آيين نامه ايمنی ماشين هاي افزار

هدف ودامنه شمول :

به منظور تامين وارتقاء سطح ايمني وحفاظت نيروي كار و همچنين صيانت نيروي انساني و منابع مادي كشور و در راستاي پيشرفت تكنولوژي و ايمن سازي محيط كارگاه ها وبه منظورپيشگيري از حوادث منجر به صدمات جاني و خسارات مالي، مقررات اين آيين نامه به استناد ماده 85 قانون كارجمهوري اسلامي ايران تدوين گرديده است.

فصل اول – تعاريف :

ماشين هاي افزار

ماشين هائي هستند كه با توجه به تنوع و مكانيزم خاص خود و به جهت صرفه جویی و بالا بردن راندمان كار، عمليات براده برداري و برش قطعات خام و تبديل به قطعه كار مورد نياز را انجام می دهد . اين ماشين ها عبارتند از :ماشين مته، ماشين توتراش، ماشين تراش، ماشين فرز، ماشين صفحه تراش، ماشين رنده، اره های ماشينی ، ماشين كله زنی، ماشين سنگ زنی و ماشين های تراش چوب.

ماشين مته

ماشيني است كه روي محور گردنده آن ابزارهاي برنده يا نو ك تيز يا شياردار سوار شده كه برای ايجاد سوراخ وبه منظور قلاويز كاري، پرچ کاری، اتصال قطعات در فلز يا چوب يا موارد ديگر به كار مي رود. همچنين مي توان با استفاده از ابزارهاي مخصوص عمل كام درآري، فرزكاري، توتراشي،جا خالي كردن و قلاويز زدن را انجام داد.

ماشين توتراش

ماشيني است كه روي محور حامل ابزار تراش تيغه توتراشی نصب می شود و براي گشاد كردن سوراخ در فلز يا تمام كردن تراش سطح داخل آن بكار مي رود.  همچنين ممكن است داراي محورهاي گردنده حامل ابزار مخصوص سوراخ گيري در چوب و مواد نرم ديگر باشد.

ماشين تراش

ماشينی است كه مخصوص تراشيدن سطوح استوانه اي يا درآوردن پيچ كه داراي محور افقي يا قائم دوار مي باشد (محور 3 نظام يا 4 نظام ) و قطعه كار فلزي يا چوبي روي آن بسته شده و با آن می گردد. در ضمن مي توان با نصب ابزارهاي مخصوص از اين دستگاه براي توتراشي استفاده كر د .انواع ماشين هاي تراش عبارتند از : ماشين تراش مركزي - ماشين تراش با چند كش و -ماشين تراش کپی كننده - ماشين تراش خودكار -ماشين تراش عمودي (كار و  سل )- ماشين هاي تراش NC (كنترل و هدايت عمليات ماشين بوسیله شماره گذاری) و ماشین های تراش CNC

ماشین فرز

ماشيني است كه معمولاً براي شكل دادن و تراشيدن سطوح خارجي يا داخلي قطعات فلزي بكار می رود. اين قطعات روي يك ميز ثابت با حركت كشوئي يا گردان يا بین دو مرغك بسته می شود و عمل تراش به وسيله فرز دندانه داري كه توسط يك محور گردنده افقي يا قائم به حركت درمی آيد، انجام می شود.

همچنين مي توان با ابزارهاي مخصوص عمل تو تراشي، سوراخ كردن، كله زني، ايجاد سطوح صاف، زاويه ها، شكاف ها،شيارها، شانه ها، سطوح شيب دار را ايجاد نمود و شامل انواع ماشين هاي فرز زانويي، ستوني، صنعتي (تخت)، ماشين فرز مخصوص مي باشد.

ماشين صفحه تراش دروازه ای

ماشيني است كه براي صاف كردن يا شكل دادن سطوح قطعات بزرگ فلزي بكار مي رود و قطعات كار روي يك ميز افقي كه در زير قسمت قلم گير حركت رفت و آمد انجام مي دهد بسته مي شود ، قسمت قلم گير قابل تنظيم بوده و نسبت به ميز ثابت مي باشد و قلم رنده به آن نصب شده كه قطعه كار را فقط در يكي از جهات حركت ميز برش مي دهد.

