ايمنی در صنعت نفت و گاز

تاريخچه علم ايمنی

همواره از آغاز خلقت انسان، عوامل طبيعی و مصنوعی، سلامتی جسمی و روانی انسان را دچار مخاطرات فراوان كرده است، انسان‌های اوليه براي فرار از كمين حيوانات وحشی و همچنين براي در امان ماندن از عوامل و بلاياي طبيعی از قبيل باران، برف، سيل، زلزله و ديگر عوامل طبيعی به مخفیگاه‌های امن خود پناه میبردند و براي دوري جستن از خطر، دست به نوآوري‌های شگرفی میزدند كه زمینه ‏ساز اختراعات جديد و پيشرفت اين جوامع میشد. با گذشت زمان و پيشرفت جوامع بشری و سعی در فراهم كردن منابع، بشر به اختراعات و پيشرفت‌های بيشتری دست يافت که خود باعث ايجاد دردسرهای فراوانی برای او شد. اين پيشرفت‌ها اغلب باعث ايجاد تغييرات غير قابل پيش‌بينی شده كه به افراد و ساختار جامعه آسيب وارد میكرد و آنها را مورد تهديد قرار میداد. براساس مطالعاتی که در صنایع پالايش فرآورده‌های نفتی به عمل آمده و نتایج آن سالانه توسط موسسات و سازمان‌های معتبر جهانی منتشر می‌شود حکایت ازآن دارند که نرخ حوادث مرگبار¹ و نرخ مرگ و میر بر اساس نفر سال² و نیز نرخ اتفاقات (شبه حوادث³ و حوادث) در این بخش از صنعت پایین است. نتایج مطالعات حاکی از این است که با آنکه نرخ مرگ و میر در این صنایع ناچیزتر از دیگر فعالیت‌های صنعتی و غیر صنعتی است، خسارات و صدمات مالی و لطماتی که به اعتبار شرکت‌ها به‏دنبال بروز حوادث در این صنایع و کارخانجات روی می‌دهند، بسیار بيشتر و مخرب‌تر از دیگر صنایع می‌باشند و عوارض آن حتی می‌توانند محیط‌های اجتماعی و زندگی عادی مردم را تحت تاثیر خود قرار دهد. ناگفته پیداست که اگر حریق یا نشت گاز سمی در این مراکز رخ دهد، شاغلین آن قسمت و ساکنین همجوار آن را نیز قربانی خود خواهد کرد؛ همانند حادثه‌اي كه در بوپال هند باعث از بين رفتن ساكنين شهري در كنار كارخانه ساخت مواد شيميايي شد و يا حادثه چرنوبيل كه باعث شد يك شهر به‏طور كامل از سكنه تخلیه شود و امكان بازگشت نيز فراهم نباشد.

ضرورت و اهميت ايمنی

الف ـ دلايل قانونی

ب ـ دلايل اقتصادی

ج ـ تبعیت از استانداردها

د ـ ايمنی پيش شرط انجام كار

ه ـ دلايل انسانی ـ اجتماعی

لزوم استقرار سیستم مدیریت HSE

تمامي كارشناسان فعال در اين عرصه بر این باورند که استقرار و اجرای مقررات ایمنی، بهداشت و محيط‌زيست به سیستمي فعال و پويا نیاز دارد. چرا که استقرار صحيح اين سيستم را نمی‌توان از طریق اعمال مقررات خشك و بدون انعطاف و یا قائم به يك فرد يا گروه به تنهایی تامین کرد. برای درک اهمیت سیستم مدیریت ایمنی در افزایش سطح ایمنی و بهداشت صنایع، کافی است نگاهی گذرا به آمار زیر داشته باشيم:

گرچه طبق بررسی حوادث کاری که بین سال های 1985 تا 1990 منجر به معلولیت گشته‌اند، از علل یکسانی نشات نگرفته ‏اند، لیکن در 46 درصد موارد یک علت سازمانی دخیل بوده است. برپایه بررسی آماری از صنایع ژاپن، نیمی از حوادث کاری از سال 1969 تا کنون در اثر عدم وجود یک سیستم مدیریت ایمنی کارا پدید آمده است. با توجه به موارد عنوان شده می‌توان گفت: مدیریت ایمنی گزینه نیست، ضرورت است.

