آشنایی با رشته مهندسی بهداشت حرفه ‎ای

مهندس روبرت نیسان، شرکت صنایع ایمنی و اطفاء تهران

دانش مهندسی بهداشت حرفه ای در اصل فن پیشگیری از عوامل خطرزای فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی محیط کار بوده که با کاهش تاثیرات این عوامل و حذف آنها موجب جلوگیری از عوامل آسیب رسان به کارکنان موسسات صنعتی، تولیدی، خدماتی و حتی بخش کشاورزی در سطح کشور می باشد. برای رسیدن به این هدف علم بهداشت حرفه ای دارای سه مرحله مهم و اساسی است که این مراحل عبارتنداز:

شناسایی، ارزیابی وکنترل عوامل خطرزا:

یعنی متخصص بهداشت حرفه ای در مرحله اول خطر را شناسایی کرده و پس از آن، مقدار خطر را سنجش می کند و در مرحله آخر به کنترل عوامل خطرزا می پردازد. برای مثال یک کارشناس مهندسی بهداشت حرفه ای در پالایشگاه نفت ابتدا کانون های خطر اعم از منابع ایجاد آلاینده های شیمیایی زیان آور در محیط کار، منابع ایجاد صدای بیش از حد مجاز، نحوه نگهداری مواد خطر ناک و طریقه تولید و مصرف آنها را شناسایی و میزان تراکم مقدار آلودگی را در هوای محیط کار تعیین می نماید و سپس در صورت بالابودن مقدار آلودگی از حد استاندارد، با روش های مهندسی عوامل زیان آور را در محیط کار پالایشگاه را کنترل و حذف می نماید.

اهداف کلی مهندسی بهداشت حرفه ای

تامین، حفظ و ارتقاء وضعیت سلامت جسمی و روانی کارکنان همه مشاغل در بخش های صنعتی، معدنی، کشاورزی و خدمات کشور و پیشگیری از بروز بیماری های ناشی از کار، حوادث ناشی از کار و انتخاب کارگر متناسب با شغلی که قابلیت انجام آن را دارد.

فعالیت های مهندسی بهداشت حرفه ای

فعالیت های مهندسی بهداشت حرفه ای در همه سازمان ها شامل دو بخش ایمنی و بهداشت محیط کار است که در بخش ایمنی، شناسایی خطرات محیط کار و چگونگی کنترل آنها مورد بحث قرار می گیرد و شامل موضوعات متعددی از قبیل ایمنی فنی در فرآیندهای جوشکاری، برشکاری، تراشکاری، نجاری، کار در ارتفاعات، حفر چاه و تونل، ایمنی ساختمان ها و ماشین آلات و ابزار، ایمنی برق، ایمنی حریق، ایمنی معدن و غیره می باشد و در بخش بهداشت محیط کار نیز با هدف پیشگیری از بیماری های ناشی از کار، عوامل زیان آوری چون عوامل فیزیکی، شیمیایی، ارگونومیکی و مکانیکی محیط کار مورد شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و در نهایت کنترل قرار می گیرد. عوامل زیان آور فیزیکی شامل صدا، ارتعاش، روشنایی، فشار، پرتوهای یونساز و غیر یونساز، گرما و سرما و رطوبت مورد بررسی قرار می گیرند که هر یک بوسیله دستگاه های خاص اندازه گیری شده و بعد از ارزیابی، شاخص های مربوطه در صورت نیاز به روش های مختلف مهندسی کنترل می گردند.

در بحث عوامل زیان آور شیمیایی و مکانیکی نیز کلیه عوامل آسیب رسان شناسایی، اندازه گیری، ارزشیابی و سپس به روش های معتبر مهندسی کنترل می گردند.

توانایی های لازم

دانشجوی رشته مهندسی بهداشت حرفه ای باید در دروس پایه مثل ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست شناسی توانمند باشد و برای داشتن موقعیت در رشته مذکور باید هم در ریاضی فیزیک و هم در علوم تجربی، پایه ای قوی داشته باشد.

برخی از دروس اصلی و تخصصی رشته مهندسی بهداشت حرفه ای

موقعیت شغلی در ایران

وزارتخانه های کار، صنایع و معادن، جهاد کشاورزی، نیرو، بهداشت درمان و آموزش پزشکی و بالاخص وزارت نفت از مراکز اصلی جذب فارغ التحصیلان این رشته هستند، همچنین سازمان ها، شرکت ها و کارخانجات بزرگ نظیر شرکت ملی نفت، ذوب آهن، هواپیمایی کشوری، ایران خودرو، سایپا و ... دارای واحدهای بهداشت حرفه ای بسیار قوی می باشند و در حال حاضر بیش از 50 درصد از دانشجویان کارشناسی مهندسی بهداشت حرفه ای نیز بطور پاره وقت در کارخانجات و سازمان های مختلف بعنوان مشاور مشغول انجام وظیفه هستند و از طرفی کلیه مشاورین و پیمانکاران طرح ها و پروژه‌های عمرانی کشور نیز دارای یک متخصص بهداشت حرفه ای بعنوان سوپروایزر HSE جهت نظارت بر اجرای مقررات ایمنی و بهداشتی می باشند.

دانشگاه های ارائه دهنده آموزش رشته مهندسی بهداشت حرفه ای

1-     دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران

2-     دانشکده HSE، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

3-     دانشکده های بهداشت دانشگاه های علوم پزشکی سراسر استان های کشور

4-     دانشگاه آزاد

5-     دانشگاه کار قزوین

تعداد فارغ التحصیلان رشته بهداشت حرفه ای

اولین فارغ التحصیلان رشته بهداشت صنعتی در سال 1354 از دانشگاه شهید بهشتی فعلی و سپس با تغییر نام این رشته در دو دهه اخیر به رشته هایی از قبیل حفاظت و بهداشت کار، حفاظت فنی و بهداشت صنعتی و در سال های اخیر به جهت گستردگی حوزه فعالیت های آن در چهار بخش صنعت، معدن، کشاورزی و خدمات، امروزه رشته مهندسی بهداشت حرفه ای دارنده بیش از 4000 فارغ التحصیل در مقاطع کاردانی،کارشناسی ارشد و دکترای بهداشت حرفه ای می باشد که خدمات بهینه خود را به سراسر کشور ارائه می نمایند.

ارتباط تخصص فنی و مهندسی بهداشت حرفه ای با سایر رشته ها

رشته مهندسی بهداشت حرفه ای بدلیل ماهیت خود با رشته های تحصیلی و پیمانکاری ذیل ارتباط تنگاتنگی را دارا می باشد:

الف:

جدول 1- رشته های تحصیلی مرتبط با رشته بهداشت حرفه ای

ب- جدول رشته های پیمانکاری مرتبط با رشته مهندسی بهداشت حرفه ای

1- رشته پیمانکاری ساختمان

2- رشته پیمانکاری آب

3- رشته پیمانکاری راه و ترابری

4- رشته پیمانکاری صنعت و معدن

5- رشته پیمانکاری نیرو

6- رشته پیمانکاری تاسیسات وتجهیزات

7- رشته کاوش های زیرزمینی به جز کاوش های معدنی

8- رشته ارتباطات

9- رشته کشاورزی