ماشين رنده

ماشيني است كه براي صاف كردن و شكل دادن قسمت داخلي يا خارجي قطعات فلزي بكار می رود. قطعات كار را روي يك ميز افقي قابل تنظيم محكم مي كنند و قلم رنده آن سر كج يا چند لبه می باشد كه روي يك قسمت كشويي نصب شده و در جهت افقي يا قائم روي سطح قطعه كار حركت رفت و آمد انجام مي دهد و معمولاً فقط در موقع پيشروي براده برداري مي كند.

ماشين كله زني

ماشيني است كه براي رنده كردن قطعات فلزي در جهت قائم بكار مي رود و طرز كار آن شبيه به ماشين رنده مي باشد، قلم رنده در حركت رفت و آمد خود براده برداري كرده و ميز كار كه قطعه كار روي آن بسته مي شود حركت پيشروي و عمل تنظيم را انجام مي دهد.

ماشين سنگ زني

ماشيني است براي تغيير اندازه، شكل قطعه كار و پرداخت سطح فلز به كار میرود، اين كار با قرار دادن قطعه كار در تماس با يك صفحه سمباده يا سابنده كه در حال حركت است يا در تماس با يك چرخ سمباده كه در حال گردش است صورت می گيرد.كليه قوانين ومقررات اين دستگاه ها مطابق با آيين نامه حفاظتي ماشين هاي سنگ زني مي باشد.

اره هاي ماشيني

ماشيني است كه به منظوربرش قطعات فلزي وچوبي وغيره مانند انواع پروفيل ها،ميلگردها، لوله ها، شمش ها، الوارها بكار مي رود و شامل انواع ماشين های اره لنگ، اره هاي پروفيل بر (پروفيل براب صابوني و پروفيل  براتشي)، اره هاي نواري.

ماشين هاي تراش چوب

عبارتند از ماشین كندگي – ماشين کف رنده – ماشين كام و زبانه درآر – ماشين چندکاره.  رعايت كليه قوانين ومقررات دراين دستگاه ها مطابق باآيين نامه حفاظتي صنايع چوب مي باشد.

مواد چربكاري

به منظور جلوگيري از تماس مستقيم قطعاتي كه بر روي يكديگر مي لغزند و كاهش حرارت بين قطعات لغزنده كه در اثر اصطكاك به وجود مي آيد، از مواد چربكاري استفاده می گردد. انواع مواد چربكاري كه در ماشين هاي افزار م ي بايست به كار برده شود شامل روغن هاي معدني، گياهي و حيواني، گریس ها، مواد چربكاري گرافيتي، مواد چربکاری مخصوص و مواد چربكاري مصنوعي بوده و مي بايست از اصطكاك بين قطعات و ابزار و ايجاد صدمه و ضرر و زيان به نحو مؤثري جلوگيري به عمل آورد.

فصل دوم – مقررات عمومي:

ماده 1- كليه محورهاي حامل ابزاربرشي و انتقال نيرو بايد به حفاظ مناسب و موثر مجهز گردد.

ماده 2- سرعت دوراني ،نوع ابزار برشي و ميزان بار دهي در كليه ماشينهاي افزار بايستي متناسب با نوع دستگاه ،قطعه كار و تجهيزات مورد استفاده باشد.

ماده 3- در كليه ماشين هاي افزار قسمتي از ابزار برشي گردنده كه با قطعه كار در تماس نمي باشد بايد حفاظ گذاري گردد.

ماده 4- در عمليات براده برداري ، قطعه كار بايد بوسيله گيره مناسب نگهداري شود و نگه داري قطعه با دست ممنوع است.

ماده 5- در صورت بروز هرگونه نقص در ماشين هاي افزار و فرايند كار بايد قبل از انجام هر گونه عملياتي ، نسبت به قطع نيروي محركه دستگاه به طورموثر اقدام نمود.

ماده 6- در اطراف ماشين هاي افزار بايد فضاي كافي به منظور انجام عمليات مختلف وجود داشته باشد .

