ایمنی در فاز حفاری تونل

در این مقاله به بررسی ایمنی در فاز حفاری تونل می پردازیم. 

2- کلیات ایمنی در تونل ها

1-2- ایمنی و اثرات آن

حوادث و اتفاقات در مباحث ایمنی به دو دسته كلی تقسیم می شوند :

١-  حوادثی كه نمی توان از وقوع آنها جلوگیری كرد .

٢- حوادث قابل پیش بینی كه برای جلوگیری از رخداد یا كاهش خطرات آن باید هزینه صرف نمود.

به طور كلی علل رخداد هرگونه حادثه در كارگاه های عمرانی به شرح ذیل می باشد :

- تماس كنترل نشده شخص با مواد و ماشین آلات.

- شكست و خرابی بناهای موقت.

- خطرات ذاتی فعالیت های عمرانی نظیر استفاده از مواد ناریه.

- عدم رعایت موارد ایمنی یا كم دقتی افراد شاغل در كارگاه.

پرسنل كارگاه باید با علل فوق آشنا بوده و هرگونه قوانین، آیین نامه و دستورالعمل یا راهنمایی مورد نیاز را كه منجر به كاهش خطرات گردد، رعایت نماید. كاهش تعداد و درجه خطر حوادث كارگاهی علاوه بر كاهش مشكلات و هزینه های مرتبط با بیمه، معمولا منجر به كاهش دیگر هزینه های مستقیم و غیر مستقیم حادثه می شود. وقتی حادثه ای رخ می دهد، مجموعه ای از هزینه های آشكار و پنهان به شرح زیر به سیستم تحمیل می شود :

١-  هدر رفتن وقت مفید فرد صدمه دیده در طول درمان.

٢-  توقف یا تاخیر كار تیمی كه عضو آسیب دیده در آن فعال بوده است.

٣-  مدت زمانی كه امدادگر جهت كمك و مراقبت از فرد مصدوم صرف می كند.

٤-  هزینه ها و زمان مورد نیاز جهت بررسی ها و تهیه گزارش حادثه.

٥-  دیگر هزینه های پنهان.

بنابراین تدوین و ارایه قوانین و آیین نامه و پیروی متعهدانه از آنها در همه كارگاه ها، به خصوص در پروژه های تونل سازی، نه تنها امری اقتصادی بلكه یك وظیفه اخلاقی تلقی می گردد .

2-2- مهندسی ایمنی و برنامه ایمنی

- برای پروژه ها و كارگاه های زیرزمینی، ضروری است پیمانكار نسبت به استخدام یك مهندس ایمنی با تجربه و آشنا به مشكلات خاص پروژه اقدام نماید. لازم است كارفرما و مشاور به صورت جداگانه  فردی را به عنوان مهندس ایمنی جهت انجام بازرسی های ادواری و موردی از شرایط ایمنی كارگاه در نظر بگیرند.

- مهندس ایمنی پیمانكار در گام نخست باید یك برنامه ایمنی مناسب برای كارگاه طراحی نماید. لازم است همه پرسنل متعهدانه برنامه ایمنی را پذیرا باشند. حتی توصیه می گردد كه پیمانكار جهت تشویق و ایجاد انگیزه برای رعایت منظم تدابیر ایمنی، پاداش و جوایزی در نظر بگیرد. همه پرسنل باید در زمینه آشنایی با خطرات و رعایت نكات ایمنی آموزش كافی دیده باشند و لوازم محافظت كننده و اضطراری در نزدیكترین مكان برای دسترسی آسان پیش بینی شده باشد. لازم است هنگام فعالیت پرسنل در كارگاه های زیرزمینی اقدام به ثبت منظم تعداد، نوع و مكان دقیق فعالیت آنها در دفتر كارگاه گردد.

- هنگامی که ٢٥ نفر یا بیشتر در یك كارگاه تونل فعالیت دارند، حضور دو یا حداقل یك نفر امدادگر آموزش دیده و دارای تجربه كافی در زمینه كمك های اولیه و درنظر گرفتن امكانات اولیه كمك رسانی به مصدومان الزامی است. بازرسی های ایمنی از كارگاه باید به طور منظم در هر شیفت كاری با كنترل تجهیزات و امكانات در نظر گرفته شده، انجام پذیرد.

