آیین نامه جدید اتصال به زمین (راتینگ) - سال 1401

به استناد مواد (۸۵) و (۸۶) قانون کار جمهوری اسلامی ایران، با هدف ارتقاء فرهنگ ایمنی، ایمن‌سازی و پیشگیری از حوادث ناشی از کار مشمولین قانون کار، "متن بازنگری آیین‌نامه ایمنی سامانه اتصال به زمین"، موضوع در جلسه مورخ ۱۴۰۱/۸/۲۳ "شورای عالی حفاظت فنی" مورد بررسی و موارد به شرح زیر تصویب گردید:

آیین­ نامه ایمنی سامانه اتصال زمین

فصل اول ـ کلیات

ماده۱ـ هدف و دامنه کاربرد

این آیین­نامه به استناد ماده ۸۵ و تبصره یک ماده ۸۶ قانون کار جمهوری اسلامی ایران با هدف ایمن­سازی محیط کار و جلوگیری از بروز حوادث ناشی از کار در برابر مخاطرات ناشی از برق، از طریق سامانه اتصال زمین و به منظور (برق­گرفتگی و آتش‌سوزی و انفجار حاصل از شرایط ناایمن توزیع برق) و در نهایت صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور در این بخش تدوین شده است و برای طراحی و اجرا و نگهداری و اندازه­گیری سامانه اتصال زمین، برای تمامی کارفرمایان کارگاه­های مشمول قانون کار که دارای شرایط مندرج ذکر شده از فصل نهم تا فصل بیست و سوم این آیین‌نامه می­باشند؛ لازم­الاجرا است.

ماده۲ـ تعاریف و اصطلاحات در این آیین­نامه در معانی مشروح زیر به کار می­روند:

۱-ابزار پایش عایق­بندی (IMD) /آشکارساز زمین: ابزاری که مقاومت عایقی بین هادی فاز و الکترود زمین را اندازه­گیری می­کند و در صورت پایین آمدن مقاومت از حد معین، به وسیله هشدارهای دیداری و شنیداری اعلام می­کند.

۲-ابزارهای پایانه هوایی: بخشی از سامانه حفاظت در برابر آذرخش (صاعقه) است که وظیفه دریافت آذرخش و تخلیه آن به زمین را به عهده دارد.

۳- اتصال زمین عملیاتی: اتصال نقطه خنثای سامانه (نول) بـه زمین است که باعث قطع مدارهای معیوب احتمالی می­شود و در نتیجه عایق­بندی سامانه حفظ و اضافه ولتاژها محدود شده و از این طریق، عملکرد درست لوازم، دستگاه­های الکتریکی و مدارها تأمین می­شود.

۴ـ اتصال زمین حفاظتی: اتصال بدنه هادی به خنثی(نول) و زمین است تا در مواقع اتصالی، مدار معیوب را به سرعت قطع کند و بدین ترتیب ایمنی فرد در تماس با تجهیزات الکتریکی و هادی­های بیگانه را تأمین نموده و خطر آتش­سوزی را نیز محدود نماید.

5 - اتصالی: حالتی از مدار که جریان در مسیری غیر عادی یا پیش­بینی­نشده، جاری می­شود. این جریان امکان دارد از نقص در عایق­بندی یا از بست­های به کار رفته بر روی عایق رساناها ناشی شود.

۶ - الکترود ارت (زمین) : رسانا یا گروهی از رساناهای متصل به هم که اتصال الکتریکی به زمین را فراهم می­کنند.

۷- الکترودهای متفرقه: اجزای هادی تأسیسات و تجهیزاتی از جنس مس و آهن و فولاد و غیره هستند که در ساختمان­ها و تأسیسات مربوط به آن برای مصارف ویژه به کار می­روند و در همبندی برای پایین­آوردن مقاومت کل، مورد استفاده قرار می­گیرند. غلاف­های فلزی و زره کابل­ها را که معمولاً به منظور ایجاد مسیری برای هدایت جریان اتصالی به نـقطه خنثای منبع در محل ترانسفورماتور استفاده می­شوند، می­توان به عنوان الکترود متفرقه محسوب کرد، به شرطی که حداقل به طول ۳۰۰ متر در زیر خاک مدفون باشد.

۸ - انکوباتور: انکوباتور نوزاد دستگاهی است برای مراقبت ویژه نوزادان در بدو تولد و نوزادانی که زودتر از موعد مقرر متولد می­ ­ شوند. دستگاه انکوباتور امکاناتی جهت حفظ سلامتی نوزادان در اختیار آنان قرار می­دهد از جمله: دما و رطوبت و اکسیژن قابل تنظیم بوده و پزشک بر اساس نیاز نوزاد می­تواند آن پارامترها را تنظیم نماید.

۹- پتانسیل زمین (ارت)^[: پتانسیل الکتریکی ایجاد شده نسبت به جرم موجود زمین یا نسبت به سطح زمین اطراف الکترود ارت، هنگامی که جریان الکتریکی از الکترود به زمین جاری شود.

۱۰- پیت (خاک گیاهی): خاکی که مواد آلی تجزیه­نشده به ضخامت مختلف با کمی مواد معدنی(رس و سیلت و شن) مخلوط گردیده و به رنگ سیاه در زیر لایه­های خاک تکامل­یافته مشاهده می­شود. مواد آلی تجزیه­نشده در خاک پیت عموماً از شاخ و برگ درختان در ارتفاعات پست و زمین­های کم­شیب مناطق جنگلی و یا ریشه و ساقه و برگ گیاهان علفی در مناطق مرتعی تشکیل یافته است.

11- تابلوی برق: مجموعه­ای از ورودی و خروجی­های برق و وسایل اضافه جریان خودکار که در داخل جعبه یا کابینت قرار داشته و برخی از انواع آن­ها کلیدهایی برای کنترل روشنایی، گرما یا مدارهای توان دارند.

۱۲ - تأسیسات الکتریکی : مجموعه­ای از تجهیزات الکتریکی مرتبط با هم که هدف یا هدف­های معینی را با مشخصات فنی هماهنگ تأمین می­کنند.

۱۳- تأسیسات الکتریکی موقت: تأسیساتی است که در طول دوره ساخت و ساز و تعمیر و نگهداری و تغییر مدل یا تخریب ساختمان­ها و سازه­ها و تجهیزات و فعالیت­های مشابه دیگر به منظور تأمین برق استفاده می­شود و تا زمان پایان عملیات مجاز است. این زمان در مورد روشنایی موقت برای جشن­ها و موارد مشابه، ۹۰ روز است.

۱۴- تجهیزات الکتریکی : تمامی مدارها و وسایل و دستگاه­ها و مصرف­کننده­ها و هر وسیله مشابه دیگر که به عنوان بخشی از تأسیسات الکتریکی به­کار رفته یا در ارتباط با این تأسیسات هستند.

۱۵- تجهیزات مصرف­کننده جریان: تجهیزاتی که برای تبدیل انرژی الکتریکی به نوعی انرژی دیگر در نظر گرفته می­شود.

16- ترمینال اصلی زمین (شینه ارت): ترمینال یا شینه­ای که برای وصل هادی­های حفاظتی که شامل هادی­های همبندی برای هم­ولتاژ کردن و هادی­های مربوط به اتصال زمین عملیاتی (درصورت وجود) بـه سامانه زمیـن است، پیش­بینی می­شود.

17- تماس مستقیم : تماس فرد با قسمت­هایی که در حالت عادی باید برق­دار باشند، مانند تماس با شینه برق­دار یا سیم فاز یا تماس با سیم نول.

18-  تماس غیر مستقیم: تماس فرد با قسمت­های رسانای الکتریکی برق­دار شده در دسترس که در حالت عادی نباید برق­دار باشند.

۱۹- جرقه­گیر ( ISG ): در صورت وقوع اضافه ولتاژهای ناگهانی، مقاومت الکتریکی این وسیله کم شده و ولتاژ را تخلیه می­کند. در نتیجه همبندی هم­پتانسیل حفاظت در برابر آذرخش تأمین می­شود.

20- جریان اتصال کوتاه: اضافه جریانی که در نتیجه بروز اتصالی با امپدانسی قابل چشم­پوشی بین هادی­هایی با پتانسیل­های مختلف در شرایط عادی کار برقرار شود.

۲۱ـ جریان اضافه بار (یک مدار): اضافه جریان در مداری که خرابی الکتریکی ندارد.

۲۲-  جریان نشتی زمین: جریان جاری به زمین یا رساناهای دیگری که  مدار الکتریکی آنها به زمین راه دارد. درصورت استفاده از خازن در مدارها، امکان دارد جریان مذکور شامل بخش خازنی هم باشد.

۲۳- حداقل انرژی جرقه­زنی محیط (EMIE) : حداقل انرژی که می­تواند باعث جرقه­زنی مخلوطی از مواد قابل اشتعال مشخص با هوا یا اکسیژن شود. این انرژی با روش­های استاندارد اندازه­گیری می­شود.

۲۴- حفاظ(مانع حفاظتی): حفاظی که از تماس مستقیم با ولتاژهای خطرناک جلوگیری می­کند، مانند حصار ترانس پست برق فشار قوی.

۲۵- خوردگی الکترو شیمیایی: تشکیل پیل الکتریکی به وسیله فلزات ناهمگون در محیط الکترولیت (مانند مس و فولاد که مس نسبت به فولاد قطب مثبت تشکیل داده، سبب خوردگی سریع خواهد شد).

۲۶ـ خوردگی شیمیایی: اثر مواد شیمیایی خاک بر روی فلز هادی اتصال زمین.

27- خیز ولتاژ زمین( GPR ): زمانی که جریان الکتریکی بزرگی وارد زمین می­شود، این پدیده به وقوع می­پیوندد. معمولاً این اتفاق در اثر جریان خطا در پست­های توزیع برق یا در اثر برخورد آذرخش رخ می­دهد. در این حالت، جریان­هایی با دامنه بزرگ از طریق سامانه اتصال زمین وارد زمین می­شوند که نه تنها ولتاژ زمین را افزایش می­دهد، بلکه ولتاژ خاک اطراف نیز افزایش می­یابد. این پدیده باعث می­شود جریان­های زیادی در مسیر جریان خطا وارد خاک شده و منجر به جاری شدن جریان الکتریکی در بدنه­های هادی زمین شده از جمله لوله­ها و سیم­های مسی و حتی بدن افراد شود.

۲۸-دیمر: وسیله­ای در مدار الکتریکی است که برای تغییر شدت روشنایی لامپ­ها در تأسیسات روشنایی به­کار می­رود.

29- روشنایی با جایگاه (تورفتگی) خشک: روشنایی که برای نصب در کف یا دیواره یک استخر، وان یا آب­نما در تورفتگی که در برابر ورود آب درزبندی شده، درنظر گرفته می­شود.

۳۰- روشنایی با جایگاه (تورفتگی) مرطوب: روشنایی است که برای نصب در یک پوسته مستقر در سازه یک استخر یا آب­نما درنظر گرفته می­شود که کاملاً با آب احاطه خواهد شد.

۳۱- روشنایی بدون جایگاه (تورفتگی): روشنایی که برای نصب در بالا یا زیر آب بدون جایگاه در نظر گرفته می­شود.

۳۲- زمین (ارت): رسانندگی جرم زمین درصورتی که پتانسیل الکتریکی در هر نقطه از زمین به صورت قراردادی برابر صفر در نظر گرفته شود. هرگونه اتصال هادی عمدی یا تصادفی یک مدار الکتریکی یا تجهیزات به زمین یا به برخی بدنه­های هادی که به جای زمین (ارت) عمل می­کنند، حکم زمین را دارد.