ماده 7- براي تثبيت ومحكم نگاهداشتن قطعات كاربا سطح مقطع خاص، استفاده از ابزار نگهدارنده متناسب با آن الزامي است.

ماده 8- به منظور جمع آوري براده هاي فلزي و تميز كردن دستگاه بايد از برس و يا ديگر تجهيزات مناسب با رعايت نكات ايمني استفاده گردد.

ماده 9- تجمع و انباشت برادها نبايد به اندازه اي باشد كه مانع از ديد و يا خطرات احتمالي گردد.

ماده 10- توقف مطمئن و موث ر ماشين هاي افزار قبل از انجام كليه امور سرويس ، تعمير ، بازديد ، تعويض و تنظيم قطعات كار و ابزار هاي برشي ، روغن كاري ، نظافت وبه طور كلي عملياتي كه نياز به ورود اعضاي بدن به منطقه خطر دارد الزامي است .

ماده 11- استفاده از روغن ها و مواد خنك كننده براي كاهش اصطكاك ، خنك كردن و يا جدا سازي براده ها از سطوح درگير الزامي است.

ماده 12- روغن ها و مواد خنك كننده بايد علاوه بر دارا بودن ويژگي هاي فني مطابق با دستور العمل ها ، براي سلامتي كارگران مضر نباشد.

ماده 13- استفاده از هواي فشرده براي نظافت ماشين هاي افزار ، لبا س كار ، قطعه كار و ساير قسمت ها ممنوع است.

ماده 14- هنگام كار با ماشين هاي افزاري كه الزام به نشستن اپراتور مي باشد بايد از صندلي متناسب با اصول ارگونومي استفاده گردد..

ماده 15- ابزارهاي براده برداري ماشين هاي افزارچند محوره بايد بطور مطمئن و ايمن حفاظ گذاري شده باشد.

ماده 16- قبل ازاندازه گيري وتعويض قطعه كار، دستگاه بايد به نحواطمينان بخشي متوقف گردد.

ماده 17- جابجائي وانتقال ابزارهاي قطعه گير و قطعات كاربزرگ و سنگين ماشين ها ي افزار بايد با استفاده ازوسايل حمل و نقل مكانيكي متناسب بانوع كار انجام گيرد.

ماده 18- كارفرما مكلف است ماشين هاي افزار،ابزار آلات، لوازم و تجهيزات مربوطه را در فواصل زماني معين مورد بازبيني قرار دهد.

ماده 19- ابزارهاي براده برداري ماشين هاي افزار و آچارها و لوازم مخصوص تعمير، سرويس و نگهداري و امثالهم و همچنين روش كار بايد متناسب با نوع كار مربوطه باشد.

ماده 20- استفاده ازابزارهاي برشي و مكانيكي ، آچارها و لوازم مورد نياز ماشين هاي افزار بصورت فرسوده، شكسته و معيوب ممنوع بوده و بايستي از محيط كارگاه خارج گردد.

ماده 21- بازديد كليه قسمت هاي ماشين هاي افزار و ابزارها و تجهيزات آن قبل از شروع هرشيفت كاري توسط متصدي مربوطه الزامي است

ماده 22- بازرسي فني كليه قسمت های ماشين هاي افزار، بعد از هرگونه تعميرات و طي دوره هاي زماني مطابق دستورالعمل هاي شركت سازنده الزامي بوده و نتايج آن بايد در پرونده مربوطه ثبت ونگهداري شود

ماده 23- هر ماشين افزار بايدداراي يك پرونده كه حاوي دستورالعمل هاي شركت سازنده و همچنين سوابق بازرسي هاي فني، تعميرات و نگهداري است، باشد.

ماده 24- كليه كارگران شاغل دركارگاه هاي ماشين افزار بايددرخصوص نحوه صحيح بلند نمودن ، حمل و نقل و جابجائي بار آموزش هاي لازم را ديده باشند

ماده 25- ماشين هاي افزار بايد داراي يك يا چند شستي توقف يا قطع اضطراري باشدكه درنقاط مختلف ماشين در دسترس متصدي مربوطه قرارگيرد.

