هدف: هدف از تدوین این آیین‌نامه پیشگیری از حوادث منجر به صدمات جانی و خسارات مالی در حین کار کارگران در محل مخازن آب و استخرها می‌باشد. با عنایت به اینکه تا کنون آیین‌نامه‌ای تحت عنوان آیین‌نامه ایمنی در مخازن آب و استخرها در مجوعه آیین‌نامه‌های مصوب شورای عالی حفاظت فنی وجود نداشته، بنابراین آیین‌نامه مذکور برای زمان بهره‌برداری از مخازن و استخرها که کارگران در آن محیط اشتغال به‌کار دارند تدوین شده است. قابل ذکر است برای ایمنی در امور دیگر از جمله ساخت، خرید حمل و نقل، نصب، مونتاژ و دمونتاژ باید نامه‌های دیگر مصوب شورای عالی حفاظت فنی بهره‌برد.
فصل اول: (تعاریف)
مخزن: به کلیه محل‌های طبیعی و مصنوعی جمع‌آوری و ذخیره آب مخزن اطلاق می‌شود. مانند انواع استخرها، محل‌های ذخیره آب و پسآب، حوضچه‌های پرورش ماهی و میگو و موارد مشابه.
ـ مخازن آب برحسب موقعیت مکانی به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
الف) مخزن آب هوائی: بسته به شرایط و نیازها با مصالح مناسب، در ارتفاع و بالاتر از سطح زمین ساخته می‌شود.
ب) مخزن آب زمینی: با توجه به شرایط و نیازها، مانند استخرها در سطح زمین و با مصالح مورد نظر احداث می‌شود.
ج) مخزن آب زیرزمینی: این نوع مخازن در زیر سطح زمین با مصالح مورد نظر و برای مصارف خاص ساخته می‌شود.
مخازن آب برحسب نوع مصالح به شش دسته تقسیم می‌گردند:
1ـ مخازن بتنی.
2ـ مخازن فلزی.
3ـ مخازن با مصالح بنایی.
4ـ مخازن پلاستیکی.
5ـ مخازن فایبرگلاس.
6ـ مخازن با مصالح مرکب.
فصل دوم ـ مخازن آب:
ماده1ـ در زمان طراحی انواع مخازن بایستی بررسی‌های زمین‌شناسی و آزمایشات دقیق مکانیک خاک و لرزه خیزی و معیارهای فنی از جمله تعیین دقیق بارهای استاتیک و دینامیک و عبور وسایل نقلیه به همراه استانداردهای ساخت و بهره‌برداری رعایت شده باشد.
ماده2ـ کلیه مخازن بایستی مطابق آئین‌نامه و مقررات حفاظتی ساختمان کارگاهها مصوب شورای عالی حفاظت فنی احداث شود.
ماده3ـ فاصله درختان مجاور مخازن، بایستی به‌اندازه‌ای باشد که ریشه آنها به‌پایه‌ها و دیواره‌های مخازن فشار وار ننماید.
ماده4ـ باید در محاسبه پایه‌های مخازن هوایی اصول استاتیک و دینامیک رعایت شده از نقطه پایداری واجد استحکام کامل باشد و تحمل حداکثر فشار بارهای وارده و فشارهای جانبی و بارهای معلق را داشته‌باشد
ماده5ـ تجهیزات مخازن شامل تجهیزات ورودی، خروجی، تخلیه، کنترل سطح آب، سرریز، ارتفاع سنج و دبی‌سنج و غیره بایستی همواره بازدید و در صورت معیوب بودن اصلاح گردند
ماده6ـ بدنه مخازن بایستی با توجه به‌شرایط جوی و محیطی و تغییرات دما طراحی و ساخته شوند.
ماده7ـ از ایجاد هرگونه معبر، تاسیسات، ساختمانهای اداری و مسکونی و پارکینگ روی مخزن زیرزمینی خودداری گردد.
ماده8ـ سقف مخزنها باید به خوبی آب‌بندی شده و دارای شیب مناسب برای جلوگیری از تجمع آب باشد.
ماده9ـ لوله خروجی سرریز مخزن بایستی قابل مشاهده بوده و احتمال غرقاب شدن آن وجود نداشته باشد.
ماده10ـ شیر تخلیه و خط انتقال تخلیه آب باید در خارج از مخزن نصب شود و آب مخزن بصورت ثقلی دفع گردد.
ماده11ـ فاصله شیر تخلیه از مخزن باید به‌گونه‌ای باشد که احتمال برگشت آب مخزن در هنگام رسوب‌زدایی یا تعمیرات وجود نداشته باشد.