33-  زمین حفاظتی: در این روش بدنه  های هادی به خنثی و زمین وصل می  شود تا در مواقع اتصالی مدار معیوب را به سرعت قطع کند و بدین ترتیب ایمنی افرادی که بنا به وظیفه شغلی در تماس با تجهیزات سیستم  های الکتریکی هستند و همچنین سایر افراد جامعه که مصرف  کننده نهایی انرژی هستند، تأمین و خطر آتش ­ سوزی نیز محدود شود .

۳۴ـ زمین دور: فاصله­ای در سطح زمین از محل الکترود زمین(ارت) که ولتاژ آن قسمت نسبت به افزایش ولتاژ الکترود ارت ناشی از جریان عبوری از آن، چندان تأثیر نمی­پذیرد.

۳۵ـ زمین عملیاتی(ایزوله): در این روش وصل نقطه خنثی سامانه به زمین باعث قطع مدارهای معیوب احتمالی می­شود و در نتیجه عایق­بندی سامانه حفظ شده، صحت کار لوازم و دستگاه­های الکتریکی تأمین و اضافه ولتاژها محدود و از این طریق به کار درست لوازم و مدارها کمک می­شود .

۳۶ـ زمین مؤثر: اتصال به زمین عمدی از طریق یک اتصال زمین یا اتصالاتی با امپدانسی به حد کافی پایین که ظرفیت مناسب برای حمل جریان را دارد تا از ایجاد ولتاژهایی که ممکن است منجر به ایجاد خطر برای تجهیزات متصل به آن یا ­فرد شود، جلوگیری کند.

۳۷ـ سامانه اتصال زمین (ارتینگ) : مجموعه­ای از یک یا چند الکترود همراه با سیم­های ارت و هادی­های همبندی که قابلیت اتصال به ترمینال اصلی داشته باشند و برای تأمین زمین مؤثر پیاده­سازی شوند.

۳۸ـ سامانه حفاظت در برابر آذرخش ( LPS ) : سامانه کامل مورد استفاده برای حفاظت یک سازه و اجزای درونی آن در برابر اثرات آذرخش.

۳۹ـ سامانه سلول سوخت: یک سامانه الکتروشیمیایی است که از سوخت برای تولید جریان الکتریکی استفاده می­کند. در چنین سلول­هایی، واکنش شیمیایی اصلی مورد استفاده برای تولید برق، احتراق نیست.

۴۰ـ سامانه سیم­کشی: مجموعه­ای است متشکل از کابل و سیم­ و شینه­ و همچنین قسمت­های نگهدارنده آن­ها شامل لوله­ توکار و روکار و داکت­ و سینی­ و کانال­.

۴۱ـ سامانه فتو ولتائیک (PV) : سامانه تغذیه­ای است که نور خورشید را به طور مستقیم به الکتریسیته تبدیل می­کند. یک سامانه فتوولتائیک از یک یا چند پنل خورشیدی به همراه مبدل­ها و سایر سخت­افزار الکتریکی و مکانیکی تشکیل می­شود.

۴۲ـ سپر (شیلدینگ کابل): لایه فلزی زمین شده روی کابل که از تأثیر میدان الکتریکی کابل به خارج از آن جلوگیری و یا کابل را در برابر تأثیر عوامل الکتریکی خارجی محافظت می­کند.

۴۳ـ سطح حفاظتی (کلاس حفاظتی) تجهیزات حفاظت در برابر آذرخش (صاعقه­گیرها): کلاس حفاظتی عبارت است از تعیین محدوده‌ای که در آن احتمال برخورد آذرخش مستقیم، مطابق با درصد معینی می‌باشد و بر اساس پارامترهای جریان آذرخش تعیین می­شود.  طبق استاندارد IEC ۶۲۳۰۵ چهار کلاس حفاظتی I و II و III و IV تعریف شده است که کلاس I بالاترین سطح حفاظتی (۹۹%) را دارد و کلاس­های دیگر به ترتیب ۷۵% برای کلاس II و ۵۰% برای کلاس­های III و IV دارند.

۴۴ـ سینی کابل : تکیه­گاه پایه­داری برای کابل که لبه­های آن برگشته و بدون پوشش است و ممکن است دارای منافذ پرس شده باشد.

۴۵ـ شخص دارای صلاحیت: مشاوران و خدمات­دهندگان حفاظت فنی و ایمنی که به استناد آیین­نامه مشاوران و خدمات­دهندگان حفاظت فنی و ایمنی دارای پروانه صلاحیت با گرایش ایمنی برق از مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار می­باشند.

۴۶ـ شرایط عادی عملکرد: وضعیتی است که در آن تجهیزات کارخانه در محدوده پارامترهای طراحی خود کار می­کنند. آزادسازی خیلی کم مواد قابل اشتعال ممکن است بخشی از عملکرد عادی به شمار آید که شامل آزاد شدن از بسته­بندی مکانیکی روی پمپ­ها است.

۴۷ـ شیوه­های درون قلبی: شیوه­هایی که در آ­ن هادی­های الکتریکی، درون قلب بیمار یا در تماس با آن قرار گرفته و در خارج از بدن در دسترس باشد . اینگونه هادی­ها ممکن است شامل سیم­های عایق­دار مانند الکترودهای تنظیم ضربان قلب یا الکترودهای درون قلبی برای الکتروکاردیوگرافی و یا لوله­های عایق حاوی مایع هادی باشد .

۴۸ـ طبقه بندی مکان­های پرخطر:

۴۸ـ۱ـ مکان­های کلاس یک: مکان­هایی هستند که در آنها گازهای قابل اشتعال، بخارهای تولیدشده از مایعات قابل اشتعال یا بخارهای تولیدشده از مایعات قابل انفجار در هوا به اندازه­ای وجود دارند یا ممکن است وجود داشته باشند که مخلوط­های قابل انفجار یا اشتعال تولید کنند.

۴۸ـ۲ـ مکان­های کلاس دو: به مکان­هایی گفته می­شود که به دلیل وجود غبار قابل انفجار یا الیاف قابل جرقه­زدن یا ذرات معلق قابل انفجار در آنها خطرناک هستند.

۴۹ـ طبقه بندی مکان­های پرخطر بر حسب منطقه خطر

۴۹ـ۱ـ ناحیه صفر(همیشه پرخطر): مکانی است که غلظت­های قابل اشتعال گازها یا بخارهای قابل اشتعال به طور پیوسته یا مدت طولانی در محیط وجود داشته باشند

۴۹ـ۲ـ ناحیه یک (گاهی پرخطر): مکانی است که احتمال دارد غلظت­های قابل اشتعال گازها یا بخارهای قابل اشتعال  به یکی از دلایل عملکرد عادی و  عملیات تعمیر یا نگهداری  یا نشتی و خرابی تجهیزات یا خطا در عملیات و، خرابی تجهیزات الکتریکی در آن به وجود آید؛ و یا مکانی که به طور طبیعی در مجاورت ناحیه  صفر (همیشه پرخطر) باشد، مگر اینکه به وسیله تهویه فشار مثبت از یک منبع هوای پاک از این ارتباط جلوگیری شود و حفاظ­های ایمنی مؤثر در برابر خطای تهویه تأمین شده باشد.

۴۹ـ۳ـ ناحیه دو (به ندرت پرخطر): مکانی است که امکان وجود غلظت­های قابل اشتعال از گازها یا بخارهای قابل اشتعال در شرایط عادی عملکرد وجود ندارد و یا تنها برای یک دوره زمانی کوتاه خواهد بود یا  در اثر سوراخ شدن یا خرابی مخزن­ها یا سامانه یا در اثر عملکرد غیر عادی تجهیزات جابجایی، تجهیزات فرایند یا خرابی تهویه امکان نشت وجود دارد ؛ و یا مکانی که به طور طبیعی در مجاورت ناحیه  یک گاهی پرخطر) باشد، مگر اینکه به وسیله تهویه فشار مثبت از یک منبع هوای پاک از این ارتباط جلوگیری شود و حفاظ­های ایمنی مؤثر در برابر خطای تهویه تأمین شده باشد.

۵۰ ـ عایق­بندی: پوشاندن یا جداسازی قسمت­های برق­دار با ماده­ای که از عبور جریان الکتریکی جلوگیری می­کند یا مقدار آن را کاهش می­دهد تا ایمنی لازم را در برابر برق­گرفتگی فراهم کند.

۵۱ ـ عایق­بندی کابل : مواد عایقی که در ساختار کابل به کار می­رود و کار اصلی آن­ها مقاومت در برابر ولتاژ است.

۵۲ ـ فضای مراقبت از بیمار: همه فضاهای مرکز درمانی که در آن بیماران مورد معاینه یا درمان قرار می­گیرند.

۵۳ ـ قسمت هادی بیگانه (EXCP) : قسمتی از رساناها که احتمال ایجاد پتانسیل، به ویژه پتانسیل ارت در آنها وجود دارد و بخشی از تجهیزات الکتریکی محسوب نمی­شوند. هادی­های بیگانه عبارت­اند از:

لوله­های فلزی گاز و نفت و آب و هوای فشرده و فاضلاب و لوله­ها و مجراها و سایر سرویس­ها و سامانه­های حرارتی و برودتی و کانال و لوله­های تهویه هوا و قسمت­های فلزی در دسترس ساختمان و صاعقه­گیر و قفسه فلزی انبار.

۵۴ ـ قسمت­ هادی در دسترس­ (ECP) : قسمت روباز تجهیزات که قابل دسترسی بوده و حامل بـرق نیست، اما امکان برق­دار شدن در شرایط اتصالی را دارد. هادی نول نیز شامل این قسمت­ها است، اما طبق قرارداد، هادی PEN (هادی مشترک ارت ـ نول) به عنوان قسمت برق­دار محسوب نمی­شود.

۵۵ ـ قسمت برق­دار: هر قسمت هادی جریان مانند سیم، ترمینال­ و سایر اجزای تجهیزات الکتریکی که فاقد عایق­بندی مناسب باشند.

۵۶ ـ قسمت­هایی که به طور همزمان با هم قابل دسترسی هستند: سیم­ها یا قسمت­های رسانا که به طور همزمان در موقعیت­های مخصوصی قابل لمس هستند. این قسمت­ها شامل بدنه­های برق­دار و قسمت­های در دسترس و هادی­های بیگانه و سیم ارت و الکترودهای ارت هستند.

۵۷ ـ قطع­کننده مدار: وسیله خودکار قطع و وصل مدار که قادر است در شرایط عادی مدار، جریان­ها را قطع یا وصل کند و در شرایط غیر عادی مانند اتصال کوتاه، جریانی را به مدت کوتاه از خود عبور دهد یا قطع کند .

۵۸ ـ کاروان: کاروان یا خانه سیار وسیله نقلیه غیر موتوری است که برای سکونت و یا کار استفاده شده و عرض آن از 2.6 متر و طول آن از ۱۲ متر بیشتر نباشد .

۵۹ ـ کانال کابل محفظه یا پوششی که روی زمین یا درون آن قرار دارد و در بعضی موارد دارای تهویه است و ابعاد آن اجازه ورود افراد را به داخل آن نمی­دهد، ولی دسترسی به هادی­ها یا کابل­ها در تمامی طول آن امکان­پذیر است.

۶۰ ـ کلید قطع بار : وسیله مکانیکی قطع و وصل که قادر به وصل، عبور دادن و قطع جریان برق مدار در شرایط عادی است. شرایط عادی ممکن است شامل وضعیتی با اضافه بارهای مشخص باشد. همچنین، این وسیله می­تواند برای مدتی معین جریان­هایی را در شرایط غیر عادی مدار، مانند اتصال کوتاه تحمل کند.

۶۱ ـ گرادیان پتانسیل (در یک نقطه از زمین) : اختلاف پتانسیل اندازه­گیری­شده بر واحد طول یک نقطه، در جهتی که پتانسیل بیشترین مقدار را داشته باشد.

