آسیب ها و بیماری های چشمی در صنعت (بهداشت و راه های پیشگیری از بروز آنها)

۳۰ مرداد ۱۳۹۹ مطالب مفید

مقاله زیر مطالب مهمی برای کارشناسان HSE، ایمنی، بهداشت حرفه ای و . . . بیان می کند.

وحید عرفانی، شركت نفت فلات قاره ایران

چشم یكی از اندام های بسیار حساس بدن است. داشتن چشم سالم و بینایی خوب در محیط كار، با ارزش می باشد. اگر بخواهیم كه چشم های ما برای تمام مدت عمر به ما خدمت كنند، باید بیشترین دقت در مراقبت از آنها، به عمل آید. رعایت نكات بهداشتی و ایمنی در سلامت چشم بسیار اهمیت دارد. برای حفظ و بهداشت چشم در محیط كار بایستی آنها را از پیش آمدها و آسیب های ناشی از كار، عفونت و بیماری های چشمی كه واگیردار هستند، در امان نگه داشت.

حدود 7 تا 6 درصد پیش آمدهای ناشی از كار را حوادث چشمی مانند: كوفتگی، زخمی شدن، جسم خارجی، سوختگی ها، ضربه ها و غیره تشكیل می دهند. حوادث چشمی تقریبا 3/1 علت كوری ها را در بر می گیرد. در كارهای خاص، برخی از آسیب های چشمی، آشكارتر است. به عنوان مثال : مكانیك های اتومبیل، تراشكاران یا چكش كاران بیشتر در معرض اجسام خارجی قرنیه هستند. افرادی كه در نزدیكی اشعه مادون قرمز می باشند، مانند: كارگران شیشه سازی، معادن، ذوب فلزات و غیره، دچار بیماری آب مروارید (كاتاراكت) می شوند. مواد شیمیایی بیشتر موجب سوختگی صلبیه، ملتحمه و گاهی زخم قرنیه می گردند. چشم نه تنها از بیرون در معرض تهاجم قرار دارد، بلكه از راه های داخلی (آسیب دیدن رگ ها، یا عصاب، به ویژه ناشی از سموم) نیز هدف خطرهای گوناگون می باشد.

عوامل خطرناك برای چشم:

عوامل مهمی كه می توانند سلامت چشم ها را در محیط كار به خطر بیاندازند، عبارتند از:

سوختگی ها، انفجار، تصادف، آتش سوزی، پرتوها، مواد شیمیایی، ضربه ها، جوشكاری غیر استاندارد و بدون ماسك، ورود اجسام خارجی و گرد و خاك به درون چشم، عفونت ها و غیره.

الف- اجسام خارجی در چشم:

ذراتی كه وارد چشم می شوند ممكن است حدقه چشم را سوراخ كرده، باعث آسیب به بافت های داخل چشم شده و احتمالا ایجاد عفونت نمایند. جسم خارجی ممكن است با چشم عادی دیده نشود، اما با كمك یك چراغ دستی با نور مایل و یك ذره بین به خوبی قابل دیدن است. اجسام خارجی در داخل چشم مانند حشره، گرد و خاك، سنگ ریزه، یا مژه های جدا شده، معمولی ترین اجسام خارجی هستند كه وارد چشم می شوند و بیشتر اوقات هم به آسانی قابل بیرون آمدن می باشند، ولی گاهی لازم است با كمك وسایل خاص چشم پزشكی بیرون آورده شوند. جسم خارجی معمولا به دنبال چكش كاری، تراشكاری، استفاده از اسكنه و قلم درز خراب ( به ویژه اگر سر آنها خراب باشد)، سوهان كاری، ریخته گری، كار با سنگ های سمباده و … روی سفیده چشم یا قرنیه پایدار بماند و یا متحرك باشد. همچنین ممكن است پس از آسیب رساندن به چشم، دیواره چشم را سوراخ نموده، داخل كره آن گردد.

یادآوری:

اگر جسم خارجی ساده ای در چشم بماند و به آسانی قابل دسترس باشد، می توان آن را با گوشه دستمال پاكیزه یا كمپرس آب، بیرون آورد. از به كار بردن پنبه خودداری نمایید، زیرا ممكن است الیاف آن در افزایش ناراحتی موثر باشد.
چنانچه جسم خارجی به آسانی از چشم خارج نشد، نباید زیاد پافشاری نمود؛ زیرا ممكن است وارد بافت چشم شود، در این حالت بایستی از چشم پزشك یاری گرفت.
هنگامی كه جسم خارجی وارد چشم شده، هرگونه مالیدن پلك و دستكاری آن زیان آور است، به ویژه اینكه جسم خارجی در قسمت رنگی چشم (مردمك، عنبیه و در حدقه) فرو رفته باشد. در این گونه موارد فرد آسیب دیده را زود به نزدیك ترین مركز درمانی یا چشم پزشك برسانید.