ماده12ـ سرریز مخازن نبایستی مستقیماً به سیستم فاضلاب یا زهکش آب باران وصل شود.
ماده13ـ لوله های خروجی سرریز بایستی بصورتی باشد که احتمال ورود اجسام یا جانداران به آن ممکن نباشد.
ماده14ـ آب سطح مخازن نبایستی از حداقل تعیین شده پایین‌تر باشد تا از مکش هوا یا ورود رسوبات پیشگیری گردد.
ماده15ـ برای دستیابی و بازدید از مخازن بایستی تعداد کافی دریچه برروی سقف مخزن تعبیه شود.
ماده16ـ ظرفیت لوله خروجی بایستی از ظرفیت لوله ورودی بیشتر باشد.
ماده17ـ مخازن باید دارای سیستم تهویه مستقل باشند و از سرریز به‌عنوان تهویه استفاده نشود.
ماده18ـ سیستم تهویه بایستی به نحوی باشد که احتمال ورود آب باران و آبهای سطحی، گرد و غبار، جانداران و غیره از طریق آنها به‌داخل مخزن وجود نداشته باشد.
ماده19ـ ناودانها نباید وارد مخزن شده و یا از داخل مخزن عبور نمایند.
ماده20ـ در هواکش های عصایی بایستی انتهای باز آن حداقل یک متر با سطح تمام شده بام مخزن فاصله داشته و در نزدیکی سرآن توری نصب گردد.
ماده21ـ قبل از ورود به مخازن، باید به‌وسیله دستگاههای اندازه‌گیری از میزان غلظت اکسیژن و همچنین گازهای سمی موجود در آنها اطلاعات کافی بدست آورد.
ماده22ـ افرادی که برای شستشوی داخل مخازن اقدام می‌کنند بایستی مجهز به وسایل و تجهیزات حفاظت فردی باشند.
ماده23ـ اسامی کلیه افرادی که وارد مخزن می‌شوند به همراه ابزار و لوازمی که همراه دارند بایستی قبل از ورود، کنترل و ثبت شوند.
ماده24ـ افرادی که وارد مخزن می‌شوند بایستی لباس کار مناسب و چکمه بلند داشته باشند.
ماده25ـ در مواردی که مواد ریز و جامد یا رسوبی در دیوار یا کف مخزن با شعله‌افکن سوزانده می‌شوند بایستی تجهیزات ایمنی مناسب مانند ماسکهای تنفسی، دستکش، کمربند ایمنی و طناب نجات، عینک حفاظتی و غیره در اختیار کارگران قرار گیرد.
ماده26ـ کارگرانی که امور مربوط به‌داخل مخازن را انجام می‌دهند باید از سلامت جسمانی و روانی کامل برخوردار باشند.
ماده27ـ کلیه قسمتهای مخازن فلزی باید در فواصل زمانی مناسب از لحاظ خوردگی بازدید و در صورت نیاز تمیز و رنگ‌آمیزی شوند.
ماده28ـ استفاده از علف‌کشها برای حذف گیاهان مزاحم بر روی سقف مخازن زمینی مجاز نبوده و باید از روش های مکانیکی یا سوزاندن بهره‌برد.
ماده29ـ سرلوله تخلیه بایستی در محل خشک قرار گیرد و هرگز با زمین یا آبی که در پای شیر تخلیه جمع می‌شود تماس پیدا نکند.
ماده30ـ نردبانهای مخازن هوایی بایستی مجهزبه حفاظ کمری باشد و راهرو اطراف محیط مخزن نیز بایستی مجهز به نرده حفاظتی باشد.
ماده31ـ در زمان کار بر روی مخازن هوائی باید کارگران حتماً از کمربند ایمنی و طناب‌نجات استفاده نمایند.
ماده32ـ لوله سرریز مخازن آب نبایستی در راستای نردبان مخازن باشد.
ماده33ـ باید همواره سیم اتصال زمین به بدنه فلزی کلیه مخازن هوائی و زمینی و زیرزمینی وصل باشد.
ماده34ـ کلیه دستگاههای برقی مورد استفاده در مخازن که در داخل آب قرار می‌گیرند باید از نوع ضدآب و مجهز به سیستم اتصال زمین باشند.
ماده35ـ کلیه کابلها، تجهیزات، متعلقات، اتصالات و موارد مشابه که در محیط های مرطوب مخازن مورد استفاده قرار می‌گیرند باید حتماً مجهز به سیستم اتصال زمین (ارتینگ) باشند و رعایت کلیه دستورالعمل های مرتبط با ایمنی برق در محیط های مرطوب الزامی است.