2-3- مقدمات ایمنی درتونل ها

محیط های كاری مخصوص ساخت فضاهای زیرزمینی، خطرات خاص و منحصر به فردی را دارا می باشند كه پرسنل فعال در آنها باید آگاهی های لازم را نسبت به این خطرات داشته باشند. این حوادث باید در برنامه ایمنی كارگاه شناخته شوند و پیش بینی های لازم ارایه گردد. سقف و دیواره ها و سینه كار در جبهه های كاری مختلف تونل باید به طور مداوم مورد بررسی قرار گرفته و اقدام به لق گیری مناسب و تحكیمات اولیه سنگ های ضعیف شود. لازم است پیچ سنگ ها با استفاده از آچارهای مناسب[1] به طور مرتب مورد آزمایش قرار گیرند. قاب ها و دیگر نگهدارنده های مناسب باید به منظور جلوگیری از جابجایی و حركت بلوك های سنگی، به طور اصولی و صحیح نصب شوند. نگهدارنده های آسیب دیده و تغییر شكل یافته در اسرع وقت تعمیر و یا تعویض شوند. صفحه ها و سپرهای نگهدارنده مناسب برای زمین های ضعیف و سست طراحی و مورد استفاده قرار گیرند. دیواره ها و نگهدارنده ها پس از انفجار در سینه كار، مرتب بازرسی شوند و نسبت به اصلاح سطوح آسیب دیده اقدام  گردد.

2-4- حفاری

لق گیری سقف و دیواره های تونل قبل از شروع حفاری، توسط كارگر با تجربه به دقت انجام گرفته و با بازرسی های دقیق، از ایمن بودن شرایط نسبت به خطرات بالقوه اطمینان حاصل گردد. باید همه پرسنل از آگاهی کافی در زمینه خطرات ناشی از انفجارات قبلی و مواد ناریه باقیمانده و عمل نكرده، برخوردار باشند. از نزدیك شدن افراد به بوم دستگاه جامبو در زمان حفاری جلوگیری شود و فردی بجز اپراتور جامبو بر روی جامبوی فعال یا در حال حركت باشد. ضروری است وقتی جامبو شروع به حركت می كند با مراقبت های دقیق از تجهیزات، بوم دستگاه در موقعیت مناسب قرار گیرد. همچنین لازم است خطوط هوا، برق و آب در جبهه كاری مشخص شده باشند.

2-5- جابجایی و نگهداری مواد ناریه

علاوه بر دارا بودن تجربه كافی در زمینه كاربرد صحیح و ایمن مواد منفجره، آتشبار باید دارای گواهینامه و مجوز اشتغال نیز باشد. حمل و نقل مواد ناریه فقط با استفاده از ماشین مخصوص انجام پذیرد. اپراتور ماشین حمل مواد ناریه دقت لازم را اعمال نماید تا حمل و جابجایی مواد ناریه با پرسنل، مواد مصرفی، چاشنی و دیگر تجهیزات همزمان انجام نگیرد. حمل مواد ناریه با وسیله نقلیه مشخص و دارای تابلوی مخصوص و علایم هشداردهنده انجام گرفته و حداقل فواصل بین دینامیت و چاشنی ها با فاصله ٢٤ اینچ در زمان حمل رعایت گردد. وسیله نقلیه مورد استفاده برای حمل مواد ناریه در داخل تونل از نظر سیستم الكتریكی مورد بازرسی دقیق قرار گرفته و نتایج حاصل از بازرسی ها در دفتر كارگاه ثبت گردد .

2-6- انبار مواد ناریه

مواد ناریه براساس نوع كاربرد آنها و بادر نظر گرفتن آیین نامه (29 CFR 181) انبار می گردد، انبار كردن مواد ناریه در كارگاه های زیرزمینی و در نزدیكی محل فعالیت كارگرها ممنوع می باشد؛ انبار دایمی مواد ناریه باید حداقل ١٠٠ متر از محل فعالیت های كارگاهی، سازه هایی نظیر شفت ها و محل تردد پرسنل فاصله داشته باشد. از سیگار كشیدن و آتش روشن كردن در فواصل كمتر از ١٥ متر از انبار مواد ناریه جلوگیری به عمل آید. مواد ناریه با توجه به انواع مختلف و كاربرد آنها در انبار نگهداری می گردد. به طور مثال معمولا رعایت فاصله ١٥ متری بین محل نگهداری چاشنی ها و دیگر مواد ناریه در انبار توصیه می گردد.