ماده 26- حفاظ ها و يا درپوش هاي موتور، جعبه دنده ووسايل انتقال نيروي ماشين ها ي افزار بايد مجهزبه ميكروسوئيچ باشد تا با برداشتن آن ها راه اندازي ماشين امكان پذير نباشد.

فصل سوم – مقررات اختصاصي :

ماده 27- سه نظام و چهار نظام و ديگر وسائل گيرنده ابزار يا قطعه كار بايستي فاقد زائده و برجستگي و بوده و به نحوه مناسب حفاظ گذاري گردد.

ماده 28- براي جلوگيري از چرخش قطعه كار با مته ،ميز كار بايد داراي پیچ های محكم كننده يا گیره يا ساير وسايل مشابه براي ثابت نگاهداشتن قطعه كار باشد.

ماده 29- براي مهار مته هاي ساق مخروطي صرفا بايد از كلاهك استفاده گر د د و نصب آن فقط بر روي محور اصلي مجاز است

ماده 30- جهت سوراخ نمودن ورقه هاي نازك بايد آ ن ها را بين دو قطعه فلزي قرار داده و همگی را با هم سوراخ نمود .

ماده 31- در انتهاي عمليات سورا خ كاري بايد به منظور جلوگيري از قلاب كردن مته ، نيروي وارده را كاهش داد.

ماده 32- در ماشين هاي توتراشي قائم ، ميز دوار افقي كه كار روي آن نصب شده بايد به وسيله حفاظ هايي كه تا رأس قطعه كار ادامه داشته و روي بدنه ثابت دستگاه نصب شده محفوظ گردد .

ماده 33- ابزارقطعه گير دستگاه هاي تراش بايد مجهز به حفاظ ميكرو سو ئيچ دار باشد به گونه اي كه هنگام باز بودن حفاظ حركت و چرخش ابزارقطعه گير امكان پذير نباشد.

ماده 34- ارقطعه گيرچندپارچه و يا آچار مربوطه بايد داراي مكانيزمي باشد كه از بجاي ماندن آچار بر روي ابزار قطعه گير ممانعت به عمل آيد .

ماده 35- درماشين هاي تراش رولور و ماشي ن هاي ديگري كه براي تراش ميل ه هاي بلند بكار م ي رود و قسمتي ازقطعه كار از انتهاي دستگاه خارج می گردد، قسمت مزبور بايد به وسيله لول های كه توسط پايه هاي محكم به زمين متصل شده است حفاظ گذاري گردد.

ماده 36- به منظور تراشكاري قطعات طويل بر روي دستگاه تراش بايد از لينت (كمربند ) مناسب استفاده شود تا از خمش قطعه كار حين تراشكاري جلوگيري شود.

ماده 37- در ماشين هاي تراش خودكار و نيمه خودكار لازم است حفاظ شفاف به صورت كشوئي نصب شودكه به محض باز شدن آن كليه عمليات دستگاه متوقف گردد.

ماده 38- ماشين هاي تراش خودكار و ماشين هاي مشابه آن بايد داراي صفحات حفاظتي باشد كه كارگران را در مقابل پاشيدن ماي عهاي خن ككننده و حاوي ذرات فلز محفوظ نگهدارد.

ماده 39- گيره فشنگي مورد استفاده در دستگاه تراش بايد متناسب با قطر قطعه كار انتخاب و مورد استفاده قرار گيرد.

ماده 40- به منظور جلوگيري از شل شدن و پرتاب قطعه كار با سطح مقطع مربع ،هشت گوش ، مستطيلي وكليه قطعات مشابه استفاده ازقطعات گيرنده چهار نظام الزامي است.

ماده 41- براي بستن قطعات مدور،  شش گوش، مثلثي وقطعات مشابه، انتخاب سه نظام با توجه به سطح  مقطع قطعات الزامي است.

ماده 42- در قطعات بزرگ و نامنظم، به منظور جلوگيري از شل شدن، پرتاب قطعات و ساير خطرات احتمالي، بايد از صفحه نظام استفاده نمود.

ماده 43- پس از بستن قطعه كار بين مرغك و ابزار قطعه گير بايد هردوي آنها به طور كامل در جاي خود محكم گردد.