ماده36ـ در صورت استفاده از مصالح تیرچه بلوک ویا دال بتونی برای پوشش سقف مخازن لازم است کلیه محاسبات فنی به گونه‌ای صورت پذیرد تا سقف مخزن کاملاً پایدار و مقاوم باشد.
ماده37ـ در مناطق سردسیر برای جلوگیری از یخ‌زدن آب، بایستی از مخازن زیرزمینی (مدفون) بهره‌برد.
ماده38ـ قبل و بعد از انجام کارهایی مانند اندود کردن، تعمیر یا تمیز کردن داخل مخازن یا کانالها که ممکن است فاقد اکسیژن کافی باشد باید برای ممانعت از استنشاق گازها، دود و غیره کارگران به وسایل فردی مناسب از قبیل کپسول و لوله‌های اکسیژن، ماسک و غیره مجهز شوند.
ماده39ـ در زمان اندود کردن داخل مخازن یا انجام امور دیگر، بایستی دو یا چند کارگر با هم مشغول به‌کار شوند به‌نحوی‌که حتماً یک نفر خارج از مخزن مستقر و بر کار بقیه نظارت داشته باشد.اشتغال انفرادی در این قبیل کارها ممنوع است.
ماده 40ـ در عملیات سرویس مخازن آب کارگران باید به لباس کار، ماسک، دستکش، چکمه، عینک و سایر وسایل مناسب مورد نیاز مجهز شوند.
ماده41ـ نصب مخازن هوایی بایستی با استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات مناسب و به‌وسیله اشخاص ذیصلاح صورت گیرد.
ماده42ـ در هنگام نصب کلیه تاسیسات و تجهیزات مربوط به مخازن اعم از هوایی، زمینی، زیرزمینی و استخرها و غیره فقط افرادی که آموزشهای ایمنی را دیده باشند مجاز به کار هستند.
ماده43ـ در زمان نصب یا تعمیرات، در صورتیکه در داخل مخازن از موتورهای احتراق داخلی استفاده می‌شود و یا نوع انجام کار به‌گونه‌ای است که تولید دود، گاز، بخار یا غیره را می‌نماید بایستی ضمن استفاده از وسایل حفاظت فردی، با رعایت تدابیر فنی و نصب وسایل مناسب، منطقه تنفسی کارگران به‌طور موثر تهویه گردد.
ماده44ـ در هنگام تعمیر مخازن هوایی، حمل و نقل نمودن مواد و ابزارآلات سنگین و حجیم بوسیله افراد، با استفاده از نردبان ممنوع است.
ماده45ـ برای تردد افراد از روی کانالهای ارتباطی مابین مخازن، باید پل‌هایی در فواصل مناسب و مجهز به نرده حفاظتی بر روی کانال نصب گردد.
ماده46ـ خوردن، آشامیدن، استعمال دخانیات، خوابیدن و غیره در داخل مخازن ممنوع است.
ماده47ـ روکش ها و رنگ های مصرفی باید از نوع غیرسمی بوده و از نظر بهداشتی مورد تائید باشند.
فصل سوم ـ استخرها:
ماده48ـ کلیه قسمتهای کف، دیوار، بدنه و سایر سطوح داخل استخر باید دارای گوشه‌های گرد و بدون لبه تیز باشد.
ماده49ـ استفاده از پنلهای گچی برای ساخت سقف کاذب در استخرها ممنوع است.
ماده50ـ کلیه سیم‌کشی‌ها باید دارای رنگ‌بندی مشخص باشد و از داخل لوله، سینی و یا کانال مناسب عبور داده شود.
ماده51ـ نصب هواکش به‌منظور تهویه مناسب در محل استخرهای سرپوشیده الزامی است.
ماده52ـ احداث فضایی به عرض حداقل 2 متر در حاشیه استخرهای سرپوشیده و 4متر در حاشیه استخرهای سرباز شنا برای تردد کارگران و تعمیرکاران، استراحت شناگران و نظارت ناجیان غریق ضروری می‌باشد.
ماده53ـ نصب تابلونشان دهنده عمق در محل و فواصل مناسب در اطراف استخر الزامی است.
ماده54ـ در اطراف استخرها، مانند مخزن آب آتش‌نشانی یا کشاورزی بایستی حتماً نرده حفاظتی مناسب تعبیه گردد و محیط از روشنایی کافی برخوردار باشد.
ماده55ـ مصالح پوشش لبه‌های استخر باید از جنس غیرلغزنده باشد و همچنین به رنگی باشد که محدوده خطر مشخص باشد.