2-7- موارد ایمنی در زمان توقف كار

در زمان عدم فعالیت كارگاه های زیرزمینی لازم است الزامات کنترلی، حصاركشی و نصب علایم هشدار دهنده صورت گیرد. در توقف های موقتی و كوتاه مدت حفاری تونل، ضروری است كه سینه كار به خوبی تحكیم شود و بازرسی های متوالی در زمان توقف، از جبهه كار و شرایط سینه كار انجام بگیرد. در توقف های بلند مدت فعالیت های تونل زنی، لازم است كه دیواره ایی محكم در سینه كار ایجاد گردد و دریچه ای برای خروج آب برای كاهش بار اعمال شده به دیواره از طرف سینه كار پیش بینی گردد.

2-7-1- كمك های اولیه

• تجهیزات

جعبه كمك های اولیه مقاوم تهیه و در مكان مناسبی در كارگاه نصب گردد. محتویات جعبه زیر نظر پزشك و با رعایت استانداردهای جهانی (صلیب سرخ) تهیه و همه بسته بندی ها باید دارای برچسب دستورالعمل باشند. قبل از رخداد هرگونه حادثه، تجهیزات مربوط به كمك های اولیه باید توسط مهندس ایمنی كارگاه حداقل به صورت هفتگی كنترل شده و اقلام مصرفی جایگزین شود. تجهیزات مناسب جهت حمل فرد مصدوم به یك پزشك یا بیمارستان به وسیله آمبولانس با سرویس دهی مناسب پیش بینی گردد. درآیین نامه نیویورك و بعضی از ایالات آمریكا به ازای هر صد نفر كارگر در یك كارگاه زیرزمینی پیش بینی یك تخت با البسه و لوازم مناسب جهت حمل فرد مصدوم توصیه شده است.

• حضور امدادرسان

ضروری است كه یك فرد آموزش دیده و با تجربه جهت ارایه كمك های اولیه در كارگاه در دسترس باشد. تعداد این افراد و محل استقرار آنها در كارگاه و نحوه دسترسی به آنها براساس پیچیدگی های نوع فعالیت، حساسیت كار و نوع پروژه، توسط مهندس ایمنی تعیین می گردد.

• خدمات پزشكی

تدابیر لازم جهت دسترسی به یك پزشك و انجام مشاوره های لازم و ارایه كمك های ویژه در زمان آسیب دیدگی های خطرناك پیش بینی گردد. شماره تلفن پزشك، بیمارستان و آمبولانس برای استفاده در مواقع اورژانس، در مكان های مناسب در كارگاه نصب گردد.

2-8- تهویه

- حوادث ناگوار ناشی از انفجار در تونل ها در فواصل زمانی ١٩٧٠ تا ١٩٨٠ در آمریكا منجر به تنظیم، تكمیل و ارایه آیین نامه ایمنی برای كارگاه های زیرزمینی به نام آیین نامهOSHA  گردید. آیین نامه OSHA تعریف جامع و جداگانه ای برای انواع زمین های گازدار و زمین های با پتانسیل گازدار و غیر گازدار ارایه نموده و برای هركدام رهنمودهای ایمنی ویژه ای ارایه می نماید. مدیریت پروژه باید از شرایط گازدار بودن طبقات زمین و خطرات بالقوه آن آگاهی كامل داشته و آیین نامه یا دستورالعمل های مناسبی جهت ایجاد شرایط امن برای پرسنل صادر نماید .آزمایش های لازم به طور پیوسته جهت ارزیابی مقدار گازها در محل انجام گرفته و مقادیر مجاز برخی از گازها ارایه گردد.