ساختار سیستم های مدیریت HSE

هدف سیستم مدیریت ایمنی، حصول اطمینان از این است که سازمان چگونگی تاثیر فعالیت های خود در زمینه بهداشت، ایمنی و محيط زيست را شناسايي كرده و اندازه‌گیری‌هایی را به منظور کنترل و بهبود آن تدوین کند. این اندازه‌گیری‌ها از طریق فرآیندی مناسب و هدفمند که مشتمل بر موارد زیر است صورت می‌گیرد:

-  پایش و بازنگری عملکردها؛

-  اصلاح عدم انطباق های مشاهده شده در ممیزی‌ها به صورت دوره‌ای و ارسال گزارشات حاصله از بازديد به مدیریت عالی سازمان.

نکته حايز اهمیت این است که سیستم مدیریت ایمنی باید بخشی از کل سیستم مدیریت باشد و نه یک سیستم مجزا یا اضافی.

فعاليت‏های HSE  در پروژه‌های نفتي و گازي

شركت‌های فعال در زمينه صنايع نفت و گاز و پتروشيمی در ايران، ايمني و سلامت پرسنل و حفظ محيط زيست را يكي از مهمترين اولويت‌هاي كاری خود مي‌دانند و همواره خود را متعهد به اين امر مي‌دانند. لذا اين شركت‌ها اقدام به استقرار سيستم مديريت يكپارچه ايمنی، بهداشت، محيط زيست و كيفيت نموده‌اند و از تمام توان خود براي نيل به هدف خود كه همانا «خسارت به هيچ چيز و صدمه به هيچكس» میباشد را دنبال میكنند.

اهم اقدامات مورد نياز در زمینه مدیریت برنامه‌های HSE:

• شناسايي خطرات و ازيابي ريسك

 - ارزیابی ریسک خطرات جهت کلیه فعالیت‌های غیرمتداول

در پروژه‌های نفت و گاز، تمامي فعاليت‌های موجود در پروژه با توجه به رويه‌هاي تدوين شده و همچنين مجوز كار صورت مي‌گيرد؛ اما در مورد فعاليت‌های موردی، جلساتي با حضور كارشناسانی از واحدهای مختلف برگزار شده و خطرات كار شناسايی شده و ريسك‌های آنها ارزيابي مي‌شود. اين فعاليت‌ها عبارتند از: بلند كردن سقف مخازن دوجداره بتونی، ورود گاز ترش به سايت در اولين مرحله و .....

• آموزش

تاسیس و راه‌اندازی  مرکز آموزش HSE جهت آموزش‌های مقدماتی، تخصصی و آموزش حین کار است این آموزش‌ها شامل بر موارد زير می باشد:

- آموزش مدیریت برنامه‌های HSE در سطح مدیران و مديران ارشد

- آموزش رویه‌ها در سطوح کارشناسان

- آموزش مقدمات و اصول HSE در بدو استخدام برای کلیه پرسنل (اجباري)

- آموزش تخصصی موازین ایمنی برای گروه‌های کاری مرتبط

- آموزش‌های تخصصی HSE در زمان راه‌اندازی

 قبل از ورود گاز به پالايشگاه و همزمان با مراحل راه‌اندازي، آموزش‌های مختلفي جهت آشنايی نفرات با خطرات مرحله راه‌اندازی و همچنين آموزش‌های تخصصي مربوط به اين دوره برگزار گرديد كه برخی از آنها عبارتند از:

• آشنايي با روش‌هاي آزمايش گاز و اندازه‌گيری غلظت آنها و كار با دستگاه‌های اندازه‌گيری غلظت گاز

• آشنايي با فرآیند توليد نيتروژن مايع و خطرات مرتبط

• آشنايي با فرآیندهای واحدهاي پالايشگاهی و خطرات مرتبط

• آشنايي با كوره‌ها و خطرات مرتبط

• شنايي با هيدروكربن‌ها و خصوصيات رفتاري آنها

و ....