ب – زخم های چشم:

تمام زخم های چشم خطرناك هستند، حتی یك خراش سطحی، می تواند موجب ایجاد زخم روی چشم و عفونت آن و نیز حتی كوری بشود. زخم قرنیه، یكی از فوریت های پزشكی است كه ممكن است به علت خراش یا ضربه های جسم خارجی داخل چشم، عفونت های میكروبی و ویروسی و قارچی، یا نارسایی های حساسیت زا بروز نماید. بیشتر زخم های قرنیه در مراكز صنعتی هنگام انجام برخی از كارها، مانند چكش كاری قطعه ها و غیره اتفاق می افتد. فرد آسیب دیده را باید زود به نزد چشم پزشك فرستاد. اثر زخم قرنیه درمان نشده می تواند روی قرنیه بماند و موجب كاهش بینایی شود. چشم بر اثر ضربه، شكستن عینك، براده فلزها، خرده شیشه یا ذراتی كه در چشم فرو می روند خراش برداشته یا دچار ضرب دیدگی می شود.

یادآوری:

هرگونه زخم در چشم، هر اندازه كوچك هم باشد، باید به وسیله چشم پزشك معاینه شود تا از تشدید آسیب هایی كه در ابتدا كم اهمیت است، جلوگیری شود.

پ – سوختگی های شیمیایی چشم:

سوختگی های چشم 5 تا 10 درصد فوریت های چشمی را شامل می شوند و حدود 60 تا 70 درصد آنها منشاء شیمیایی دارند و در صنایع پیش می آیند. آسیب های ناشی از سوختگی ممكن است در اثر عوامل گوناگون ایجاد شود، مهم ترین آنها عبارتند از: حرارت ( شیء جامد، مایع، بخار )، مواد شیمیایی، آفتاب، الكتریسیته و … ، اقدام های اساسی در برابر آن بر حسب نوع وسعت سوختگی متفاوت است. ولی خطر اصلی همیشه ناشی از عفونت است كه باید علیه آن به سرعت اقدام نمود. مواد شیمیایی مهمی كه ممكن است در صنعت در چشم پاشیده شوند و باعث بروز سوختگی شدید و حتی كوری بشوند، عبارتند از: مواد قلیایی( سود سوزآور، آمونیاك، به ویژه در دستگاه های سرد كننده)، اسیدهای صنعتی، حلال ها، روغن ها و تینرها، مواد پاك كننده و غیره. اقدام های اساسی در سوختگی های شیمیایی به ویژه سوختگی های قلیایی، خودداری از مالش چشم، شستشوی سریع ماده شیمیایی از چشم با آب و انتقال فرد آسیب دیده به نزدیك ترین مركز درمانی می باشد. مبتلایان به سوختگی های چشم به دلیل خطر بروز بیماری ها و آسیب هایی مانند عفونت و سوراخ شدن قرنیه، باید توسط چشم پزشك تحت مراقبت و معاینه های پیگیر قرار بگیرند.

ت – بیماری های عفونی:

بیشتر بیماری های عفونی ناشی از كار در مراكز صنعتی می توانند با ناراحتی های چشمی همراه باشند. خیلی از بیمار ی های عفونتی چشم ها، در اثر میكروب های چرك زای معمولی بروز می كنند. میكروب ها ممكن است توسط انگشتان و یا دستمال های آلوده وارد چشم شوند، یا از دیگر قسمت های عفونی به چشم برسند(مانند سینوس ها، یا ممكن است از راه گرد و خاك و یك خراش چشم را آلوده نمایند). مجموعه گرما، رطوبت و میكروب های فرصت طلب شرایط را برای بروز عفونت مساعد می كنند. اگر بافت پوششی قرنیه آسیب ببیند، احتمال رشد میكروب، زیاد شده و موجب بروز آسیب عفونی می گردد؛ از این رو مراقبت از قرنیه، همیشه عامل پیشگیرنده از عفونت های چشمی است.

یادآوری:

لازم است از مالیدن چشم به وسیله انگشتان آلوده و روغنی خودداری شود. این عمل موجب انتقال میكروب های زیادی به چشم می شود.
در مراكز صنعتی به كار بردن حوله و لوازم شخصی مجزا، بهداشت و محدودیت كار، برای جلوگیری از انتشار بیشتر بیماری، به مبتلایان به عفونت های ویروسی ملتحمه سفارش می شود.