- در صورتی که مقادیر گازهای سمی و قابل احتراق، یا گرد و غبار و بخارات از یك و نیم درصد تجاوز كند، همه پرسنل باید محدوده مورد نظر را ترك كنند تا دراسرع وقت اقدام مناسب جهت كاهش مقدار گازهای فوق به مقدار كمتر از یك درصد انجام گیرد؛ لازم است همه آزمایش ها و نتایج اقدامات در دفتر كارگاه ثبت شود.

- تجهیزات ردیابی و اندازه گیری مقادیر گازها لازم است مرتب مورد بازنگری قرارگیرند. همه ردیاب ها هشدار دهنده های سمعی و بصری داشته و اغلب خروجی دیجیتالی دارند.

- انتخاب تجهیزات مورد نیاز جهت ثبت و كنترل مقادیر گازها با توجه به اهمیت و خطرات پروژه یكی از مهمترین وظایف مهندس ایمنی كارگاه می باشد، سیستم تهویه تونل باید با توجه به نوع پروژه به صورت علمی، طراحی شده و به صورت جدی و مداوم مورد بازنگری و بازرسی قرار گیرد. اگر تهویه تونل به هردلیل قطع گردد، باید تمامی كارگران به بیرون منتقل شده و قبل از شروع مجدد فعالیت ضروری است كه یك فرد باتجریه جهت انجام بازرسی اولیه و ارزیابی خطرات احتمالی و كنترل كیفی هوای داخل تونل از محل كار بازدید نماید. به كارگیری هوای تازه در تونل و دیگر فضاهای بسته زیرزمینی به ازای هر نفر نباید كمتر از دویست فوت مكعب بر دقیقه باشد و در شرایطی كه فعالیت توام با تولید گرد و غبار و گاز می باشد، سرعت جریان هوا كمتر از سی فوت در دقیقه نشود. پس از هر نوبت انفجار و قبل از شروع فعالیت ها باید تمامی گرد و غبار ناشی از انفجار از داخل تونل به خارج منتقل گردد.

2-9- برق رسانی در تونل

- خدمات مهندسی برق در تونل بسیار حیاتی بوده و در صورت طراحی نامناسب برق رسانی در اكثر فعالیت ها اختلال ایجاد می شود. همه كابل های برق رسانی به داخل تونل باید كاملا روكش شده و با پوشش های مقاوم به طور كامل پوشانده شوند. خطوط فشار قوی مورد نیاز ماشین آلات حفاری از قبیل ROAD HEADER و TBM به صورت مشخص و جدا از دیگر خطوط پشتیبانی نظیر خطوط انتقال آب، هوا و تلفن (از دهانه تا سینه كار تونل) بوده و معمولا در سقف تونل نصب می گردند.

- ترانسفورماتورها در یك محدوده مجزا و دارای حصاركشی مناسب و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرار گرفته و ژنراتورهای مورد نیاز پروژه جهت تامین برق اضطراری در صورت قطع برق سراسری از قبل تهیه و آماده به كار در كارگاه وجود داشته باشند.

2-10- خطرات آتش سوزی

تا حد امکان از حمل و به كارگیری مواد مشتعل و قابل احتراق در كارگاه های زیرزمینی به خصوص در داخل تونل ها، جلوگیری به عمل آید، به خصوص در جبهه های كاری كه به روش انفجاری حفاری می شوند. موادی که پتانسیل بالایی برای احتراق دارند و مواد سوختی نظیر گازوییل نباید به داخل جبهه كاری منتقل گردند. از تجمع زباله های مختلف و قابل احتراق نظیر لاستیك های مستعمل ماشین آلات در محل كار ممانعت به عمل آید. در صورت استفاده از سوخت های دیزلی، روغن و گریس باید از بسته بندهای مناسب و محكم استفاده كرده و در شرایط ایمن و با رعایت فاصله مناسب از مناطق حساس نگهداری شوند. در صورت استفاده از كپسول یا سیلندرهای گاز، با رعایت شرایط ایمنی در داخل محفظه های محكم و مقاوم نگهداری شوند. موانع مقاوم به صورت صفحات حایل در شفت ها برای جداكردن محدوده ای كه فعالیت جوشكار انجام می گیرد نصب گردد. یك شخص آتش نشان با تجهیزات مناسب در زمان جوشكاری و حتی پس از ٣٠ دقیقه از اتمام جوشكاری جهت انجام هرگونه اقدام مناسب در صورت بروز آتش سوزی در محل حضور داشته باشد.