- آموزش‌هاي تخصصي جهت تيم‌هاي امداد و نجات و آتش‌نشانی

- آموزش تيمي منسجم در كمپ جهت واكنش در شرايط اضطراری

- آموزش حین کار

- آموزش‌هاي صبحگاهی جهت كارگران قبل از ورود به سايت

• جلسات 

با توجه به حجم عظيم فعاليت‌های انجام شده در پروژه‌های نفت و گاز و پتروشيمی و همچنين گستردگی و تعداد زياد پيمانكاران و ابعاد وسيع سايت، وجود جلساتي با زمانبندی دقيق و منظم لازم مي‌باشد. لذا اين جلسات با توجه به سطوح مختلف كارشناسی و مديريت و مديريت ارشد برگزار میگرديد كه اهم جلسات برگزار شده به شرح ذيل میباشد:

- برگزاری جلسات ماهیانه در سطوح مدیران پروژه شرکت‌های اصلی و شركتهاي فرعی (پيمانكاران) و مدیران  HSE؛

- برگزاری جلسات هفتگی در سطح  مدیریت کارگاه و مدیران پیمانکاران و مديران HSE شركت‌هاي پيمانكار؛

- برگزاری جلسات هفتگي  با حضور کارشناسان  HSE  كارفرما، شرکت‌های اصلی و شركت‌هاي فرعی؛

- برگزاری جلسات روزانه با حضور کارشناسان HSE پیمانکار اصلی و فرعی بعد از بازدیدهای روزانه؛

- برگزاری جلسات صبحگاهی راه‌اندازي به‏ صورت روزانه با حضور مدير راه‌اندازی، سرپرستان واحدهای مختلف و سرپرست HSE كارفرما و پيمانكار؛

- برگزاري جلسات عصر تعميرات به ‏صورت روزانه با حضور مدير راه‌اندازی، سرپرستان واحدهای مختلف و سرپرست HSE كارفرما و پيمانكار؛

- برگزاری جلسات عصر مجوزهای كار در كارگاه؛

 - برگزاری جلسات صبحگاهی با كارگران قبل از ورود به سايت؛

 - برگزاری جلسات «از حوادث چه آموختیم» با حضور مسوولین و کارشناسان HSE پروژه‌های مجاور.

• گزارشات

- گزارش حوادث منجر به فوت به شركت ملي نفت ايران ظرف 3 ساعت؛

- گزارش مقدماتی و تكميلي حوادث و شبه حوادث.

 تمامي حوادث و شبه حوادث به دقت بر طبق رويه‌ها گزارش میشدند و شاخص‌های HSE به دقت بررسی میشد.

به‏ طور كلي بعد از وقوع يك حادثه در ابتدای امر براي تسریع در جمع‌آوری شواهد و مدارك لازم جهت پيدا كردن ريشه حوادث به ‏وقوع پيوسته، يك گزارش اولیه از حادثه ظرف 24 ساعت توسط پيمانكار آماده شده و ارسال میگرديد. در مرحله بعد تحقيقات كامل و جامع در مورد حادثه صورت می گرفت گزارش تکمیلی ظرف سه روز ارسال می شد.