ث- بیماری آب مروارید شغلی:

پژوهش های دانشمندان ثابت كرده است كه در بین كاركنان مراكز صنعتی، بیماری آب مروارید به علت ضربه های وارده به چشم یا تابش حرارت زیاد (پرتوها)، در هنگام كار ایجاد می شود.

ج– ضربه های چشم:

بیشتر ضربه های چشم در مراكز صنعتی، در نتیجه بروز حوادث، انفجار، چكش زدن بر روی فلزها و … اتفاق می افتند. برای نمونه ممكن است به دنبال چكش زدن بر روی فلز، تكه ای از فلز چشم را سوراخ كرده، داخل آن شود. ضربه های وارده به چشم می تواند موجب آسیب بافت های اطراف چشم، پارگی و دیگر آسیب ها شود، كه بیشتر بی خطر و زودگذر است. ولی در مواردی باعث بروز آسیب های شدید چشمی می گردد كه در برخی موارد غیر قابل جبران است. در برخورد اجسامی كه به سمت چشم پرتاب می شوند، ممكن است جسم خارجی وارد كاسه چشم گردد.

آسیب های نفوذی به كره چشم معمولا به وسیله اجسام تیز كه با سرعت زیاد پرتاب می شوند، به وجود می آیند. مهمترین آسیب های وارده به چشم از راه ضربه ها، عبارتند از:

خونریزی ملتحمه، ورم یا پارگی قرنیه و ریشه عنبیه، شكستگی استخوان كف چشم، آب مروارید و…

یادآوری:

هنگام سوراخ كردن اجسام به ویژه اجسام شكننده، عینك حفاظتی به چشم بزنید در غیر اینصورت ممكن است براده ای از جسم جدا شده و به چشم برخورد كند و باعث بروز آسیب ها یا كوری شود.
لازم است افراد با آسیب های متوسط و شدید چشمی هرچه زودتر به نزدیك ترین مركز درمانی یا چشم پزشكی معرفی شوند.

چ- قرمزی چشم:

قرمزی چشم، یكی از نشانه های شایع بیماری چشم و علت پرخون شدن ملتحمه چشم، سفیده چشم و یا رگ های مژه ای و غیره است. این حالات در نتیجه عواملی مانند تحریك ها، زخم ها، ضربه ها، تومورها، بیماری آب مروارید، پرتوها، خشكی یا افزایش فشار داخلی چشم، … بروز می كند.

ح- آسیب های چشمی ناشی از پرتوها:

پرتوها(مانند اشعه ماورای بنفش) می توانند موجب تورم و سوختگی های سطحی قرنیه شوند كه با نشانه های درد شدید، قرمزی، ریزش اشك، خارش، حساس شدن به نور، و ناراحتی ناشی از آنها بروز می كند. اگر در زمان كار از عینك حفاظتی و دیگر وسایل ایمنی استفاده نشود این عوارض 6 تا 12 ساعت، پس از تابش پرتوها به چشم ها خود را نشان می دهد. جوشكاران (با برق یا اكسیژن)، كسانی كه از حرارت برای بریدن و ذوب فلزها استفاده می كنند، كارگرانی كه در صنایع بلور و شیشه سازی كار می كنند و به طور مستقیم به شیشه مذاب و فلزهای گداخته (كوره ها) نگاه می كنند، بیشتر در معرض خطرهای ناشی از پرتوها می باشد.

یاد آوری:

اگر نشانه هایی مانند ناراحتی، سوزش، درد چشم، سردرد مزمن و طولانی و دیگر نارسایی ها در چشم بروز كرد، به چشم پزشك مراجعه كنید.
چشم ها را باید از تاثیر پرتوها، به ویژه اشعه ماورای بنفش كه ممكن است در هنگام جوشكاری، انعكاس پرتوها زیر چراغ های پرنور و تابش مستقیم خورشید به چشم وارد شوند، محافظت نمود.
از ریختن هرگونه قطره چشمی، به طور خودسرانه به داخل چشم ها خودداری كنید.

خ – آسیب های چشمی ناشی از جوشكاری:

بسیاری از ماسك های ایمنی كه به وسیله جوشكارها به كار برده می شوند، محافظ كامل چشم در برابر پرتوها و جرقه های جوشكاری هستند، اما بی دقتی در استفاده از آنها ممكن است باعث شود كه چشم های جوشكار در معرض درخشش و جرقه های جوشكاری قرار گیرد كه برای چشم خطرناك هستند؛ در نتیجه فرد آسیب دیده، پس از ترك محیط كار، هنگام شب دچار درد، خارش، سوزش، ریزش اشك، احساس جسم خارجی در چشم و حساس شدن به نور می شود. علت پیدایش این ناراحتی، سوختگی حاصل از پرتو است كه از پرتو جوشكاری آشكار می شود.