3- مقررات ایمنی در شاتکریت

در این بخش عملیات شاتکریت در حفاری تونل را  بیشتر بررسی می کنیم.

بتن پاشی یا شاتکریت از تکنیک های رایجی است که در بسیاری از عملیات اجرایی به ویژه در سازه های زیرزمینی مورد استفاده قرار می گیرد؛ اما نیازمند تمهیدات خاص زیست محیطی است. مشکلات مربوط به بتن پاشی را می توان به دو دسته نکات حین اجرا و نکات پس از اجرا تقسیم کرد. دسته اول خود شامل سه بخش مخاطرات  فیزیکی، مشکلات شیمیایی و مسایل مربوط به الکتریسیته ساکن است. در زمینه دومین دسته از مشکلات بتن پاشی نیز می‎توان به عدم پایداری در سنین کم، جراحات و سوختگی های پوستی و نیز آلودگی آب اشاره کرد. در این بخش از تحقیق تمامی این نکات مورد بررسی قرار گرفته و راه حل های مناسبی در هر زمینه ارایه شده است.

به هنگام استفاده از بتن پاشی در سازه های زیرزمینی نظیر تونل ها مانند بسیاری عملیات اجرایی دیگر، علاوه بر تسلط به مسایل تکنیکی باید به یک سری نکات ایمنی نیز توجه کرد. هرچند که استفاده از بتن پاشی در بسیاری از موارد به عنوان یک تکنیک ایده آل و شناخته شده، روز به روز درحال توسعه است؛ عدم رعایت نکات ایمنی می تواند موجب بروز مشکلاتی شود که گاهی خطرناکند. این نکات را می توان به دو دسته نکات حین اجرا و نکات پس از اجرا تقسیم کرد.

3-1- نکات حین اجرا

3-1-1- مخاطرات فیزیکی

اولین نکته ای که باید در هنگام اجرای بتن پاشی به آن توجه نمود، محافظت اپراتور از خطر عوامل فیزیکی است. اپراتور بتن پاش[2] به طور مستقیم و بیش از همه در معرض گرد و خاک و سنگدانه های جهیده از سطح کار بوده و به دلیل محدودیت میدان دید ناشی از استقرار در یک محیط مرطوب و پرگرد و خاک و احیانا تاریک، در معرض خطر لیز خوردن نیز قرار دارد. از مهمترین این مسایل، گرد و غباری است که بیشتر در اجرای بتن پاشی به روش خشک به دلیل ایجاد جریان های گردابی قوی در نازل و متعاقبا اختلاط غیر یکنواخت مخلوط سیمان و سنگدانه با آب به وجود می آید. تغذیه دستی مخلوط بتن پاشی خشک به پمپ و سایر فرآیندهای دستی این عملیات نیز در به وجود آمدن گرد و غبار در محیط کار دخیلند. متاسفانه مطالعات آماری محدودی در رابطه با میزان این گرد و غبارها به عمل آمده است. با این حال آزمایشات انجام شده توسط ارنست ساتر که در کارگاه های مختلف صورت گرفته می تواند ایده هایی از میزان این آلودگی به دست دهد. بر اساس آزمایشات وی از 4/4 تا 0/94 میلی گرم بر متر مکعب (به طور متوسط 16 میلی گرم بر متر مکعب) ذرات کوچکتر از 5 میکرون (0002/0 اینچ) در مجاورت نازلمن و از 10 تا 84 میلی گرم بر متر مکعب (به طور متوسط 14 میلی گرم برمتر مکعب) از این ذرات در فضای 20 تا170 متری پیرامون وی وجود دارد. از آنجا که 5% تا 15% این ذرات را غبار سیلیس تشکیل می دهد، می توان دریافت که تنها سیلیس موجود در این فضا بیش از دو برابر حد مجاز معرفی شده توسط استانداردهای مربوطه است. با توجه به این مهم، لزوم استفاده از ماسک های تنفسی مخصوص مشخص می شود.