۶۲ ـ لوازم الکترونیکی حساس: لوازم و تجهیزاتی هستند که ولتاژ کاری آنها نسبت به وسایل برقی دیگر بسیار پایین است و بنابراین نسبت به تغییرات آنی ولتاژ ناشی از آذرخش و الکتریسیته ساکن و خطاهای اتصال کوتاه و مانند آن حساسیت بیشتری دارند و آسیب­پذیرتر هستند. کامپیوترهای حساس و کنترلرهای قابل برنامه­ریزی (PLC) و  سامانه­های کنترل توزیع­شده (DCS)  مثال­هایی از این ابزار حساس هستند.

۶۳ ـ محیط بیمار: هر فضایی که در آن تماس عمدی یا غیرعمدی بین بیمار و سامانه تجهیزات الکتریکی پزشکی یا بین بیمار و افراد دیگری که بخش­هایی ازتجهیزات پزشکی را لمس می­کنند، بتواند رخ دهد .

۶۴ ـ مدار ایزوله: مداری است که به منظور جلوگیری از شوک الکتریکی از خط AC جدا (ایزوله)می­شود.

۶۵ ـ مدار برقی (در یک تأسیسات): مجموعه­ای از تجهیزات الکتریکی که از منبعی واحد تغذیه کنند و در برابر اضافه جریان­ها به کمک وسیله واحدی حفاظت شوند.

۶۶ ـ مدار تـوزیع (در یک تأسیسات): مداری است که یک تابلوی برق را تغذیه می­کند.

۶۷ ـ مدار ذاتاً ایمن از نظر مکان­های پرخطر: مداری است که برای کاربرد در محیط­های خطرناک قابل اشتعال و قابل انفجار طراحی و ساخته می­شود؛ به گونه­ای که در آن­ عامل انرژی(حرارتی و یا الکتریکی)، در میزان پایین­تر از سطح لازم برای جرقه زدن و اشتعال یا انفجار محدود شود و بنابراین هیچ­گونه جرقه یا اثر حرارتی قادر به جرقه­زنی مخلوطی از مواد قابل اشتعال یا قابل انفجار در هوا تحت شرایط آزمون وجود ندارد.

۶۸ ـ مفصل : وسیله­ای است برای اتصال بین دو کابل که یک مدار پیوسته را تشکیل می­دهد.

۶۹ ـ مقاومت کل الکترود ارت: مقاومت بین ترمینال اصلی زمین و کره زمین. مقاومت الکترود، مقاومت حجم خاکی است که الکترود را احاطه می­کند و به اصطلاح حوزه مقاومت الکترود زمین گفته می­شود.

۷۰ـ مقاومت متقابل الکترودهای زمین: تغییرات ولتاژ در یک الکترود که به دلیل تغییرات جریان در الکترود دیگر به وجود می­آید و با واحد اهم بیان می­شود.

۷۱ـ مقاومت نول: کل مقاومت سیم نول که ممکن است شامل چندین الکترود اتصال زمین در نزدیکی پست ترانسفورماتور یا ژنراتور و اتصالات زمین کابل­هایی با غلاف فلزی، اتصالات زمین خطوط هوایی در ابتدا و انتهای هر خط اصلی و غیره باشد.

۷۲ـ مکان­های درمانی گروه صفر: مکان­هایی که در آن از تجهیزات الکتریکی پزشکی که از شبکه تغذیه کند و در تماس با بدن باشد، استفاده نمی­شود.

۷۳ـ مکان­های درمانی گروه ۱: مکان­هایی که در آن از تجهیزات الکتریکی پزشکی به جز شیوه­های درون قلبی استفاده شود.

۷۴ـ مکان­های درمانی گروه ۲: مکان­هایی که در آن از تجهیزات الکتریکی پزشکی برای شیوه­های درون قلبی استفاده شود.

۷۵ـ منطقه­بندی استخرهای شنا و آب­نماها و نظایر آن: مناطق استخرها و وان­ها و آب­نماها و نظایر آن طبق بند ۷۰۲ ـ ۳۰ ـ ۱۰۲ و ۷۰۲ ـ ۳۰ ـ ۱۰۳ و ۷۰۲ ـ ۳۰ ـ ۱۰۴ استاندارد ملی ایران به شماره ۷۰۲ ـ ۷ ـ ۱۹۳۷  توصیف می­شوند.

۷۶ـ واحد متحرک: واحد به وسیله نقلیه و یا یک ساختار متحرک یا قابل جابه­جایی که همه یا قسمتی از تأسیسات الکتریکی را شامل می­شود، اشاره دارد. واحدهای تلویزیونی و رادیویی و واحدهای خدمات پزشکی و واحدهای تبلیغاتی و واحدهای اطفاء حریق و واحدهای استفاده­کننده از فناوری اطلاعات خاص و واحدهای اسکان موقت در هنگام وقوع حوادث و واحدهای تحویل غذا و موارد مشابه جزء واحدهای متحرک هستند.

۷۷ـ وسایل قطع و وصل و کنترل (قبل یا بعد از تابلو): همه اجزا و وسایل الکتریکی که برای قطع و وصل یک مدار الکتریکی و حفاظت مصرف­کنندگان تجهیزات الکتریکی با یکی از اهداف حفاظت، کنترل، جداکردن یا انجام عملیات قطع و وصل پیش­بینی می­شود و همه سوئیچ­ها و کنتاکتورها و وسایل جریان تفاضلی (RCD) و کلیدهای حفاظتی موتورها را دربرمی­گیرد.

۷۸ـ وسیله پایش عایق­بندی: این وسیله سامانه زمین­نشده بین یک هادی فاز فعال و زمین را پایش می­کند. این وسیله باید در صورت کاهش مقاومت بین دو هادی از مقدار تعیین شده (معمولاً K Ω ۵۰) هشدار دهد یا منبع تغذیه را قطع کند.

۷۹ـ وسیله جریان تفاضلی ( RCD ): وسیله قطع و وصل مکانیکی یا مجموعه­ای از وسایل که اگر جریان تفاضلی (تفاضل جریان مدار با جریان مرجع وسیله) در شرایط معین به مقدار مشخصی برسد،  کنتاکت­ها (اتصالات) را باز می­کند.

۸۰ ـ ولتاژ انتقالی ( Transfer Voltage): در پست­های فشارقوی و نیروگاه­ها به دلیل سطح اتصال کوتاه بسیار زیاد، در زمان اتصالی، جریان شدیدی در مقیاس چند ده کیلو آمپر می­تواند به شبکه زمین تزریق شود و ولتاژ قابل ملاحظه­ای به­صورت GPR در شبکه زمین نسبت به زمین دوردست ایجاد کند و بر این اساس، هادی­های بیگانه­ای که از محدوده پست یا نیروگاه به بیرون امتداد پیدا می­کنند مانند ریل قطار و لوله­های فلزی آب و گاز و سینی­های کابل و شیلد کابل­ها و غیره می­توانند ولتاژهای با دامنه بالای GPR را به بیرون منتقل کنند. به این انتقال ولتاژ، ولتاژ انتقالی گفته می­شود که می­تواند برای افرادی که بیرون از ناحیه شبکه زمین پست و نیروگاه هستند خطرناک باشد.

۸۱ ـ ولتاژ بسیار پایین ایمن (SELV)  : ولتاژ AC با مقدار مؤثر کمتر از ۵۰ ولت یا ولتاژ DC بدون ریپل کمتر از ۱۲۰ ولت بین هادی­ها یا بین یک هادی و زمین مرجع در یک مدار الکتریکی که به وسیله یک ترانسفورماتور جداسازی­شده از سامانه توان تغذیه الکتریکی به صورت گالوانیک جدا شده است.

۸۲ ـ ولتاژ تماس: ولتاژی که به هنگام بروز خرابی در عایق­بندی بین قسمت­هایی از هادی­ها و  بدنه­های هادی و قسمت­های هادی بیگانه و غیره که به طور همزمان در دسترس هستند­، ظاهر می­شود. (شکل ۱ـ الف)

۸۳ ـ ولتاژ گام: ولتاژی بر روی سطح زمین که شخص می­تواند بین فاصله یک متری میان پاهای خود حس کند، بدون آنکه با هیچ شیء زمین شده در ارتباط باشد. (شکل۱)

۸۴ ـ ولتاژ تماس احتمالی: حداکثر ولتاژ تماس که احتمال دارد در صورت بروز اتصال کوتاهی با امپدانس ناچیز، در تأسیسات الکتریکی ظاهر شود.

۸۵ ـ ولتاژ فشار قوی متناوب: ولتاژ ۱۰۰۰ ولت و بالاتر؛ مستقیم: ولتاژ ۱۵۰۰ ولت و بالاتر

۸۶ ـ ولتاژ فشار ضعیف متناوب: ولتاژ کمتر از ۱۰۰۰ ولت؛ مستقیم: ولتاژ کمتر از ۱۵۰۰ ولت

۸۷ ـ هادی اتصال زمین (سیم ارت) : سیم حفاظتی که ترمینال اصلی ارت تأسیسات را به الکترود ارت یا سایر قسمت­های اتصال زمین وصل می­کند.

۸۸ ـ هادی بای پس: کابل هادی که ارتباط الکتریکی مستقیم بین جدار مخزن و سقف شناور مخزن برقرار می­کند.

۸۹ ـ هادی حفاظتی ( PE ): هادی که قسمت­های مختلف سامانه را به منظور همبندی هم­پتانسیل­سازی اصلی به یکدیگر و در نهایت به زمین متصل می­کند.

۹۰ـ هادی خنثی (نول): سیمی متصل به نقطه خنثی در سامانه (صفر زمین) که قادر است انرژی الکتریکی را انتقال دهد.

۹۱ـ هادی زمین (سیم اتصال  زمین): قسمتی از سامانه اتصال زمین است که الکترود زمین را به ترمینال اصلی زمین وصل می­کند.

۹۲ـ هادی غلاف­دار فلزی به منظور زمین کردن: یک نوع سامانه سیم­کشی که در آن سرتاسر طول یک یا چند سیم عایق­دار توسط نوار یا غلاف فلزی پوشانده شده و مانند هادی PEN  عمل می­کند.

۹۳ـ هادی مشترک ارت – نول ( PEN ): هادی که به طور مشترک، هم کار هادی اتصال زمین و هم کار هادی نول را انجام دهد.

۹۴ـ هادی همبندکننده: یک رشته سیم مسی، یک تسمه مسی، یک عدد میلگرد و یا یک تیر یا ستون فلزی که در سقف­ها و ستون­های ساختمان بر اساس نقشه همبندی قرار می­گیرد.

۹۵ـ همبندی اضافی: مکمل همبندی اصلی است و به منظور هم­ولتاژ کردن نقاطی که هم­زمان در دسترس هستند، اجرا می­شود. این نوع همبندی، همبندی کمکی یا محلی نیز نامیده می­شود.

۹۶ـ همبندی سامانه: اتصال اجزای مختلف سامانه اتصال زمین به یکدیگر به منظور هم­پتانسیل­کردن قسمت­های مختلف تأسیسات که به مجموعه این اتصالات، شبکه همبند نیز گفته می­شود.

فصل دوم ـ مقررات اختصاصی انواع سامانه­های اتصال زمین

بخش اول ـ سامانه­های  TN 

ماده۳ـ اجرای سامانه اتصال زمین C ـ TN فقط در شرایط زیر مجاز است:

۱ـ پیوستگی PEN همواره حفظ شده و تحت هیچ شرایطی قطع نشود،

۲ـ محیط عاری از گردو غبار باشد، و

۳ـ محیط عاری از مواد و گازهای قابل اشتعال و قابل انفجار باشد.

ماده۴ـ در سامانه اتصال زمین C ـ TN ، سیم نول هرگز نباید قطع شود.

ماده۵ ـ برای جلوگیری از تداخل امواج الکترومغناطیسی، در ساختمان­هایی که دارای لوازم الکترونیکی حساس (ابزار دقیق) می­باشند، استفاده از سامانه اتصال زمین   C ـ TN  ممنوع است.