 - گزارش موارد وشرایط نا ایمن⁴

- گزارش عملکرد ماهیانه فعالیت‌های واحد HSE

- تهيه و ارائه بولتن ماهانه از فعاليت‌های واحد HSE در زمان راه‌اندازی

- گزارش بازديدها و تور های روزانه⁵

• كنترل‏ها و نظارت‏های HSE

- بازدیدهای زمان‌بندی شده از محل‌های کاری توسط مدیریت کارگاه، سرپرستان و کارشناسان واحد HSE؛

- بازديدها و تورهای ايمنی بصورت روزانه از مناطق مختلف سايت با توجه به برنامه‌ريزی زمان‌مند و تقسيم‌بندی شده و  برنامه‌ از پيش اعلام شده؛

 - طراحي و استقرار سیستم مجوز کار بر اساس استانداردهای جهانی جهت نظارت و كنترل بر کلیه فعالیت‌های خطر آفرین در زمان ساخت و راه‌اندازی؛

 - معاینات فنی و کدگذاری⁶ کلیه تجهیزات مکانیکی، برقی، خودروها و وسایل حمل و نقل بار؛

 - نظارت بر حسن اجرای موازین بهداشتی در کلیه کمپ‌ها و واحدهای مسکونی؛

 - سم‏پاشی‌های دوره‌ايي كمپ‌ها، مناطق اداري، پست‌های توليد و توزيع برق و ...  جهت مبارزه با حشرات و جانوران موذی؛

 - متمرکز کردن سیستم آب آشامیدنی، قالب‌های یخ و سرويس‌های بهداشتی در کارگاه با توجه به تعداد كارگران جهت بهبود نظارت کنترل بهداشتي و سرويس‏دهی مناسب؛

 - اقدام  به نمونه‌برداری و آنالیز شيميايي و بيولوژيكي آب آشامیدنی جهت اطمینان از صحت و سلامتی آن؛

 -  متمرکز کردن سیستم ضبط و ربط كارگاه؛

 - اختصاص منابع و تجهيزات لازم مانند منابع انساني و ماشين‌آلات سبك و سنگين جهت جمع‌آوری و دسته‌بندی مواد و زباله از داخل سايت و كمپ و انتقال آنها به محل مورد نظر تا كارگاه از نظر نظافت در حد عالي قرار داشته باشد.

- کنترل نحوه دفع پسمانده و جلوگیری از آلوده شدن محیط؛

 - جمع‌آوري مستمر و دايم زباله‌ها و مواد بلاستفاده و دسته‌بندي آنها با توجه به نوع مواد آنها جهت حمل به نقاط مشخص و تحويل آنها به پيمانكار بازيافت زباله؛

 - توزیع کلیه وسایل حفاظت فردی به صورت گسترده در سطح پروژه (كفش، كلاه و عينك) و ديگر وسايل با توجه به نوع كار پرسنل؛

 - استقرار، آموزش و تجهیز تیم امداد ونجات؛

 - استقرار، آموزش و تجهیز تیم آتش‌نشانی و انجام مانورهای امداد و نجات و مهار آتش جهت آمادگی تیم آتش‌نشانی؛

 - برقراری سیستم کنترل ورود و خروج به نواحی راه‌اندازی شده جهت کنترل نفرات و کلیه فعالیت‌ها و تحويل ماسك فرار و گازياب فردي به تمامي نفراتي كه در مناطق راه‌اندازي حضور مي‌يافتند.

• تجربیات و درس‌های آموخته شده از پروژه‌های پیشین⁷

- مطالعه حوادث و بررسی نحوه پیدایش آنها برای جلوگیری از وقوع مجدد؛

- بازبینی نقاط ضعف و قوت سسیتم مدیریت HSE در پروژه‌های قبلی شرکت پتروپارس؛

- بهره‌مندی از تجربیات کارشناسان و متخصصان شاغل در پروژه‌های پیشین؛

- بازبینی و تصحیح رویه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی موجود؛

- استفاده از مستندات کاربردی و بهبود آنها؛

مسعود حميديان، كارشناس ايمنی صنعتی شركت پتروپارس

1- Fatal Accident Rate

2- Fatal Rate person per year

3- Near miss

4- Anomaly Report  

5- Safety Improvement Tour

6- Color Coding System