پرتاب سنگدانه ها از سطح کار نیز می تواند متناسب با شدت برخورد و سرعت اولیه آنها به طور متوسط تا فاصله 15 متری خطرآفرین باشد. بدیهی است اصابت این ذرات به ویژه به چشم پرسنل، به جراحات خطرناکی می انجامد. لذا باید پرسنل را موظف نمود که از عینک و ماسک های شفاف تمام رخ که تمام سطح صورت را می پوشاند استفاده نمایند. متاسفانه به دلیل کاهش میدان دید و کثیف شدن مکرر این عینک ها و ماسک ها، رغبتی برای استفاده از آنها وجود ندارد. با این حال راه حل های مختلفی جهت برطرف نمودن این مشکل ابداع شده و مورد امتحان قرار گرفته، ولی نتیجه کافی از آنها حاصل نشده است. تعبیه ورق های شفاف قابل تعویض بر روی ماسک می تواند راه حل مناسبی باشد. در برخی از کارگاه ها با استفاده از اسپری آب هر چند لحظه یکبار ماسک اپراتور را پاک کرده و یا آن را تعویض  می کنند. به غیر از دست و پا گیر بودن این روش ها، بار مالی ناشی از به کارگماری کارگری برای این کار را باید در نظر داشت.

مشکل دیگری که اپراتورهای شاتکریت زن با آن روبرو هستند، خطر لیز خوردن در سطحی است که به واسطه وجود خمیر شاتکریت ریخته شده از سطح کار و نیز جریان آب شاتکریت و یا آب های زیرزمینی بسیار لغزنده است. در این میان، میدان دید ضعیف ناشی از بخار آب و گرد و غبار محیط نیز در از دست دادن تعادل اپراتور موثرند. افتادن اپراتورها علاوه بر شکستگی اعضای بدن می تواند خطراتی نظیر شکستن عینک و فرورفتن خرده شیشه در چشم، پخش مستقیم شاتکریت به سر و صورت افراد و غیره را نیز در بر داشته باشد. این امر باعث می شود که حتی استرس روانی  ناشی از این خطرات موجب خستگی زودرس پرسنل گردد. آنچه مسلم است اینکه آثار منفی این مسایل، مستقیما در کیفیت بتن پاشی اجرا شده بروز می کند. به عنوان مثال وقتی اپراتوری به دلیل کثیف بودن ماسک خود یا گرد و غبار فراوان محیط، سطح کار را به خوبی نبیند، نمی تواند از تمامی امکانات و مهارت خود استفاده نماید. اکثر این مشکلات را می توان به کمک بوم حمال نازل، روبوت بتن پاش و به ویژه تریکسر برطرف کرد.

3-1-2- مخاطرات شیمیایی

سیمان به پوست حمله کرده و موجب سوختن آن می گردد. وجود مواد قلیایی زودگیر کننده در شاتکریت نیز می تواند به شدت امر بیافزاید و باعث سوختگی های خطرناکی گردد. این مساله در پوست کارگران که اغلب دچار خراشیدگی است، جدی می باشد. به علاوه ممکن است بخارات قلیایی بسیار خطرناکی در محیط اجرای بتن پاشی پخش گردد. طی آزمایشی که در یکی از تونل های در دست بتن پاشی در آمریکا به عمل آمده، با نصب ورقه های تورنسل (قرمز رنگ) در فواصل مختلف اپراتور و حتی در درون ماسک دهانی وی و سایر کارگران به نتایج جالب  و در عین حال تکان دهنده ایی رسیدند. بعد از بیست دقیقه نه تنها ورقه هایی که در فاصله سه متری و در فضای آزاد قرار داشتند، بلکه حتی ورقه هایی که در درون ماسک های دهانی تعبیه شده بودند کم و بیش به رنگ آبی در آمدند. pH مربوطه نیز حدود 11 بر آورد شد. که کاملا سوزاننده است. بنابر این محافظت و پوشش کامل افراد بسیار ضروری است. با اینکه اکثر افراد تمایل دارند که کاملا پوشانده شوند، ولی متاسفانه از بعضی جزییات کار بی اطلاعند. سیمان و مواد زودگیر کننده اطراف یقه پیراهن و گردنبند، دستبند، بند ساعت و غیره جمع شده و به دلیل تمرکز در یک نقطه می تواند حتی پوست هایی را که به کرم های حفاظتی آغشته شده باشند را بسوزانند. لذا بهتر است از لباس های آستین دار یکسره تا پنجه استفاده شود. حتی الامکان باید از افزودن دستی زودگیر کننده ها به مخلوط شاتکریت نیز خودداری نمود. به عنوان یک اصل کلی، بهترین محافظ کارگران، آموزش صحیح و در مرحله بعد استفاده از ماسک های دهانی مناسب و کرم های حفاظتی است. به علاوه استحمام و شستشتوی روزانه لباس کار نیز ضروری است.

