرد هستند، اما مدیران معمولاً رفتارها را تقلید می‌کنند
رهبران معمولاً دوست دارند خودشان باشند، آن‌ها به خود آگاهی درونی و شناخت کلی از خود رسیده‌اند و می‌توانند برند شخصی منحصربه‌فرد خود را بسازند و آن را روز به روز بهتر کنند. آن‌ها شفاف و واقعی هستند.
تفاوت مدیر با رهبر این است که مدیران اغلب رفتارها و عادات مدیران قبلی خود را تقلید می‌کنند، شفاف و واقعی نیستند و تنها سعی می‌کنند نقش مدیریت را بدون کم و کاست بازی کنند.
تفاوت مدیریت و رهبری در ریسک‌پذیری
رهبران دوست دارند مدام راهکارها و راه‌های جدید را تجربه کنند، حتی اگر بدانند که موفق نخواهند شد. رهبران می‌دانند شکست قدمی رو به جلو و مقدمه‌ای برای موفقیت است. تفاوت مدیر با رهبر این است که مدیر تمام توان خود را به کار می‌گیرد تا ریسک‌ها را به حداقل برساند، اصلاً ریسک‌پذیر نیست و می‌خواهد چالش‌ها را تحت سلطه قرار دهد تا اینکه از آن‌ها استقبال نماید.
تفاوت مدیریت و رهبری در دوراندیشی
رهبران معمولاً افق‌های بلند و افکار بزرگی برای آینده پیش روی خود و مجموعه می‌بینند، آن‌ها تا تحقق نتایج با انگیزه باقی می‌مانند و هیچ‌وقت تسلیم نمی‌شوند. دیگر تفاوت مدیر با رهبر در این است که مدیر بر اهداف کوتاه مدت کار می‌کند و دوست دارد در بازه‌های زمانی کوتاه به این اهداف برسد.
تفاوت مدیریت و رهبری در رشد و پیشرفت در توانائی‌ها
رهبران می‌دانند اگر هر روز دانش و توانائی خود را به روز نکنند و آن‌ها را توسعه ندهند، خیلی زود از قافلۀ رقابت عقب می‌مانند و به نوعی به سمت پسرفت می‌روند. آن‌ها سعی می‌کنند در جهان در حال رشد و پیشرفت امروز، کنجکاو باقی بمانند. آن‌ها مدام به دنبال افراد و اطلاعاتی هستند که بتواند افکارشان را تقویت کنند. تفاوت مدیر با رهبر در این است که مدیران اغلب به دنبال موفقیت هستند و رفتارهایی که از پیش موفق بوده را بیشتر و بیشتر مورد استفاده قرار دهند.
رهبر باشیم یا مدیر؟ تفاوت در چیست؟!
حال که تفاوت مدیریت و رهبری در سازمان را آموختیم، می‌توانیم تصمیم بگیریم که کدام یک از این نقش‌ها را به خود بگیریم.
به عنوان یک فرد لازم نیست همزمان دو نقش را به خود بگیریم، اما یک سازمان یا یک تیم به هر دو نقش نیاز دارد. باید با توجه به افرادی که در سازمان داریم، نوع رفتار با آن‌ها و نوع نقش خود را به عنوان راس سازمان در نظر بگیریم.
واقعیت این است که تفاوت مدیریت و رهبری آنچنان که گفتیم هم چشمگیر نیست، بیشتر رفتارها و تصمیم‌گیری‌ها یکسان هستند، اما در ظاهر متفاوت به نظر می‌رسند. در زمان تصمیم‌گیری‌ها باید بر نتایج تمرکز کنیم و با توجه به نتیجۀ مورد نظر، مدیر یا رهبر باشیم.