ماده۶ ـ تمام الکترودهای در دسترس زمین باید از طریق شینه­ ارت به یکدیگر متصل شوند.

ماده۷ـ در سامانه اتصال زمین TN ، تنها در صورتی استفاده از یک هادی مشترک برای هر دو منظور حفاظتی (PE) و خنثی (نول) مجاز است که سطح مقطع هادی مشترک از ۱۰ میلی­متر مربع کمتر نباشد.

تبصره ـ اگر کابل از نوع هم­مرکز باشد، حداقل سطح مقطع هادی مشترک ۴ میلی­متر مربع مجاز است، به شرطی که در همه اتصالات کابل هم­مرکز، پیوستگی هادی غلاف برقرار باشد.

ماده۸ ـ استفاده از الکترودهای زمین مجزا در کلیه سامانه­های اتصال زمین TN ، ممنوع است.

ماده۹ـ در صورت اجرای هر یک از  سامانه­های اتصال زمین S ـ TN یا S ـ C ـ TN ، اتصال مجدد هادی­های حفاظتی و خنثی پس از نقطه تفکیک، ممنوع است.

ماده۱۰ـ استفاده از وسیله جریان تفاضلی( RCD ) به عنوان حفاظت در سامانه­های اتصال زمین C ـ  TN ممنوع است.

ماده۱۱ـ در صورت استفاده از RCD در یک سامانه S ـ C ـ TN ، RCD باید پس از جدایی هادی حفاظتی و نول نصب شود.

ماده۱۲ـ در سامانه اتصال زمین S ـ C ـ TN ، اتصال نول و ارت در تابلوی اصلی برق الزامی است.

بخش دوم ـ سامانه TT

ماده۱۳ـ استفاده از وسیله جریان تفاضلی( RCD ) در سامانه TT   الزامی است.

ماده۱۴ـ هرگاه چند قسمت­ هادی در دسترس به طور همزمان به یک RCD مشترک وصل باشند، نباید به الکترودهای زمین ­مستقل و مجزا وصل شوند.

ماده۱۵ـ در سامانه TT ، سیم نول باید برق­دار در نظر گرفته شود و همزمان با قطع سیم­های فاز، سیم نول نیز باید قطع شود.

ماده۱۶ـ در سامانه TT ، اتصال هادی زمین و سیم نول ممنوع است.

ماده۱۷ـ در مواردی که سامانه­های مربوط به ایمنی از جمله اعلام و اطفای حریق، قبل از ابزار حفاظتی اصلی در مدار قرار گرفته باشند، برای حفاظت فرد در برابر تماس مستقیم و غیر مستقیم با سیم نول، قطع سیم نول همراه با سیم فاز الزامی است.

بخش سوم ـ سامانه IT 

ماده۱۸ـ استفاده از سامانه IT برای شبکه­های عمومی توزیع برق ممنوع است.

ماده۱۹ـ در کارگاه­های تولیدی اعم از کوره­ها و ذوب فلزات و نیروگاه­ها و صنایع مهمات­سازی و مدارهای کنترل و معادن زیرزمینی و بعضی از بخش­های بیمارستانی ـ که قطع برق خسارات زیادی به بار می­آورد ـ اجرای سامانه اتصال زمین IT الزامی است.

ماده۲۰ـ در سامانه اتصال زمین IT ، به منظور جلوگیری از برق ­ دار شدن قسمت­های هادی در دسترس به اندازه ولتاژ فاز ـ به ـ فاز، این سامانه­ها باید به ابزار پایش عایق­بندی ( IMD ) مجهز باشند.

ماده۲۱ـ در سامانه اتصال زمین IT ، کلیه قسمت­های هادی در دسترس (ECP) باید به صورت مستقل از منبع تغذیه، به زمین وصل شوند(زمین شوند).

ماده۲۲ـ برای جلوگیری از بروز عیوب نوسانی تصادفی زمین در سامانه اتصال زمین IT ، نقطه خنثای منبع باید از طریق یک مقاومت الکتریکی که مقدار آن در رابطه زیر صدق می­کند، به زمین متصل شود.

Rs £ ۳/۱ ω C۰

Rs : مقاومت الکتریکی بین نقطه خنثای منبع و زمین

ω : فرکانس زاویه­ای جریان خط

C۰ : ظرفیت خازنی خط فاز معیوب

فصل سوم ـ مقررات الکترودهای مورد استفاده در سامانه اتصال زمین

ماده۲۳ـ جنس الکترود و هادی اتصال زمین آن، باید به گونه­ای باشد که نوع خاک، سبب خوردگی آنها نشود.

ماده۲۴ـ رعایت مواد فصل چهارم در خصوص محل دفن الکترود و اتصال الکترودها الزامی است.

بخش اول ـ الکترودهای صفحه ای

ماده۲۵ـ برای اجرای الکترودهای صفحه­ای، صفحاتی ازجنس مس با ابعاد حداقل ۰/۵ × ۰/۵ متر و ضخامت حداقل ۲ میلی­متر و یا صفحاتی از جنس فولاد گالوانیزه با ابعاد حداقل ۰/۵ × ۱ متر و ضخامت حداقل ۳ میلی­متر باید مورد استفاده قرار گیرد.

ماده۲۶ـ الکترودهای اتصال زمین باید قبل از گالوانیزه شدن، برش داده شوند و پس از هرگونه برش و سوراخ­کاری درآنها، محل برش دوباره گالوانیزه شود..

ماده۲۷ـ استفاده از صفحه مشبک که با تسمه یا سیم ساخته شده(شبکه مش) است، به جای صفحه یکپارچه به عنوان الکترود صفحه­ای اتصال زمین مجاز می­باشد .

ماده۲۸ـ ابعاد مش الکترود زمین با توجه به جنس خاک و عمق دفن و شدت جریان تزریقی به الکترود زمین، گرادیان ولتاژ مجاز و عوامل دیگر مؤثر بر مقاومت اتصال زمین باید توسط طراح و با توجه به روابط فیزیکی و نیز تجربه تعیین شود.

ماده۲۹ـ چاه الکترود زمین برای قرار دادن الکترودهای صفحه­ای باید در مکانی که پایین­ترین تراز سطح را داشته و احتمال دسترسی به رطوبت در کمترین عمق ممکن وجود داشته باشد، حفر شود.

ماده۳۰ـ الکترودهای صفحه­ای اتصال زمین باید به صورت عمودی در خاک نصب شوند.

ماده۳۱ـ سیم اصلی اتصال زمین باید حداقل در دو نقطه مجزا به الکترود وصل شود.

ماده۳۲ـ اگر سیم اصلی اتصال زمین و صفحه الکترود از دو جنس مختلف باشند، برای حذف الکترولیت و جلوگیری از خوردگی گالوانیک، محل اتصال دو جنس متفاوت باید با ماده­ای آب­بندکننده و نفوذناپذیر مانند قیر اندود شود.

ماده۳۳ـ سیم اصلی اتصال زمین باید به یکی از روش­های ذیل به ترتیب اولویت به الکترود صفحه­ای مسی وصل شود:

۱ـ جوش برنج یا نقره؛

۲ـجوش اگزوترمیک(کدولد)؛

۳ـ اتصال مکانیکی همجنس صفحه با حداقل دو بست.

ماده۳۴ـ فاصله لبه بالایی الکترود صفحه­ای از سطح زمین نباید از ۶۰۰ میلی­متر کمتر باشد.

بخش دوم ـ الکترودهای قائم

ماده۳۵ـ حداقل عمق دفن الکترود قائم در بستر خاک طبیعی منطقه  نباید از ۲ متر کمتر باشد.

ماده۳۶ـ الکترودهای میله­ای اتصال زمین فولادی با روکش مس باید با استفاده از تکنولوژی آبکاری ساخته شوند و استفاده از فناوری دوزه­کشی ممنوع است.

ماده۳۷ـ الکترود اتصال زمین قائم (لوله یا میله)، در زمان نصب باید سالم و بدون هرگونه خراشیدگی و زنگ­زدگی و خمیدگی و فرورفتگی باشد.

ماده۳۸ـ الکترودهای میله­ای اتصال زمین، در صورت عدم وجود مانع باید به صورت قائم نصب شوند.

ماده۳۹ـ فاصله بین الکترودهای میله­ای اتصال زمین حداقل باید برابر مجموع طول دو الکترود باشد.

ماده۴۰ـ قطر الکترودهای میله­ای از جنس مس و فولاد با پوشش مس به ترتیب ۱۲  و ۱۶ میلی­متر و برای میله­هایی از جنس فولاد گالوانیزه ۱۶ میلی­متر باید باشد.

بخش سوم ـ ا لکترودهای افقی

ماده۴۱ـ حداقل سطح مقطع تسمه مسی، به عنوان الکترود افقی اتصال زمین، نباید از ۵۰ میلی­متر مربع و ضخامت آن نباید از ۲ میلی­متر کمتر باشد.

ماده۴۲ـ حداقل سطح مقطع تسمه فولادی گالوانیزه گرم، به عنوان الکترود افقی اتصال زمین، نباید از ۱۰۰ میلی­متر مربع و ضخامت آن نباید از ۳ میلی­متر کمتر باشد.

ماده۴۳ـ حداقل سطح مقطع برای سیم مسی چند مفتولی، به عنوان الکترود افقی اتصال زمین، نباید از ۲۵ میلی­متر مربع کمتر باشد.

ماده۴۴ـ قطر هیچ یک از مفتول­های تشکیل­دهنده سیم مسی به عنوان الکترود افقی اتصال زمین، نباید از ۱/۷ میلی­متر کوچک­تر باشد و استفاده از هادی­های افشان به‌عنوان الکترود افقی ممنوع است.

ماده۴۵ـ الکترودهای افقی باید در عمقی که پایین­تر از عمق یخ­زدگی منطقه باشد، نصب شوند.

بخش چهارم ـ الکترودهای چنبره­ای

ماده۴۶ـ برای الکترود چنبره­ای باید از سیم لختی با نمره ۵۰ به صورت حلقه­ای با شعاع بیرونی ۴۰ سانتی­متر تعداد ۵ حلقه (که در ته چاه اتصال زمین  قرار می­گیرد) استفاده شود.

بخش پنجم ـ الکترودهای حلقوی

ماده۴۷ـ اگر برای تأسیسات موجود، از الکترود افقی پیرامونی به عنوان الکترود زمین استفاده می­شود، عمق دفن الکترود حداقل باید یک متر باشد.

ماده۴۸ـ اندازه حداقل انواع الکترودهای اتصال زمین از جنس فولاد باید طبق جدول پ ـ پ ـ۱ پیوست پ باشد.

ماده۴۹ـ اندازه حداقل انواع الکترودهای اتصال زمین از جنس مس باید طبق جدول پ ـ پ ـ۲ پیوست پ باشد.

بخش ششم ـ الکترود های متفرقه

ماده۵۰ ـ استفاده از قسمت­های فلزی بتن مسلح فونداسیون، بـه عـنوان یـک الکترود اتصال زمین مؤثر با رعایت شرایط ذیل مجاز است:

۱ـ در سامانه زمین صاعقه­گیر از آن به عنوان هادی نزولی صاعقه­گیر استفاده نشود؛

۲ـ بین تمام فونداسیون ساختمان  و بستر زمین اطراف آن، عایق­بندی رطوبتی انجام نشده و بتن فونداسیون به طور مستقیم و کامل با خاک در تماس باشد؛

۳ـ از این نوع الکترود به تنهایی به عنوان سامانه زمین استفاده نشود.

تبصره ـ اگر در هنگام احداث ساختمان از میلگرد به عنوان هادی مدفون در بتن استفاده می­شود، قطر آن حداقل ۱۰ میلی­متر و اگر از سیم مسی لخت استفاده می­شود، مقطع آن باید حداقل ۲۵ میلی­متر مربع باشد.