3-1-3- الکتریسیته ساکن

در بعضی مواقع، در هنگام استفاده از بتن پاشی خشک، یک شارژ الکتریسیته ساکن در بین لوله لاستیکی و نازل فلزی ایجاد می شود. این پدیده در مواقعی بیشتر روی می دهد که مخلوط خشک بوده و رطوبت نسبی کمتر از 50% باشد. هر چند این مساله در شرایط معمولی چندان محسوس نیست، ولی صرف نظر از ناراحتی های احتمالی ایجاد شونده برای اپراتور می تواند موجب انفجار در یک محیط قابل اشتعال گردد. اغلب سنگدانه های مرطوب و رطوبت نسبی هوا به حدی است که مانع از ایجاد الکتریسیته می شود. در صورت احساس خطر می توان از لوله های نیمه رسانا استفاده کرد.

3-1-4- نکات پس از اجرا

معمولا اکثر افرادی که با بتن پاشی سر و کار دارند، شنیده اند که بتن پاشی در پایداری سازه های زیر زمینی نقش بسیار مهمی دارد. متاسفانه این طرز فکر باعث شده که از بتن پاشی انتظار رفتاری معجزه آسا داشته و با خیال راحت، تقریبا بلافاصله پس از اجرا در زیر آن رفت و آمد کنند. این مساله خصوصا در 4 تا 6 ساعت اول، بسیار خطرناک است، زیرا در این سن شاتکریت هیچ گونه مقاومت سازه ایی ندارد و نمی تواند به عنوان تکیه گاهی برای سنگ های روی خود و یا آویزهای احتمالی زیرین عمل نماید. گزارش های مختلفی از خرابی شاتکریت، چه در سنین کم و چه در سنین بالا وجود دارد. چسبندگی کم شاتکریت با سطح کار با دلایل مختلف از قبیل وجود گرد و خاک، روغن و ... می تواند یکی از عوامل خرابی در سنین کم باشد. به علاوه ممکن است سطح سنگ و یا هر سطح دیگری که تحت بتن پاشی قرار می گیرد به حدی خشک و اسفنجی باشد که با مکیدن آب شاتکریت موجب کاهش چسبندگی آن گردد. بررسی علل خرابی شاتکریت در سنین بالاتر کمی مشکل تر است. از دلایل اصلی این نوع خرابی می توان به عدم اجرای کامل شاتکریت بطوریکه به صورت یک سازه کامل عمل کند، اشاره نمود.