ماده 44- لقمه هاي نگهدارنده مرغك، اهرم و پیچ هاي ثابت كننده آن بايد بطور مرتب بازديد شده و در صورت نياز تعمير و تعويض گردد.

ماده 45- به منظور جدانمودن براده از قطعه كار در حال تراش بايد از چنگك مخصوص و بارعايت نكات ايمني استفاده نمود.

ماده 46- فلكه هاي دستي در مكانيسم بار دادن افقي يا قائم فرزها بايد داراي شرايط زير باشد:

الف - به وسيله كلاج يا ضامن شيطان ك دار روي بازوي فرمان به قسمي سوار شده باشد كه در موقع پيشروي خودكار ماشين خلاص شود و نچرخد.

ب -مجهز به دسته اي باشد كه قابل خلاص كردن بوده و داراي فنرهاي فشاري باشد تا در موقع احتياج كارگر بتواند دسته را در محل خود روي فلكه قرار دهد.

ماده 47- كليه دهانه هاي باز دستگاه هاي صفحه تراش دروازه اي بايد توسط حفاظ هايي متناسب با نوع كار و شرايط كارگاه حفاظ گذاري گردد.

ماده 48- ايجاد فضاي كافي در اطراف ماشين هاي صفحه تراش الزامي بوده و قسمت انتهاي آن بايد حفاظ گذاري گردد.

ماده 49- در ماشين هاي افزار براي جمع آوري وانتقال گازها و بخارات حاصل از فرايندكار، استفاده از سيستم تهويه موضعي الزامي است

ماده 50- ابزاربرشي ماشين هاي مته بايدبه حفاظ تلسكوپي قابل تنظيم مجهز باشد.

ماده 51- هنگام تعويض ابزار نگهدارنده قطعه كاروابزاركارازقبيل سه نظام، چهار نظام دستگاه تراش،كله گي ماشين هاي كله زني ، بايد از تكيه گاه مخصوص آن استفاده شود.

ماده 52-- نصب حفاظ برروي گيره افزار برشي ماشين هاي صفحه تراش به منظور جلوگيري ازبرخورددست با ابزارو ورود به منطقه خطر و همچنين پرتاب ذرات براده الزامي است.

ماده 53- بستن تيغه فرزروي ماشين فرز بايد توسط كارگر ماهر و بارعايت اصول ايمني و مطابق دستورالعمل سازنده انجام گيرد.

ماده 54- براي تنظيم ارتفاع تيغه ها در قلم گير ماشين هاي تراش معمولي بايد از لايه هاي مخصوص استفاده نموده و رنده بايد حداقل با دو پيچ درقلم گيرمحكم شود.

ماده 55- هنگام برش ميله هاي بلنددرماشين هاي اره لنگ، بايد درانتهاي آزاد ميله تكيه گاهي مطمئن قرار داد تا از افتادن و آسيب رساندن جلوگيري شود.

ماده 56- ماشين هاي تراش افقي بايد مجهز به ترمزهاي خودكار باشد تا كارگر دست خود را براي متوقف كردن سه نظام يا صفحه كارگير روي آن قرار ندهد.

ماده 57- به منظورانجام كليه امورتنظيم، جابجايي، اندازه گيري وباز و بسته كردن قطعه كارو امور مشابه، خاموش نمودن دستگاه هاي اره ماشيني و توقف كامل تيغه الزامي است.

ماده 58- كارگراني كه با دستگاه هاي اره پروفيل بر (آب صابوني و آتشی )كارمي كنندبايد حتماً از لباس كاربا آستين هاي كوتاه استفاده نمايند.

ماده 59- ماشين هاي اره پروفيل بر بايد به حفاظي تجهيز گردد كه تمام قسمت هاي اره را پوشانده و فقط در زمان براده برداري و برش محل تماس با قطعه كار آزاد باشد.

ماده 60- ماشين هاي اره پروفيل بربايد به منظور تثبيت كامل قطعه كار به گيره يا ابزار نگهدارنده مناسب تجهيز شود.

ماده 61- قسمت هايي از تيغه ماشين اره نواري كه درتماس با قطعه كار نمي باشد بايد حفاظ گذاري شود.