یادآوری:

نگاه كردن به جوشكاری در هنگام كار، سبب ایجاد زخم هایی در سطح قرنیه می شود كه بسیار دردناك و ناراحت كننده است، از این رو هرگز نباید به نور شدید جوشكاری نگاه كنید.
هنگام جوشكاری با برق، باید از ماسك محافظ چشم با شیشه استاندارد استفاده شود، در غیر این صورت پرتوها و قطعه های پرتاب شده و داغ گل جوش، ممكن است باعث ایجاد زخم در چشم ها شود.
جوشكاری در محوطه بسته به علت ایجاد گازهای زیان آور، خطرناك است. در صورت لزوم باید از هواكش استفاده شود.
لازم است برای حفاظت چشم دیگر كاركنان در محیط كار در برابر اشعه ماورای بنفش، محل جوشكاری را به وسیله دیواره های مخصوص پوشاند.
ممكن است فرد جوشكار در اثر بی احتیاطی و عدم دقت كافی در هنگام جوشكاری، آسیب هایی به خود و دیگر همكارانش وارد آورد، لازم است در این مورد از سوی مسوولین كارگاه، یادآوری های لازم صورت گیرد.

د- سوزش، خارش و تحریك چشم:

احساس سوزش و خارش و تحریك چشم، از ناراحتی های شایع افراد در صنعت به شمار می روند كه ممكن است ناشی از بیماری های قرنیه، ملتحمه یا پلك، مثلا در اثر حساسیت به مواد شیمیایی و سموم، ضعف و خستگی تشعشع های زیان آور، ذره های گرد و خاك در محیط كار و غیره باشند.

ذ- احساس درد و ناراحتی در چشم:

دردهای چشم دارای انواع گوناگون بوده، و اغلب دردناك و ناراحت كننده هستند. بعضی دردها طی در مدت چند ثانیه از بین می روند، اما بیشتر بیماری ها و آسیب های چشم نیروی بینایی را كاهش می دهند. علت درد چشم عفونت ها، سوزش ها، تحریك ها، ضربه های فیزیكی، شیمیایی یا مكانیكی هستند كه موجب افزایش ناگهانی فشار داخلی چشم می شوند. نمونه های آن زخم های قرنیه، جسم خارجی، ورم عنبیه و بیماری آب سیاه شدید(گلوكوم شدید) است. همچنین ممكن است منشاء احساس درد در چشم و نواحی اطراف آن مربوط به نارسایی های ناحیه سر، سینوس ها، استخوان های صورت و یا پوست باشد.

ر- ناراحتی های چشم ناشی از نور كم در محیط كار:

شرایط و كیفیت نامساعد محیط های كار، به ویژه از نظر نور می تواند موجب بروز پیشامدها و آسیب چشمی، مانند خستگی چشم، كاهش دید، عدم تطابق، خیرگی چشم … گردد. به طور كلی نور كافی در محیط كار، سرعت و دقت بینایی و كارآیی افراد را افزایش می دهد و تا اندازه زیاد از بروز آسیب ها در محل كار جلوگیری می كند. كاركردن در نور كم، ممكن است باعث كوری نشود ولی در كارآیی بینایی چشم موثر است.

یادآوری:

ضروری است در محیط كار بدون حفاظ های ایمنی به منابع نورهای شدید و خیره كننده نگاه نكنید. در محیط كار جهت نور باید به گونه ای باشد كه سبب خیرگی چشم نشود.
در نور كافی فعالیت كنید. محیط كار خود را كاملا روشن نمایید تا از این راه فشاری بر چشم ها وارد نشود.

ز- گرد و خاك و گازهای شیمیایی خطرناك:

گرد و خاك، براده های فلز و گازهای شیمیایی خطرناك روی ملتحمه و قرنیه اثرات بدی دارند. این اثرات ناشی از استفاده نكردن از وسایل محافظ چشم در هنگام كاركردن با وسایل و دستگاه ها و نیز موقع تمیز كردن محیط كار یا در هنگام وزیدن باد در كارگاه های پرگرد و خاك و آلوده هستند.

نفوذ گرد و خاك در محیط كاری، موجب التهاب شدید یا مزمن كنار آزاد پلك ها و محل رویش مژه های كاركنان می گردد. همراه گردو غبار، میكروب های بی شماری به چشم منتقل می شوند.