به عنوان مثال اگر در جداره تونل ها یک قوس کامل از شاتکریت اجرا نگردد، می تواند به ناپایداری آن بیانجامد. وجود مواد زود گیر کننده در شاتکریت نیز ممکن است سوای مشکلات ذکر شده به اشکالات پس از اجرا منجر شود. از جمله افرادی که اقدام به نمونه گیری دستی و یا کرگیری در سنین مختلف می کنند، از سوزش پوست شکایت دارند. از این نوع سوختگی ها در عملیات کرگیری که بعد از گذشت دو سال از اجرا صورت گرفته نیز دیده شده است. لذا پرسنل آزمایشگاهی هم باید از همان تدابیری که برای سایر پرسنل توصیه گردید، پیروی کنند. نکته دیگر در رابطه با آبی است که در اثر اجرای شاتکریت حاوی زود گیر کننده در پای کار(خصوصا در تونل ها) جمع شده ودر صورت ورود به کفش و چکمه افراد می تواند موجب ضایعات پوستی گردد. از طرف دیگر تخلیه مستقیم این پساب های قلیایی(که حاوی مواد ریز معلق هم هستند) به داخل نهرها و رودخانه ها به دلیل تاثیر منفی که بر اکوسیستم دارند، ممنوع است. یک راه حل عملی این مسئله عبور دادن این پساب ها از داخل حوضچه های حاوی محلول آهک و زاج سفید است که علاوه بر تسریع لخته سازی و ته نشینی مواد معلق می تواند pH آب را تا حد مجاز 5/8 و یا حتی کمتر کاهش دهد. همچنین باید از تخلیه پرت بتن پاشی در داخل مسیر رودخانه و مسیل ها که ممکن است موجب ایجاد آلودگی در پایین دست گردد، خودداری نمود. افزودن الیاف خصوصا الیاف فلزی به شاتکریت نیز علی رغم تاثیرات مثبت آن بر روی تاب کششی، معضلاتی به همراه دارد. از جمله سطح نهایی کار چیزی شبیه به جوجه تیغی شده و در صورت برخورد افراد با آن می تواند به جراحاتی بیانجامد و نیز جمع آوری پرت شاتکریت از روی زمین کمی مشکل می گردد. پیشنهاد می گردد به نصب موقت ورقه های قیراندود بر سطح کار از خطر بروز اینگونه جراحات کاست.

4- نتیجه گیری

تدوین و ارایه آیین نامه ایمنی دقیق و كارآمد برای كارگاه های تونل سازی امری ضروری است. رعایت اصول و مقررات ایمنی در كارگاه های زیرزمینی علاوه بر كاهش خطرات تهدیدكننده زندگی انسان ها از نظر اقتصادی نیز به نفع جامعه و منافع ملی است .تنظیم و ارایه استانداردهای ایمنی برای كارگاه ها و پیگیری آن از طرف كارفرماها و مشاور و ملزم بودن پیمانكار به آن در پیشبرد پروژه اهمیت خاصی داشته و در این راستا لازم است تعریف مناسب از جایگاه مهندس ایمنی در همه كارگاه ها ارایه گردد. خطرات خاص و منحصر به فرد هر كارگاه با توجه به نوع پروژه و شرایط حاكم بر آن بررسی شده و آگاهی های لازم توسط مهندس ایمنی به همه پرسنل ارایه شود. در این راستا آموزش های كافی و مناسب در زمینه خطرات بالقوه موجود در كارگاه به افراد تازه استخدام با برنامه ریزی مناسب ارایه گردد. شرایط لازم برای فعالیت مستقل و جداگانه مهندس ایمنی در كارگاه مهیا گردد ، به طوری كه تحت تاثیر مشكلات و نواقص موجود در تداركات و پشتیبانی احتمالی پیمانكار قرار نگرفته و مشكلات را متعهدانه به مشاور و كارفرما انعكاس دهد و تا زمان حصول نتیجه مناسب و انجام تداركات مناسب ایمنی مانعی را در حسن انجام شرح وظایف خود احساس ننماید.

 نویسندگان: دکتر عبدالله اردشیر، سید حسن داماد ممقانی، محمد مهدی عسکریفرسنگی

منابع:

1- Prepared by the ITA Working Group“Health and Safety”and financed by TBG and ITA ,” Safe Working In Tunneling,”

2- رحمت ا... استوار، آتش کاری در معادن، جلد دوم، 1383.

3- رحمت ا... استوار، آتش کاری در معادن، جلد اول، 1383.

4- رضا کیانی، نقش مهندسی ایمنی در کارگاه های عمرانی با نگرشی خاص به موارد ایمنی در تونل ها، 1385.

5- حسین گنجی دوست و سعید نعمتی، تبیین نکات ایمنی و زیست محیطی بتن پاشی در تونل ها، مجموعه مقالات کنفرانس هفتم تونل، جلد دوم، دانشگاه صنعتی شریف، تیرماه 1385.

[1] TORQUE WRENCH

[2] nozzle man