ماده۵۱ ـ استفاده از بتن مسلح پی به عنوان الکترود اتصال زمین، در پی­هایی با عمق کمتر از 0.8 متر ممنوع است.

ماده۵۲ ـ بین کلیه اجزای فلزی که جزء الکترود اتصال زمین محسوب می­شوند­، باید اتصال الکتریکی مطمئن برقرار شود.

ماده۵۳ ـ استفاده از تأسیسات زیر سطح زمین نفت و فرآورده­های نفتی و گاز و هوای فشرده و فاضلاب و لوله­کشی آب شهری به عنوان الکترود زمین یا هادی حفاظتی ممنوع است.

ماده۵۴ ـ حداقل سطح مقطع هادی حفاظتی باید مطابق جدول پ ـ پ ـ ۳ پیوست پ باشد.

تبصره ـ چنانچه هادی حفاظتی به صورت مشترک برای دو یا چند مدار مورد استفاده قرارگیرد، اندازه آن باید با توجه به اندازه سیم فاز بزرگ­تر انتخاب شود .

ماده۵۵ ـ اگر روکش هادی حفاظتی (PE) و هادی فاز متفاوت باشد و هادی حفاظتی در برابر صدمات مکانیکی حفاظت شده باشد، حداقل سطح مقطع آن برای نوع مسی 2.5 میلی­متر مربع و در صورتی که هادی حفاظتی در برابر صدمات مکانیکی حفاظت نشده باشد، حداقل سطح مقطع آن برای نوع مسی باید ۴ میلی­متر مربع باشد. این مقدار در هر دو حالت برای نوع آلومینیومی نباید کمتر از  ۱۶ میلی­متر مربع باشد.

ماده۵۶ ـ استفاده از سینی کابل­ها و لدر و نظایر آن در صورتی که پیوستگی در تمام طول آن حفظ شود، به عنوان هادی حفاظتی مجاز است؛ به شرطی که هر دو انتهای آن­ها در سمت بار و منبع به زمین وصل شوند.

فصل چهارم ـ مقاومت ویژه خاک و محل نصب الکترودها

ماده۵۷ ـ محل نصب الکترود اتصال زمین بر حسب انواع خاک به ترتیب اولویت ذیل باید انتخاب شود:

۱ـ زمین باتلاقی؛

۲ـ زمین رسی یا چمنزار؛

۳ـ زمین رسی مخلوط با کمی ماسه؛

۴ـ زمین رسی مخلوط با سنگریزه و شن و ماسه؛

۵ ـ شن تر یا نمناک یا پیت.

ماده۵۸ ـ محل نصب الکترودها باید به گونه ­ ای انتخاب شود که زهکشی آن کم باشد.

ماده۵۹ ـ نصب الکترودهای اتصال زمین در زمین­های مملو از آب و بستر رودخانه­ها و مسیل­ها و مسیر عبور آب­های جاری و زیرزمینی و مسیر احتمالی آبرفت­های آلوده به کودهای زمین کشاورزی و در چاه فاضلاب و حوزه نفوذ پساب آن و نیز خاک دستی ممنوع است.

تبصره۱ـ در صورت وجود خاک دستی در مکان نصب الکترود اتصال زمین باید برای دسترسی به خاک بکر و دست نخورده تا عمق بیشتری حفر نمود.

تبصره۲ـ ریختن نخاله­های ساختمانی و سنگ و شن در اطراف الکترود ممنوع است.

ماده۶۰ ـ مکان نصب الکترود اتصال زمین باید به گونه­ای انتخاب شود که چاه فاضلاب یا آب در حوزه ولتاژی آن قرار نگیرد.

ماده۶۱ ـ اگر چاه آب بلااستفاده در محل موجود باشد، استفاده از آن  برای نصب الکترود اتصال زمین مجاز است؛ به شرط آن­که از این پس تنها برای این منظور مورد استفاده قرار گیرد.

ماده۶۲ ـ در ارتفاعات سنگلاخی و صخره­ای که امکان حفاری عمیق در آنها وجود ندارد، برای اجرای سامانه اتصال زمین، باید شیارهایی ایجاد شده و تسمه مسی در داخل آن قرار گرفته و روی تسمه با مواد مناسب آماده­سازی خاک (الکترولیت مناسب) پوشانده و کلیه اتصالات در زیر خاک به هم جوش داده شوند.

ماده۶۳ ـ در مناطقی که مقاومت ویژه خاک بالا است، استفاده از الکترولیت با شرایط ذیل مجاز است:

۱‌ـ ترکیب­های افزودنی (الکترولیت)مورد استفاده در الکترود  باید طوری طراحی و ساخته شوند که عملکرد آنها برای اشخاص و محیط اطراف قطعات استفاده شده، مطمئن و بی­خطر باشد.

۲ـ تمامی ترکیبات افزودنی برای زمین کردن باید طبق استاندارد ملی ایران به شماره ۷ ـ INSO: ۱۸۴۹۹ مورد آزمون قرار گرفته و از استاندارد لازم برخوردار باشد.

تبصره ـ در صورت بازنگری استاندارد یادشده، آخرین نسخه استاندارد معتبر خواهد بود.

۳ـ مواد به­کار رفته برای الکترولیت از ویژگی­های زیر برخوردار باشد:

۳ـ۱ـ مقاومت مخصوص پایین؛

۳ـ۲ـ خورندگی خیلی پایین؛

۳ـ۳ـ طول عمر بالا؛

۳ـ۴ـ سازگاری با محیط زیست؛

۳ـ ۵ ـ جذب رطوبت بالا؛

۳ـ۶ ـ PH در محدوده خنثی تا اندکی قلیایی (بین ۸ و 8.5)؛

۳ـ۷ـ مقاومت در برابر شسته­شدن توسط آ­ب­های سطحی و زیرزمینی؛

۳ـ ۸ ـ چسبندگی مناسب به الکترود زمین.

ماده۶۴ ـ در صورت استفاده از بیش از یک الکترود، برای دستیابی به کمترین مقاومت الکتریکی معادل، حداقل فاصله دو الکتـرود بایـد به گونه­ای باشد که در حوزه ولتاژ یکدیگر قرار نگیرند.

ماده۶۵ ـ ترمینال اصلی سامانه اتصال زمین باید قابل دسترسی باشد تا در هنگام اندازه­گیری­های مربوط به اتصال زمین امکان جداسازی تأسیسات از سامانه مذکور وجود داشته باشد.

ماده۶۶ ـ الکترود اتصال زمین باید در عمقی نصب شود که سرمای انجماد نتواند به آن نفوذ کند.

ماده۶۷ ـ تمام سامانه اتصال زمین باید دارای شناسنامه صادره از سوی مشاوران و خدمات دهندگان حفاظت فنی و ایمنی حاوی مشخصات کامل آن شامل نوع و جنس الکترود یا الکترودها و ابعاد آنها و تاریخ احداث و محل استقرار و جنس خاک و مقدار مقاومت اندازه­گیری­شده اولیه و دوره­های بعدی و تغییرات سالیانه و مستندات بررسی سامانه اتصال زمین باشد.

فصل پنجم ـ همبندی سامانه

بخش اول ـ همبندی اصلی

ماده۶۸ ـ برای اجرای همبندی اصلی، باید هادی حفاظتی و هادی خنثی و لوله­های فلزی آب و لوله­های فلزی گاز پس از کنتور و لوله­ها و کانال­های فلزی اصلی سایر تأسیسات نظیر سامانه­های حرارت مرکزی و تهویه هوا و داکت و دودکش­ها و الکترود اصلی و فرعی اتصال زمین و تمامی قسمت­های اصلی فلزی ساختمان اعم از اسکلت فلزی و آرماتورهای بتن مسلح و ستون­ها و چارچوب­ها و در و پنجره­های فلزی و ریل­های کابین و ریل­های وزنه تعادل آسانسورهای کششی و جک آسانسورهای هیدرولیکی و سامانه حفاظت در برابر صاعقه و سرپیچ همه نگهدارنده­های لامپ و پریزها و اتصالات و ابزارهای مشابه را به وسیله هادی­های جداگانه بر روی شینه اصلی اتصال زمین ساختمان به یکدیگر متصل نمود.

تبصره۱ـ برای انجام همبندی با سامانه حفاظت در برابر آذرخش باید از تجهیزات حفاظتی مناسب در مسیر شینه اصلی اتصال زمین استفاده شود.

تبصره۲ـ در صورت وجود حفاظت کاتدیک برای تجهیزات فلزی (لوله­ها و مخازن) مدفون، باید برای همبندی از تجهیزات حفاظتی محدودساز ولتاژ با شکاف هوایی (Surge Gap) استفاده شود.

ماده۶۹ ـ تمامی هادی­های حفاظتی مدارهای پریز و روشنایی باید با سامانه اتصال زمین همبندی شوند.

ماده۷۰ـ قسمت­های هادی بیگانه که از بیرون ساختمان شروع شده و تا درون آن نیز ادامه دارند، باید در نزدیک­ترین نقطه ممکن به نقطه ورودی ساختمان به سامانه اتصال زمین همبندی شوند.

ماده۷۱ـ اگر لوله ورودی آب به ساختمان، غیر فلزی باشد ولی درون ساختمان از لوله فلزی استفاده شود، همبندی بخش فلزی به ارت اصلی الزامی است.

ماده۷۲ـ اگر بخش­های مختلف لوله­های فلزی موجود در کارگاه با مفصل­های دی الکتریک جدا شده باشند، همبندی تمام بخش­های فلزی به سامانه اصلی الزامی است.

ماده۷۳ـ در تابلوی برقی که درِ آن دارای هادی­های برق­دار است، هم تابلو و هم درِ آن، هادی در دسترس ( ECP ) محسوب شده و باید به سامانه اتصال زمین همبندی شوند. در این شرایط، باید تابلو و درِ آن نیز با هم همبندی شوند.

ماده۷۴ـ در مواردی که تابلوی برق دارای قسمت­های برق­دار در دسترس است و درِ آن به عنوان محصورکننده محسوب می­شود، همبندی درِ تابلو با هسته آن الزامی است.

ماده۷۵ـ کلیه تأسیسات مکانیکی و اجزای فلزی مدفون­شده در خاک، در مجاورت الکترود اتصال زمین باید با سامانه اتصال زمین همبندی شود.

ماده۷۶ـ در هنگام همبندی اسکلت فلزی ساختمان و میلگردها و ستون­ها و تیرهای فلزی ساختمان باید از اتصال الکتریکی تمام بخش­های اسکلت به یکدیگر اطمینان حاصل شود.

ماده۷۷ـ اتصال شناژها و تیرهای فلزی پیرامونی چارچوب راه­پله و آسانسور با شبکه همبندی سامانه اتصال زمین الزامی است.

ماده۷۸ـ در بخش­هایی از کارگاه که به طور معمول در کف آن­ها آبریزی می­شود، یکی از شناژها یا ستون­های فلزی باید با سامانه اتصال زمین همبندی شود.

ماده۷۹ـ تجهیزات فلزی که در حین کار احتمال برق­دار شدن داشته باشد، باید قبل از استفاده از آنها به سامانه اتصال زمین وصل شوند.

ماده۸۰ ـ تمام تجهیزات الکتریکی و قسمت­های فلزی تجهیزات متحرک موجود در کارگاه اعم از بالابرها و جرثقیل­ها و نظایر آن باید به سامانه اتصال زمین متصل شود.

تبصره ـ ریل­های جرثقیل­ها و چارچوب آسانسور باید با سامانه اتصال زمین همبندی شوند.

ماده۸۱ ـ تمامی ستون­های واقع در گوشه­های خارجی سازه کارگاه باید با سامانه اتصال زمین همبندی شوند.