ماده 62- كليد راه اندازدراره هاي پروفيل بر آب صابوني بايد از نوع فشاري باشد بگونه اي كه به محض قطع شدن فشار ازروي كليد جريان الكتريكي دستگاه قطع گردد.

ماده 63- ماشين هاي اره پروفيل بر آتشي بايد داراي مكانيزمي باشد كه به محض قطع فشارازروي پدال، تيغه برش دستگاه به حالت اوليه خود بازگردد.

ماده 64- كمان ماشين اره لنگ بايد در پایین ترین وبالاترین وضعیت خود مجهز به قطع کن خودکار باشد.

ماده 65- ماشين هاي اره نواري بايد مجهز به مكانيزمي باشدتا به محض شكستن تيغه اره حركت دستگاه را متوقف نمايد.

فصل چهارم- ساير مقررات :

ماده 66- محل استقرار و تردد كارگران در كارگاه هاي ماشين هاي افزار بايد هموار ، تميز و عاري از هرگونه مواد لغزنده باشد.

ماده 67- كار فرما مكلف است نسبت به تهيه و تحويل وسايل حفاظت فردي مناسب و متناسب با نوع كار و شرايط محيطي كارگاه اقدام نمايد.

ماده 68- كار فرما مكلف به تامين شرايط محيطي مناسب از نظر بهداشت ، تهويه ، نظافت ، دما ، نور و صدا مي باشد.

ماده 69- كارفرما مكلف است قبل از به كار گماري كارگران از سلامت جسماني و رواني و مهارت هاي لازم متناسب بانوع كار با ماشين هاي افزار اطمينان حاصل نمايد.

ماده 70- ترك ماشين هاي افزار در حال كار ممنوع مي باشد.

ماده 71- استعمال دخانيات ، خوردن ، آشاميدن ، شوخي كردن و ساير امور غير مرتبط با كار كه باعث حواس پرتي كارگر شود ممنوع است.

ماده 72- بدنه فلزي ماشين هاي افزاربايدبه سيستم اتصال زمين موثر تجهيزگردند.

ماده 73- كليه ماشين هاي افزار بايد مجهز به روشنائي موضعي باشند.

ماده 74- ماشين هاي افزار بايد داراي لوح شناسائي حاوي مشخصات فني وايمني باشد.

ماده 75- كارگاههاي ماشين افزاروهمچنين ماشين هاي مذكوربايد مطابق با آيين نامه علائم و نشانه های ایمنی مصوب 15/11/1386  به علائم وبرچسب هاي ايمني تجهيزگردند.

ماده 76- هنگام كار با ماشين هاي افزار استفاده از شال گردن ،دستكش، حلقه، ساعت مچي، لباس هاي گشاد و شل  و امثالهم ممنوع بوده و موهاي بلند بايد با سربندپوشيده شود.

ماده 77- پس ازقطع برق وبراي پيشگيري ازب ر قراري ناخواسته جريان الكتريكي دستگاه بايدكليه ماشين هاي افزاربه مكانيزمي مجهز باشند كه از بكار افتادن مجدد آن جلوگيري بعمل آيد.

ماده 78- كليدهاي راه انداز و يا توقف ماشين هاي افزار بايد بگونه اي طراحي شوند كه دراثر برخورد اتفاقي دست و يا سقوط اشياء سبب راه اندازي آن نشود.

ماده 79- با عنايت به ماده 88 قانون كارجمهوري اسلامي ايران،كليه واردكنندگان، توليدكنندگان ، فروشندگان، عرضه كنندگان و بهره برداري كنندگان ازانواع ماشين هاي افزار مكلف به رعايت استاندارد توليد و موارد حفاظتي و ايمني مي باشند.

ماده 80- با ستنادماده 95 قانون كار جمهوري اسلامي ايران مسئوليت رعايت مقررات اين آيين نامه به عهده كارفرماي كارگاه بوده و درصورت وقوع هرگونه حادثه به دليل عدم توجه كارفرما به الزامات قانوني، مكلف به جبران خسارات وارده ميباشد.

آیین نامه و مقرات حفاظتی ماشین های افزار.pdf