ماده56ـ پوشش داخلی کاسه استخر باید با سطوح صاف پوشانده شود، به‌گونه‌ای که تحت تاثیر عوامل شیمیایی مضر (مانند کلر محلول در آب) آسیب‌نبیند، به‌سهولت تمیز شود و در تماس با بدن، ایمنی لازم فراهم باشد.
ماده57ـ نصب کلید و پریزها در محوطه داخلی استخرهای سرپوشیده ممنوع است و بایستی در محل خشک و خارج از محیط استخر نصب شده و کلیه کابلها و اتصالات و متعلقات برقی که در درون آب قرار دارند بایستی از نوع ضدآب باشد.
ماده58ـ کلیه چراغهای نصب شده در داخل آب بایستی حداکثر با ولتاژ 12 ولت و از نوع ضدآب بوده و در محلی که احتمال برخورد افراد و اشیاء با آنها نباشد نصب گردند.
ماده59ـ از قرار دادن و تجمع ابزارآلات در اطراف استخر بایستی اجتناب نمود.
ماده60 ـ کارگرانیکه در محل استخرها فعالیت دارند بایستی از کفش مخصوصی استفاده نمایند که مانع از لیزخوردن آنها گردد.
ماده61 ـ در اطراف استخرها از کف پوش ها و مصالحی استفاده شود که از سرخوردن افراد جلوگیری بعمل آورد.
ماده62 ـ در صورت استفاده از نور طبیعی در محل استخرها و منابع آب سرپوشیده بایستی ار پرده، شیشه‌های رنگی و یا کرکره استفاده نمود تا از انعکاس و خیره کنندگی نور در داخل استخرها جلوگیری شود.
ماده63 ـ وسایل کمک های اولیه، باید همواره در محل استخرها موجودباشد.
ماده64 ـ در دیوارها و سقف استخرهای شنا باید از مصالح جاذب سرو صدا، استفاده نمود. این مواد باید در برابر تخریب ناشی از اثرات مواد شیمیایی و رطوبت مقاوم باشد.
ماده65 ـ باید بطور جدی از تردد افراد غیرمسئول در محوطه استخرها و مخازن آب، جلوگیری شود.
ماده66 ـ در هنگام عملیات تعمیراتی و سرویس‌ها، در حین بهره‌برداری از استخر افراد تعمیر کار باید به لوازم مناسب ایمنی از قبیل کمربند ایمنی و طناب نجات جهت جلوگیری از سقوط در استخر مجهز باشند.
ماده67 ـ جهت ورود و خروج افراد به داخل استخر باید از نردبانهای مطمئن و در صورت ضرورت از طناب نجات استفاده شود.
ماده68ـ ولتاژ الکتریکی چراغهای روشنایی (دوره‌گرد) که برای بازدید و کار درقسمتهای تاریک و مرطوب به کار می‌رود نباید بیش از 24 ولت باشد.
ماده69ـ چراغهای روشنایی در قسمت دوشها و سرویسهای بهداشتی باید از نواع ضدآب باشند.
ماده 70ـ سرویس های بهداشتی، دوش ها، رختکن و دیگر قسمت ها، بایستی به‌سیستم تهویه مناسب تجهیز شوند.
ماده71ـ کلیه وسایل و اتصالات فلزی و متعلقات آنها و همچنین نردبانها، دستگیره‌ها و غیره باید دارای پوششهای ضدزنگ باشند.
ماده72ـ در استخرهای لجن و بخصوص مخازن هاضم لجن که گازها و یا مایعات قابل اشتغال وجود دارد استفاده از شعله‌های آزاد، استعمال دخانیات و بکاربردن وسایل تولید جرقه و نظایر آن ممنوع است.
فصل چهارم ـ مقررات عمومی:
ماده73ـ رعایت دستورالعمل های سازنده در مورد نگهداری، سرویس و تعمیرات و به ویژه روغن‌کاری قطعات جعبه دنده و محورها الزامی است.
ماده74ـ کلیه وسایل و تجهیزات جانبی مانند دبی سنجها بایستی براساس توصیه سازنده مطابق دستورالعمل ها نگهداری، تعمیر و کنترل شوند.
ماده75ـ در مورد ارتفاع سنج ها اعم از شناوری یا شاخص های برقی و ابزار دقیق، علاوه بر رعایت دستورالعمل ها، بازدیدهای عینی‌الزامی است.
ماده76ـ در ارتفاع سنجهای شناوری بایستی دقت شود که سیم‌بکسل، طناب، قرقره‌ها و توپی شناور در اثر استهلاک و یخ‌زدگی و زنگ‌‌زدگی‌گیر نداشته باشد.