ماده۸۲ ـ تمام بخش­های نرده­ها و پله­های فلزی باید با سامانه اتصال زمین همبندی شوند.

ماده۸۳ ـ تمام بخش­های فلزی داخلی و خارجی کانکس­ها و اتاقک­های فلزی باید به سامانه اتصال زمین وصل شوند.

ماده۸۴ ـ تمامی قطعات شبکه همبند سامانه اتصال زمین باید از طریق اتصالات الکتریکی مطمئن، به یکدیگر وصل شوند.

ماده۸۵ ـ در تمامی نقاطی که ناپیوستگی در شبکه همبند سامانه اتصال زمین وجود دارد، باید بین دو بخش اتصال الکتریکی مطمئن برقرار شود.

ماده۸۶ ـ در تمامی گوشه­های سازه که قطعات شبکه همبند از دو طرف به هم می­رسند، باید اتصال الکتریکی مطمئن بین دو طرف برقرار شود.

ماده۸۷ ـ در تمامی انشعاباتی که از یک قطعه از شبکه همبند اتصال زمین گرفته می­شود (مانند سه­راهی­ها) باید اتصال الکتریکی مطمئن برقرار شود.

ماده۸۸ ـ در هر نقطه­ای که قطعات طولی و عرضی شبکه همبند اتصال زمین از روی هم عبور می­کنند، (چهارراهی­ها) باید اتصال الکتریکی مطمئن برقرار شود.

ماده۸۹ ـ در سازه­های اسکلت فلزی که تیرها و ستون­ها با استفاده از پیچ و مهره به یکدیگر متصل شده­اند، برای ایجاد اتصال الکتریکی مطمئن بین قطعات فلزی شبکه همبند سامانه اتصال زمین، باید از یک قطعه سیم مسی رابط استفاده شود.

ماده۹۰ـ اتصال سیم رابط بین قطعات فلزی شبکه همبند سامانه اتصال زمین به قطعات فولادی باید به روش جوش ترمیت و یا با استفاده از کابلشو انجام شود و این اتصال همواره در دسترس و قابل بازرسی و تعمیر باشد.

ماده۹۱ـ سیم رابط بین قطعات فلزی شبکه همبند سامانه اتصال زمین باید از انحنای لازم برای انبساط و انقباض قطعات متصل­شونده برخوردار باشد و پس از بسته­شدن ، نباید در حالت کشیده قرار گیرد .

ماده۹۲ـ یکی از نقاط اتصال شبکه همبند به سامانه اتصال زمین ساختمان، باید روی نزدیک­ترین ستون به تابلوی اصلی برق (محل نصب شینه اصلی اتصال زمین) قرار گیرد.

ماده۹۳ـ مقاومت کلی همبندی سامانه اتصال زمین بین دورترین نقاط نباید از 0.2 اهم تجاوز کند.

ماده۹۴ـ هر هادی همبندی سامانه اتصال زمین باید دارای برچسب یا پلاکی باشد که مشخص­کننده کاربرد آن هادی بوده و معلوم کند که چه نقاطی را به یکدیگر وصل می­کند.

ماده۹۵ـ درکلیه نقاطی که ممکن است در شرایط بهره­برداری به دلیل تعمیر، اتصال سامانه زمین جدا شود (مانند لوله­های آب و گاز) برچسب هشداردهنده مبنی بر عدم جداسازی هادی همبندی سامانه زمین نصب شود.

بخش دوم ـ همبندی اضافی

ماده۹۶ـ در کلیه محیط­های خیس، نمناک و مرطوب و مکان­هایی که امکان پاشش آب و تشکیل بخار آب وجود دارد، اعم از حمام و آشپزخانه و آبدارخانه و رستوران و محل شستشو و چربی­زدایی و آبکاری فلزات و نظایر آن باید همبندی اضافی به سامانه اتصال زمین اجرا شود.

ماده۹۷ـ همبندی اضافی برای هم­پتانسیل کردن باید موارد ذیل را دربرگیرد:

۱ـ بدنه فلزی کلیه تجهیزات الکتریکی نصب ثابت؛

۲ـ قسمت هادی بیگانه از هر نوع؛

۳ـ قسمت­های فلزی در دسترس در ساختمان­ها از جمله اسکلت فلزی.

ماده۹۸ـ در حمام­ها و استخرها و سرویس­های بهداشتی هر دو لوله فلزی آب گرم و سرد باید به مسیر همبندی اضافی وصل شوند.

ماده۹۹ـ ترمینال همبندی اضافی در مکان­های مرطوب باید در خارج از آن مکان و روی دیوار یکی از فضاهای مجاور نصب شود.

ماده۱۰۰ـ در مکان­هایی که اجرای همبندی اضافی به سامانه اتصال زمین الزامی است، باید ترمینال همبندی اضافی به صورت شینه مسی روکار یا بلوک ترمینال در داخل یک جعبه قابل بازدید تحت عنوان جعبه همبندی اضافی نصب شود.

ماده۱۰۱ـ اجرای همبندی اضافی برای تمامی تجهیزات الکتریکی و هادی­های بیگانه واقع بر بام کارگاه از جمله برج­های خنک­کننده و میله آنتن و نرده فلزی و شیروانی فلزی الزامی است.

ماده۱۰۲ـ اجرای همبندی اضافی برای تابلوهای برق مجاور یکدیگر الزامی است.

ماده۱۰۳ـ حداقل سطح مقطع هادی همبندی اضافی به سامانه اتصال زمین باید طبق جدول پ ـ پ ـ ۴ پیوست شماره پ انتخاب شود.

ماده۱۰۴ـ سطح مقطع هادی همبندی اضافی که بدنه فلزی دو دستگاه الکتریکی را به هم وصل می­کند، نباید از کوچکترین هادی حفاظتی مدارهای تغذیه­کننده و متصل به بدنه­های هادی دو دستگاه مذکور کوچکتر باشد.

ماده۱۰۵ـ سطح مقطع هادی همبندی اضافی بین بدنه تجهیز الکتریکی و هادی بیگانه، نباید از نصف سطح مقطع هادی حفاظتی مدار تغذیه­کننده تجهیز الکتریکی کوچکتر باشد.

ماده۱۰۶ـ برای حذف هرگونه اختلاف پتانسیل، در مکان­هایی که استفاده از سامانه­های ذاتاً ایمن ضرورت دارد، باید یک شینه محلی تعبیه شود و یک شبکه همبند محلی متشکل از شیلد کابل­ها و تجهیزات ابزار دقیق و بخش­های فلزی تجهیزات و محفظه­ها و سینی و نردبان کابل­ها و کلیه هادی­های بیگانه برقرار شود.

ماده۱۰۷ـ اگر اتصال زمین شیلد کابل در بیش از یک نقطه، از الزامات ایمنی بوده و این الزام با مسایل تداخلات الکترومغناطیسی (EMC) در تناقض باشد، باید از کابل‌های دو غلافه (دارای دو شیلد) استفاده نمود. در این حالت، غلاف خارجی برای برآوردن الزامات ایمنی از چند نقطه و غلاف داخلی برای الزامات EMC از یک سر ارت شود.

ماده۱۰۸ـ پس از اتمام هر گونه عملیات افزودن و تغییر دایمی یا موقتی در تأسیسات موجود، باید آرایش­های همبندی هم­پتانسیل مدار مصرف­کننده و سامانه اتصال زمین مجدداً مورد بررسی و اندازه­گیری قرارگیرد.

ماده۱۰۹ـ از شینه اصلی اتصال زمین باید انشعاباتی برای تجهیزات کمکی شامل تابلوهای کنترل و رله و اجزای فلزی سازه­ها و تأسیسات اطفای حریق در نظر گرفته شوند.

ماده۱۱۰ـ اتصالات انشعابی باید از شینه اصلی اتصال زمین برای هریک از دستگاه­های تأسیسات، انتقال داده شوند و در صورتی که چند دستگاه الکتریکی در کنار یکدیگر قرار داشته باشند، اتصال سری آنها ممنوع است.

ماده۱۱۱ـ در تجهیزات الکتریکی مرکب نظیر تسمه نقاله و سامانه بسته­بندی و کوره­های تونلی باید از پیوستگی الکتریکی قسمت­های فلزی آن اطمینان حاصل شود و حداقل در دو نقطه به سامانه زمین همبند شوند. همچنین، باید از اتصال همبندی با هادی­های بیگانه پیرامون این تجهیزات نیز اطمینان حاصل شود.

ماده۱۱۲ـ همبندی سامانه اتصال زمین با مولدهای فرعی برق مطابق دستورالعمل کارخانه سازنده الزامی است.

ماده۱۱۳ـ در سامانه اتصال زمین باید از پیوستگی اتصالات ارت در کل سامانه از بدنه دستگاه تا چاه ارت و بین الکترودها اطمینان حاصل شود و عواملی مانند زنگ­زدگی یا اتصال روی سطوح رنگ­دار، پیوستگی را مختل نکند.

فصل ششم ـ اتصال زمین و همبندی پست­های برق

بخش اول ـ کارگاه­های فاقد پست برق و منشعب از شبکه فشارضعیف عمومی

ماده۱۱۴ـ کارگاه­هایی که فاقد پست برق هستند و برق را به صورت انشعاب تک فاز (فاز+ نول ) و یا سه فاز (۳ فاز+نول) از شبکه برق تحویل می­گیرند و دسترسی به شینه نول و ارت منبع ندارند، باید سامانه اتصال زمین آنها در تابلوی برق اصلی S ـ C ـ TN باشد.

ماده۱۱۵ـ در سامانه اتصال به زمین S ـ C ـ TN ، تابلوی توزیع برق اصلی باید دارای ۲ شینه مجزای نول و ارت باشد که با یک هادی رابط (جامپر) به یکدیگر اتصال داشته و سیم نول ورودی به شینه نول و هادی زمین به شینه ارت متصل ­شوند.

ماده۱۱۶ـ در سامانه اتصال به زمین S ـ C ـ TN ، مقاومت الکتریکی الکترود اتصال زمین در محل تفکیک نول و اتصال زمین (ارت) باید کمتر از ۲ اهم باشد.

تبصره ـ در شرایطی مانند سامانه توزیع هوایی که احتمال پاره شدن اتصال نول وجود دارد، انتخاب مقادیرپایین تر برای الکترود اتصال زمین ارجح خواهد بود.

بخش دوم ـ کارگاه­های دارای یک پست برق و منشعب از شبکه فشارمتوسط

ماده۱۱۷ـ در کارگاه­های دارای پست برق اختصاصی زمینی و یا هوایی با یک ترانسفورماتور، سامانه اتصال زمین باید S ـ TN یا S ـ C ـ TN باشد.

ماده۱۱۸ـ در کارگاه­های با پست برق اختصاصی تک منبع، در صورتی استفاده از سامانه C  ـ TN مجاز است که اتصالات مسیر هادی حفاظتی ـ خنثی ( PEN ) دایمی بوده و به هیچ عنوان احتمال قطع شدن و یا پارگی سیم یا کابل حفاظتی ـ خنثی PEN وجود نداشته باشد.

ماده۱۱۹ـ اگر بنا بر ضرورت کارکرد دستگاه، به کار بستن سامانه اتصال زمین TT اجتناب­ناپذیر باشد، باید در محل تفکیک ارت از آرایش TN به آرایش TT ، تجهیزات حفاظتی جریان تفاضلی (RCD) نصب گردد.

بخش سوم ـ کارگاه­های دارای دو یا چند منبع برق موازی

ماده۱۲۰ـ در سامانه­های برق با چند منبع، اتصال مستقیم نول ترانسفورماتور یا ژنراتور برق به اتصال زمین ممنوع است.

ماده۱۲۱ـ در آرایش TN سامانه­های با چند منبع موازی، اتصال رابط از نول تا محل اتصال ارت باید به طور کامل عایق (ایزوله) باشد و هیچ­گونه تجهیز مصرف­کننده برق به آن متصل نشود.