یادآوری:

لازم است چشم ها را در محیط كار از وجود گرد و خاك در امان نگه داشت؛ در اینگونه مواقع استفاده از عینك های مخصوص، سودمند است.
در محیط های كاری پر گرد و خاك و دارای گازها یا بخارهای شیمیایی خطرناك، نصب دستگاه های مكنده و رسوب دهنده، بهترین اقدامی است كه می تواند هوای آلوده و زیان بخش این اماكن را پاكیزه و چشم ها را از خطرهای آن در امان نگه دارد.

راه های پیشگیری از بروز آسیب ها و بیماری چشمی:

بسیاری از آسیب ها و بیماری های چشم، به ویژه در صنعت را می توان از طریق رعایت بهداشت چشم و توجه به نكات ایمنی پیشگیری كرد.
مراقبت دقیق و پیوسته از بافت پوششی قرنیه در هنگام كار، یكی از راه های مهم پیشگیری از بروز عفونت های چشمی است. شستشوی منظم و دقیق دست ها، استفاده از حوله پاكیزه فردی و پاكیزه نگه داشتن چشم هاو پلك ها در جلوگیری از بروز و انتقال عفونت های میكروبی چشم، به ویژه به دیگر افراد در محیط كار جلوگیری خواهد كرد.
با رعایت نكات بهداشتی و ایمنی و استفاده از وسایل حفاظتی چشم، مانند عینك های مخصوص جوشكاری، و ماسك های حفاظتی كه پرتوها، به ویژه اشعه مادون قرمز را به خود جذب می كند، می توان از بروز آسیب های ناشی از پرتوها در محیط كار جلوگیری نمود.
لازم است برای پیشگیری از بروز سوختگی های شیمیایی، پیش از مصرف مایع های پاك كننده یا مواد شیمیایی قوی، توصیه های كارخانه سازنده را به دقت مطالعه نمود و موارد احتیاط را رعایت كرد.
استفاده كاركنان مراكز صنعتی از وسایل ایمنی در هنگام كار، مانند كلاه های ایمنی، پوشش های ویژه صورت و عینك های مخصوص و دیگر تجهیزات محافظتی چشم و نیز توجه به قوانین بهداشتی و ایمنی از مهم ترین راه های پیشگیری از بروز آسیب های ناشی از ضربه های چشم است.
ضروری است كاركنان مراكز صنعتی آموزش های لازم ایمنی و بهداشتی در رابطه با روش درست كار با مواد شیمیایی خطرناك را فراگیرند و از هر خطری كه در محیط كار در كمین آنان است، آگاه شوند.
پیش از فشار دادن هرگونه اسپری، مطمئن شوید كه قسمت خروجی مواد، به طرف شما نباشد.
در هنگام كار بادستگاه های تراش، نباید بر روی كار خم شد؛ زیرا همواره خطر پرش براده های حاصل از تراش قطعه كار، به ویژه به سوی چشم ها وجود دارد و موجب بروز آسیب ها و خطرهای دیگر می گردد. بهترین راه پیشگیری از بروز آسیب های چشمی توسط دستگاه ها، نصب صفحه های شفاف پلاستیكی مخصوص یا حفاظ روی آنها است تا از پرتاب شدن مواد و براده های فلزات به سوی چشم ها جلوگیری شود. با مراقبت و نظارت فوری و پیگیر بر پیشامدهای چشمی در مراكز صنعتی كه شامل اقدامات اولیه برای فرد آسیب دیده، بانداژ چشم، شستشوی چشم با آب و فرستادن فوری او به نزدیك ترین مركز درمانی یا چشم پزشك و نیز پیگیری كامل تا حل مشكل و بدست آوردن بهبودی می توان از بروز آسیب های خطرناك بعدی و همیشگی چشم پیشگیری كرد.
لازم است كاركنان مراكز صنعتی برای محافظت چشم های خود در هنگام كار با دستگاه های تراش و سنگ سمباده و در برابر بخار و قطرات مواد شیمیایی قوی و یا در صورتی كه به فلزات ضربه می زنند، حتما از عینك های ایمنی استفاده كنند. به طور كلی همه افرادی كه كار آنها ممكن است برای چشم هایشان خطر آفرین باشد، باید از وسایل حفاظتی مخصوص چشم استفاده كنند. بهتر است این عینك ها به گونه ای باشد كه از طرف داخل، مجهز به جنس نرم و نسوز و قابل خم شدن بوده و كاملا روی صورت فرد بچسبد و هیچ گونه سوراخی نداشته باشد. عمل به این نكته سودمند. میزان بروز حوادث چشم (مواد شیمیایی، اجسام خارجی و غیره) را به طور چشمگیر كاهش خواهد داد.