ماده77ـ استفاده از ترکیبات ضدعفونی کننده مانند کلر فقط با رعایت شرایط زیر مجاز خواهدبود:
الف ـ وجود یک دستگاه ضدعفونی کننده مناسب به‌طوری که بتواند ماده مذکور را با میزان و غلظت لازم تامین نماید.
ب ـ تحت نظارت شخصی انجام شود که کاملاً با مشخصات شیمیائی و فیزیکی آن آشنا باشد و برای مقابله با حالتهای اضطراری که ممکن است در عمل پیش بیاید کاملاً تعلیم دیده باشد.
ج ـ شرایط ایمنی و درمانی کافی برای محافظت پرسنل استفاده کننده از این مواد مهیا باشد.
د ـ رعایت دستورالعمل های صادره از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی الزامی است.
ماده78ـ ظرف محتوی هیپوکلریت سدیم باید در شرایطی نگهداری شود تا از فساد و تبخیر کلر آن جلوگیری بعمل آید.
ماده79ـ هیپوکلریت کلسیم باید در محلی خنک، خشک و تاریک انبار شود تا میزان اتلاف کلرفعال حین ذخیره‌سازی حداقل گردد.
ماده80 ـ هنگام تعمیرات دستگاه های کلرزنی حتماً باید شیرهای سیلندر محتوی گاز کلر کاملاً بسته‌شود و گاز کلر باقیمانده در لوله‌ها و دستگاه کلرزنی تخلیه گردد.
ماده81 ـ بازدیدهای روزانه از محل استقرار دستگاه کلرزنی و همچنین در مدار قرار دادن سیلندرهای کلر، همواره باید توسط دو نفر انجام گیرد تا در صورت بروز خطر، مقابله با آن امکان پذیر باشد.
ماده82 ـ در اتاق کلرزنی باید بطرف بیرون باز شود و دارای دستگیره داخلی از نوع اضطراری باشد.
ماده83 ـ در صورت استفاده از دستگاه جت آب برای نظافت دیواره‌های استخرها و مخازن باید علاوه بر استفاده از وسایل حفاظت فردی، با توجه به صدای زیاد دستگاه از گوشی حفاظتی استفاده نمود.
ماده84ـ قبل از شروع هر عملیات با دستگاه جت آب بایستی از سالم بودن شیلنگهای دستگاه اطمینان حاصل شود.
ماده85 ـ تردد افراد متفرقه از نزدیکی محل عملکرد دستگاه جت آب ممنوع است.
فصل پنجم ـ پسآب:
ماده86 ـ جمع‌آوری پساب‌ها باید کانال یا لوله صورت پذیرد و انتقال آن به‌استخرها و مخازن به‌نحوی باشد که امکان انتشار و تماس با کارگران وجود نداشته باشد.
ماده87 ـ کانال ها و لوله‌های جمع‌آوری و انتقال پساب باید به‌گونه‌ای باشد تا آب به‌راحتی از داخل آنها عبور نماید و از گیر کردن ضایعات همراه آب ممانعت گردد.
ماده88 ـ کانالهای روباز جمع‌آوری پساب، باید به‌وسیله نرده حفاظتی و یا در پوش‌های مناسب پوشانده شوند.
ماده89 ـ پساب‌ها باید به‌نحوی وارد شبکه جمع‌آوری گردد که از انتشار و جاری شدن در سطح محیط ممانعت بعمل آید.
ماده90ـ در اطراف استخر جمع‌آوری پسآب، باید تابلوهای هشدار دهنده نصب گردد.
ماده91ـ اطراف استخرهای پسآب، که امکان حضور کارگر و یا افراد متفرقه در آنجا وجود دارد باید نرده‌های حفاظتی مناسب نصب گردد.
ماده92ـ بدنه استخرهای پسآب بایستی با مصالحی ساخته شود که امکان شستشو، لایروبی و نظافت آن به راحتی میسر گردد.
ماده93ـ شرایط ایمن و منطبق بر آئین‌نامه‌های حفاظتی باید در طراحی محل نصب تاسیسات برقی و همچنین کلیدهای قطع و وصل برق، پریزها، سیم‌کشی‌ها و غیره رعایت گردد.
ماده94ـ این آئین‌نامه مشتمل بر 94 ماده و به استناد مواد85 و 91 قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 19/2/1386 شورای عالی حفاظت فنی مورد بررسی نهایی و تصویب قرار گرفت و در تاریخ7/4/1386 به تصویب وزیر کار و اموراجتماعی رسید.
آیین نامه ایمنی مخازن آب و استخرها .pdf