ماده۱۲۲ـ در سامانه­های برق با چند منبع، هادی رابط بین نول­های منابع و هادی حفاظتی PE باید تنها در تابلوی برق اصلی به هم متصل ­شوند.

تبصره ـ اتصال مجدد هادی حفاظتی PE پس از تابلوی برق اصلی مجاز است.

ماده۱۲۳ـ در سامانه­ اتصال زمین، استفاده از زمین مشترک برای سمت فشار قوی پست و فشار ضعیف ترانسفورماتور ممنوع است.

ماده۱۲۴ـ برای جلوگیری از ولتاژ انتقالی ناشی از انتقال خیز ولتاژ زمین (GPR) از پست­های فشار قوی و شبکه زمین نیروگاه­ها به مناطق دوردست توسط هادی­های بیگانه (مانند ریل قطار و لوله­های فلزی آب و گاز و شیلد کابل­ها و سینی و یا نردبان فلزی کابل­ها و غیره) باید در محل خروج این تجهیزات از حوزه شبکه زمین، به کمک ایجاد شکاف و یا اتصالات و رابط­های عایق الکتریکی، ارتباط پیوسته الکتریکی هادی پراکنده در داخل و خارج حوزه اثر شبکه زمین قطع شود. بر حسب نیاز، باید در ادامه مسیر در چند نقطه هادی مورد نظر زمین شود به گونه­ای که اطمینان حاصل شود ولتاژ انتقالی خطرناکی از شبکه زمین فشار قوی به منطقه دوردست منتقل نمی­شود.

تبصره ـ در صورتی که از قبل اشیای فلزی با قابلیت انتقال ولتاژ به ساختمان­ها و زمین­های اطراف در کنار الکترود فشار قوی و سازه فلزی پست موجود باشد، باید به یکی از روش­های ارت کردن متعدد در طول مسیر و یا ایزوله کردن در طول مسیر از انتقال ولتاژهای خطرناک به دوردست جلوگیری شود.

ماده۱۲۵ـ در کارگاه­هایی که دو پست یا بیشتر، سالن واحدی را که دارای اسکلت فلزی است، تغذیه می­کنند، وجود همبندی بین دو پست علاوه بر همبندی اسکلت فلزی الزامی است.

ماده۱۲۶ـ در پست­های برق که هر دو ولتاژ فشار قوی و فشار ضعیف در کنار هم وجود دارند، در صورت امکان احداث دو الکترود زمین مستقل از هم، باید فاصله بین دو الکترود زمین فشار قوی و فشار ضعیف از ۲۰ متر کمتر نباشد و هیچ­گونه ارتباط هادی در فاصله بین دو الکترود زمین وجود نداشته باشد.

ماده۱۲۷ـ اگر در پست برق، تفکیک عایقی تابلوهای برق فشار ضعیف از تابلوهای برق فشار قوی، ترانسفورماتور و سازه فلزی پست برق تأمین شده باشد، باید بدنه تابلوی برق فشار ضعیف و نقطه خنثای برق فشار ضعیف(نول) به الکترود زمین فشار ضعیف که حداقل ۲۰ متر از سازه پست دورتر باشد، متصل شود و کلیه بدنه­های تابلوی برق فشار قوی، ترانسفورماتور و کلیه قطعات فلزی سازه پست به الکترود زمین فشار قوی (داخل یا مجاور پست) متصل گردد.

ماده۱۲۸ـ در صورت امکان احداث دو الکترود زمین مستقل از هم در پست برق، اگر امکان جداسازی عایقی تابلوهای برق فشار ضعیف از تجهیزات برق فشار قوی و سازه فلزی پست برق وجود نداشته باشد، باید بدنه تابلو برق فشار ضعیف، بدنه­ تابلوهای برق فشار قوی و ترانسفورماتورها و نیز کلیه اجزای فلزی سازه پست برق به الکترود زمین فشار قوی متصل گردد و نقطه خنثای برق فشار ضعیف با استفاده از کابل و غلاف کابل غیر فلزی به الکترود اتصال زمین فشار ضعیف در فاصله حداقل ۲۰ متری از پست برق، اتصال داده شود.

ماده۱۲۹ـ اگر در پست برق امکان احداث دو الکترود زمین مستقل وجود نداشته باشد، باید از یک الکترود زمین مشترک برای هر دو منظور فشار قوی و فشار ضعیف استفاده شود. در این صورت، مقاومت کل الکترود زمین نسبت به جرم کلی زمین نباید از یک اهم تجاوز کند.

ماده۱۳۰ـ اگر هر یک از خطوط برق فشار قوی ورودی یا خروجی پست برق یا حتی بخشی از این خطوط در فاصله­ای کمتر از ۳ کیلومتر از پست برق، از نوع خط هوایی باشد، باید علاوه بر مجهز بودن خط به برقگیر، از دو الکترود زمین مجزا که خارج از حوزه ولتاژ یکدیگر باشند، به منظور فشار ضعیف و فشار قوی استفاده شود.

ماده۱۳۱ـ در حالتی که پست برق دارای دو الکترود زمین مجزای فشار قوی و فشار ضعیف باشد و بدنه تابلوهای برق فشار ضعیف همراه با بدنه تابلوها و تجهیزات برق فشار قوی به الکترود زمین فشار قوی متصل بوده و نقطه خنثای برق فشار ضعیف به الکترود زمین فشار ضعیف وصل باشد، تابلوهای برق فشار ضعیف باید با درجه عایق­بندی بالاتری نسبت به ولتاژ اسمی بین فاز و خنثی(نول) انتخاب شود.

فصل هفتم ـ انتخاب و نصب هادی زمین

ماده۱۳۲ـ سیم اصلی اتصال زمین بین الکترود ارت و شینه اصلی ارت باید مسی وحداقل دارای سطح مقطع ۳۵ میلی­متر مربع باشد.

ماده۱۳۳ـ برای هر الکترود اتصال زمین باید یک جعبه آزمون و بازدید جداگانه به ابعاد مناسب تعبیه شود که علامت زمین به صورت دایمی روی آن حک باشد.

ماده۱۳۴ـ هرگونه انشعاب از هادی­های اتصال بین الکترود اتصال زمین و جعبه آزمون ممنوع است و تمامی انشعابات و تشکیل حلقه شبکه سامانه اتصال زمین باید پس از جعبه آزمون انجام شود.

ماده۱۳۵ـ مسیر سیم­های ارتباط الکترود ارت با شینه اصلی اتصال زمین باید کوتاه­ترین مسیر بوده و این سیم­ها تا حد ممکن مستقیم و بدون پیچ و خم باشد.

ماده۱۳۶ـ از آلومینیوم لخت یا آلومینیوم دارای پوشش مسی نباید در تماس با زمین چه به عنوان الکترود و چه به عنوان هادی زمین استفاده شود. در محیط­های مرطوب نیز نباید از این مواد به عنوان هادی زمین استفاده نمود .

ماده۱۳۷ـ سیم­های لخت و سیم­های عایق­بندی شده با روکش بیرونی سبز و زرد یا ترکیب سبز و زرد، فقط باید برای هادی­های زمین تجهیزات و همبندی مورد استفاده قرار گیرند.

ماده۱۳۸ـ سیم هادی زمین باید از استحکام مکانیکی لازم و مقاومت در برابر خوردگی شیمیایی و الکتروشیمیایی برخوردار باشد.

ماده۱۳۹ـ سیم لخت اتصال زمین نباید از داخل لوله­های فلزی عبورکند­.

ماده۱۴۰ـ در کابل­هایی که سطح مقطع سیم نول نصف سطح مقطع هر سیم فاز است، سطح مقطع سیم اتصال زمین (هادی حفاظتی PE ) و نول باید یکسان باشد.

ماده۱۴۱ـ وجود شینه اتصال زمین (ارت) در تابلوی اصلی برق الزامی است، به طوری که سیم اتصال زمین از الکترود به این شینه آمده و سپس از ترمینال اصلی به قسمت­های مختلف منتقل ­شود .

ماده۱۴۲ـ وجود شینه نول در تابلوی اصلی برق الزامی است و باید روی مقره عایق سوار شود.

ماده۱۴۳ـ در سامانه S ـ C ـ TN ، پس از محل تفکیک نول و ارت، اتصال مجدد نول و ارت ممنوع است.

ماده۱۴۴ـ جنس اتصالات سیم اصلی اتصال زمین بـه الکترود، باید به گونه­ای باشد که با مواد به­کار رفته در الکترود و سیم اتصال زمین سازگار بوده و میزان خورندگی گالوانیک به حداقل برسد.

ماده۱۴۵ـ اتصالات و بست­های مربوط به سامانه اتصال زمین باید از نظر مکانیکی مقاوم بوده و اتصال محکمی را برقرار کنند.

ماده۱۴۶ـ در صورت استفاده از تسمه به عنوان سیم اتصال زمین و اتصال آن به تجهیزات نباید تسمه را برای پیچی که قطر آن از یک سوم پهنای تسمه بیشتر است، سوراخ کرد.

ماده۱۴۷ـ هادی­های همبندی برای هم­پتانسیل­سازی باید از استحکام مکانیکی مناسب برخوردار بوده و مقاومت الکتریکی آ­نها (قابل صرف­نظر)باشد.

ماده۱۴۸ـ حداقل اندازه سطح مقطع هادی همبندی اصلی باید به شرح ذیل باشد:

۱ـ هادی مسی: ۶ میلی­متر مربع

۲ـ هادی آلومینیومی: ۱۶ میلی­متر مربع

۳ـ هادی فولادی: ۵۰ میلی­متر مربع

ماده ۱۴۹ـ حداقل سطح مقطع هادی­های حفاظتی و همبندی اضافی باید به شرح جدول پ ـ پ ـ ۵ پیوست پ باشد.

فصل هشتم ـ اندازه­گیری مقاومت الکتریکی الکترود زمین

ماده۱۵۰ـ پیش از اندازه­گیری مقاومت الکتریکی الکترود اتصال زمین باید تأسیسات اتصال زمین از منبع تغذیه برق یا شبکه کاملاً قطع شده باشد و تا انتهای آزمون از برق تغذیه جدا باشد.

ماده۱۵۱ـ پیش از اندازه­گیری مقاومت الکتریکی الکترود اتصال زمین باید هادی زمین از الکترود زمین جدا شده باشد.

ماده۱۵۲ـ هنگام اندازه­گیری مقاومت الکتریکی الکترود زمین، استفاده ازدستکش و کفش عایق الکتریکی ایمن الزامی است.

ماده۱۵۳ـ انجام اندازه­گیری مقاومت الکتریکی سامانه اتصال زمین، در روزهای طوفانی و بارانی و برفی و زمان­هایی که احتمال وقوع آذرخش باشد، ممنوع است.

ماده۱۵۴ـ با توجه به اثر تغییرات اقلیمی در مناطق سنگی و فاقد پوشش گیاهی یا دارای دوره یخبندان طولانی روی مقاومت سامانه زمین، اندازه­گیری مقاومت باید در بدترین شرایط موجود انجام شود؛ مگر اینکه با اقدامات اصلاحی مانند آبیاری مستمر در طول سال از ثابت بودن مقاومت سامانه زمین اطمینان حاصل شود.

ماده۱۵۵ـ اگر در زمان اندازه­گیری مقاومت الکتریکی سامانه اتصال زمین، پراب­های جریان و ولتاژ دور از دید فرد آزمون­کننده باشد، یا اگر سیم­های آزمون در فضایی قرار گیرند که در دسترس عموم باشند، این نقاط باید به طور مداوم و تا زمانی که سیگنال آزمون اعمال می­شود یا پتانسیل­های دور از محل اندازه­گیری بالای ۵۰ ولت هستند، تحت نظر و پایش فرد مراقب که ارتباط بی­سیم با اپراتور دستگاه اندازه­گیری (فرد آزمون­کننده) دارد، باشند.

ماده۱۵۶ـ در هنگام اندازه­گیری مقاومت الکترود زمین، برای به حداقل رسیدن خودالقایی، هادی­ها (سیم­ها) باید به طور کامل از روی قرقره­ها باز شوند.

ماده۱۵۷ـ هنگام اندازه­گیری مقاومت الکترود زمین، باید الکترودهای اندازه­گیری تا حد امکان از اجسام فلزی گسترده در زیر زمین مانند لوله­کشی فلزی آب یا زره کابل­ها دور باشند .

تبصره ـ در شرایطی که احتمال وجود اشیای مدفون فلزی مانند لوله­های فلزی آب در راستای مسیر اندازه­گیری وجود داشته باشد، باید اندازه­گیری دیگری که ترجیحاً عمود بر مسیر قبلی باشد، انجام شده و در صورت اختلاف دو مقدار، عدد بیشتر که معرف کمترین اثر عوامل خطای ناشی از فلزات مدفون است، ملاک اندازه­گیری قرار گیرد.

ماده۱۵۸ـ پیش از اقدام به اندازه­گیری مقاومت الکتریکی الکترودهای زمین باید ولتاژهای احتمالی روی سامانه زمین اندازه­گیری شوند و از قابل قبول بودن آن با توجه به دفترچه راهنمای دستگاه، اطمینان حاصل شود.

ماده۱۵۹ـ برای اندازه­گیری مقاومت الکتریکی الکترودهای زمین، پیش از جدا کردن یک الکترود از سامانه زمین باید از نبود جریان­های بزرگ در آن اطمینان حاصل شود.

ماده۱۶۰ـ برای اندازه­گیری مقاومت الکتریکی الکترودهای زمین، نباید تمامی الکترودهای زمین یک سامانه، یک جا قطع شوند؛ مگر آنکه تأسیسات مربوطه از قبل به طور کامل بی­برق شده باشد.

ماده۱۶۱ـ دستگاه اندازه­گیری مقاومت الکتریکی اتصال زمین باید دارای گواهی کالیبراسیون معتبر باشد.

ماده۱۶۲ـ استفاده از روش آزمون دو نقطه­ای مانند روش کلمپی^[۷۷] برای زمین­های با مقاومت پایین، ممنوع است.

ماده۱۶۳ـ استفاده از روش کلمپی اندازه­گیری مقاومت اتصال زمین تنها زمانی مجاز است که یک مسیر حلقه بسته برای عبور جریان آزمون وجود داشته باشد و مقاومت این حلقه در مقایسه با مقاومت سامانه قابل صرف نظر باشد.

ماده۱۶۴ـ گزارش اندازه­گیری مقاومت الکتریکی و بررسی سامانه اتصال زمین باید شامل موارد ذیل باشد:

۱ـ مشخصات شخص دارای صلاحیت؛

۲ـ مشخصات کارگاه؛

۳ـ تاریخ اندازه­گیری؛

۴ـ شرایط محیطی(خاک و هوا)؛

۵ ـ مشخصات دستگاه اندازه­گیری و مدارک کالیبراسیون آن؛

۶ ـ مشخصات سامانه تغذیه کارگاه شامل ولتاژ و جریان و مانند اینها؛

۷ـ نوع سامانه اتصال زمین؛

۸ ـ مشخصات مکانی و نوع و آرایش الکترودها ؛

۹ـ نتیجه اندازه­گیری جریان و ولتاژ پیش از اندازه­گیری مقاومت اتصال زمین؛

۱۰ـ راستای اندازه­گیری؛

۱۱ـ نمودار نتایج اندازه­گیری (بسته به روش اندازه­گیری)؛

۱۲ـ نتیجه نهایی اندازه­گیری.

ماده۱۶۵ـ پس از اتمام اندازه­گیری مقاومت الکتریکی الکترود زمین، باید از اتصال مجدد کامل هادی زمین اطمینان حاصل شود.

ماده۱۶۶ـ در کارگاه­های ساختمانی و سایر کارگاه­هایی که در آن از تأسیسات الکتریکی موقت استفاده می­شود، باید برنامه­ بازرسی دوره­ای از سامانه  اتصال به زمین تجهیزات تأسیسات الکتریکی موقت تدوین شود که نصب و نگهداری آنها برای همه مجموعه کابل­ها، پریزهایی که بخشی از سیم­کشی دایمی ساختمان یا سازه نیستند و همه تجهیزاتی که به وسیله دوشاخه به برق وصل می­شوند، توسط شخص دارای صلاحیت بررسی شود..

ماده۱۶۷ـ در بررسی اتصال زمین تأسیسات موقت الکتریکی باید موارد زیر مورد آزمون قرار گیرند:

۱ـ پیوستگی الکتریکی همه هادی های زمین تجهیزات؛

۲ـ اتصال صحیح تمام پریزها.

ماده۱۶۸ـ آزمون­های  سامانه اتصال زمین تأسیسات الکتریکی موقت، پیش از اولین استفاده از آنها، پس از هرگونه آسیب به این تأسیسات، پس از بازگشت هر یک از تجهیزات از تعمیر و پیش از بهره­برداری مجدد آن و به صورت دوره­ای در فواصل زمانی کمتر از ۳ ماه باید انجام شود.

فصل نهم ـ اتصال به زمین در مکان­های قابل اشتعال و قابل انفجار

ماده۱۶۹ـ مقدار مقاومت الکتریکی مجاز برای سامانه اتصال به زمین در مکان­های قابل اشتعال، باید در رابطه زیر صدق کند:

C : مقدار ظرفیت خازن تا زمین

E_MIE : حداقل انرژی جرقه­زنی محیط

I : شدت جریان الکتریکی

ماده۱۷۰ـ در مواردی که سامانه اتصال زمین فقط به منظور جلوگیری از تجمع الکتریسیته ساکن مورد استفاده قرار می­گیرد، به منظور تأمین استحکام مکانیکی، حداقل سطح مقطع هادی­های اتصال به زمین و هادی­های همبندی برای نوع آلومینیومی mm^۲ ۴ و برای نوع مسی mm^۲ ۲/۵ باید باشد و مقاومت الکتریکی سامانه اتصال به زمین، نباید از M W ۱ تجاوز کند.

تبصره ـ در استانداردها، استفاده از هادی فولادی نیز مجاز شناخته شده است. با توجه به مقدار بسیار بالای مجاز برای مقاومت ارت، استفاده از هادی آهنی با سطح مقطع مناسب که از استحکام مکانیکی مناسب برخوردار باشد مجاز است.

ماده۱۷۱ـ برای کاهش یا حذف خطر برق­گرفتگی افراد در اثر تماس با دستگاه­های الکتریکی (حتی در حالت خاموش) به علت تجمع بارهای الکتریکی ساکن، باید بدنه فلزی این تجهیزات همواره از اتصال زمین مناسب برخوردار باشند.

ماده۱۷۲ـ برای سازه­هایی که حاوی بخارات قابل اشتعال، گازهای قابل اشتعال یا مایعاتی که از آنها بخارات قابل اشتعال آزاد می­شود، هستند باید الکترود زمین رینگ یا هادی حلقه زمین، تعبیه شود.

ماده۱۷۳ـ مخازن فلزی نفت و گاز باید به یکی از روش­های ذیل زمین شوند:

۱ ـ مخزن باید بدون اتصالات عایقی به سامانه لوله­کشی فلزی زمین شده، متصل شود؛

۲ ـ مخزن استوانه­ای عمودی باید روی خاک یا بتن مستقر شده و قطر آن حداقل ۶ متر باشد و یا بر روی سنگ فرشی از جنس آسفالت قیری (بتمنس) مستقر شود و دارای قطر حداقل ۱۵ متر باشد؛

۳ـ مخزن حداقل توسط دو الکترود زمین، به زمین متصل باشد؛ به گونه­ای که فاصله بین دو الکترود متمادی در محیط خارجی مخزن کمتر از ۳۰ متر باشد.

تبصره ـ اتصال زمین مخزنی که بر روی کف­پوشی از جنس غشای عایقی مستقر شده است، باید به روش بند «۳» این ماده برقرار شود.

ماده۱۷۴ـ درسازه­های زیرزمینی حاوی مواد منفجره برای حفاظت در برابر آذرخش، باید LPS اضافی تعبیه شود.

ماده۱۷۵ـ تنها آن دسته از مخازن ذخیره نفت و گاز که سازه فلزی آنها از تمام شرایط ذیل برخوردار باشد، نیاز به سامانه خارجی حفاظت در برابر آذرخش ندارند:

۱ـ از نظر الکتریکی پیوسته باشد؛

۲ـ محکم مهر و موم شده باشند تا اجازه فرار مایعات، بخارات و گازها را ندهد؛

۳ـ ضخامت آن حداقل 4.8 میلی­متر باشد؛ به گونه­ای که بتواند اصابت مستقیم آذرخش را تحمل کند.

ماده۱۷۶ـ در مکان­هایی که تعداد زیادی مخازن نفت و گاز در نزدیکی هم قرار گرفته­اند و در بین آنها هیچ سازه و تأسیسات دیگری وجود ندارد، زمین­کردن هر یک از مخازن تنها در یک نقطه کافی است. در چنین شرایطی، تمامی مخازن باید به همدیگر متصل (همبند)شوند.

ماده۱۷۷ـ اگر بزرگ­ترین بعد مخازن مواد سوختنی (قطر یا طول) مساوی یا کمتر از ۲۰ متر باشد، باید در یک نقطه به زمین وصل شوند و  در غیر این­صورت، باید در دونقطه به زمین متصل شوند.

ماده۱۷۸ـ در مخازن ذخیره نفت و گاز با سقف شناور، بخش سقف شناور باید به طور مؤثر به بدنه اصلی مخزن همبند شود. این همبندی باید به صورت اتصالات موازی در فواصل 1.5 متری در محیط مخزن انجام شود.

ماده۱۷۹ـ در مخازن نفت و گاز، تمامی لوازم جانبی درپوش­های متحرک (دریچه­ها و منفذهای آدم­رو و تجهیزات ایمنی فشار و سایر مدخل­ها) بر روی سقف شناور خارجی باید با سقف شناور خارجی همبندی شوند.

ماده۱۸۰ـ کفشک فلزی درزگیر دور سقف شناور مخزن نفت و گاز باید در هر دو قسمت کفشک، به یکی از دو روش ذیل به سقف شناور همبند شود:

۱ـ به صورت ذاتی توسط طراحی و ساخت مناسب؛

۲ـ با استفاده از حداقل یک هادی حفاظت در برابر آذرخش کلاس I یا معادل آن.

ماده۱۸۱ـ اگر در سقف مخازن نفت و گاز از درزگیر غیر فلزی استفاده شده است، باید شانت­هایی با شرایط ذیل نصب شوند:

۱ـ جنس شانت: فولاد ضدزنگ قابل انعطاف با سطح مقطع حداقل mm^۲ ۲۰ یا سایر مواد هادی با سطح مقطع معادل و مقاوم در برابر خوردگی؛

۲ـ حداقل پهنای شانت: ۵۰ میلی­متر؛

۳ـ حداکثر فاصله شانت­ها بر روی محیط خارجی سقف شناور از یکدیگر: ۳ متر؛

۴ـ شانت کوتاهترین و مستقیم­ترین مسیر ممکن بین بخش فلزی سقف تا بدنه مخزن را طی کند؛

۵ـ طول شانت مورد استفاده از کمترین مقدار ممکن برخوردار باشد؛ به گونه­ای که فقط اجازه مونتاژ قطعات سقف شناور را بدهد، ضمن اینکه در تمام حرکات و تکان­های افقی و عمودی سقف شناور، تماس آن با بدنه برقرار بماند؛