معرفی استانداردهای بین المللی

با سلام و احترام خدمت شما همیاران HSE

در این مطلب می خواهیم در مورد استانداردهای بین المللی صحبت کنیم و به معرفی آن ها بپردازیم.

این مطلب برای تمامی کارشناسان HSE، ایمنی، بهداشت حرفه ای و ... مفید و قابل استفاده است.

ضوابط و مقررات ایمنی، دستورالعمل‌های لازم‌الاجرایی هستند كه از سوی متولیان امور و متخصصان فن در هر رشته‌ای، تدوین شده و توسط مراجع صلاحیت دار به تصویب رسیده‌اند. ضوابط و مقررات ایمنی بایدها و نبایدها را برای ارتقاء سطح ایمنی فردی و اجتماعی، در تمام عرصه‌های زندگی بیان می‌دارند و تمهیدات لازم را برای به حداقل رساندن خسارات مالی و تلفات جانی، تدارك می‌بینند.

در كشور ما ضوابط و مقررات ایمنی همانند سایر مقررات، پس از تدوین توسط دستگاه‏های ذیربط و ارائه آنها برای بررسی و تصویب، سرانجام طی برنامه‌های پنج ساله توسعه و یا طی برنامه‌های یكساله بودجه به تصویب هیات دولت و سایر مراجع تصویب كننده دیگر می‌رسند.

در كشورهای توسعه یافته، ضوابط، مقررات و استانداردهای ایمنی، كه از آنها با نام سند قانونی (Act)، استاندارد (Standard) آیین‌نامه كاری (Codes of Practice) و مقررات (Codes) نام برده می‌شود، طی سالیان سال و بر اساس مطالعات مستمر و كسب تجارب و با كمك كارشناسان فنی، حقوقی، ایمنی و مشاركت دستگاه های اجرایی گردآوری و تدوین می‌شوند.

این قوانین و مقررات با توجه به شرایط و توسعه دانش و فن‌آوریهای جدید، دائماً مورد اصلاح و بازنگری قرار می‌گیرند. تلاش برای تدوین ضوابط و مقررات در این كشورها یك روند بی پایان است و همپای توسعه زندگی و مخاطرات وابسته به آن، به پیش می‌رود. مجموعه قوانین و مقررات ایمنی و آتش‌نشانی كشور انگلستان، بالغ بر بیست جلد است. در امریكا، انجمن حفاظت از حریق (NFPA) 160 كمیته تخصصی كاری دارد كه از سال 1896 تاكنون هفده جلد كتاب در زمینه ضوابط و مقررات پیشگیری از حریق منتشر كرده است و این ضوابط مورد استفاده بیش از هشتاد كشور عضو این اتحادیه قرار می‌گیرد.

متاسفانه برغم حادثه‌خیز بودن كشور ما و با آنكه از چهل حادثه طبیعی شناخته شده سی مورد آن در ایران امكان وقوع دارد، گام‌های محدودی برای تهیه و تدوین ضوابط و مقررات ایمنی برداشته شده است.

 استانداردها با توجه به شرایط و محدودیت‌های فعلی بشر تهیه و تنظیم شده‌اند و در گذر زمان با رشد و توسعه دانش، فن‌آوری‌ها و ابزارها و ظهور نیازهای جدید، بازنگری شده و ارتقاء می‌یابند. ایمنی و آتش‌نشانی نیز كه قدمتی هم عصر انسان دارد جدا از این مساله نبوده و از گذشته‌های دور سازمان‌ها و موسساتی در كشورهای مختلف برای تدوین و تعیین استانداردها در این زمینه شكل گرفته‌اند.

 انتخاب مراجع معتبر جهت تهیه مستندات استاندارد برای استفاده در فعالیت های مختلف مرتبط با ایمنی و آتش‌نشانی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

 از این رو در این مقاله با مطالعه 6 مرجع استاندارد بین المللی سعی بر آن است تا الگویی مناسب برای تدوین استانداردهای ملی در زمینه ایمنی و آتش‌نشانی تهیه شود. این مراجع عبارتند از : 

• استانداردهای انجمن ملی حفاظت در برابر حریق امریكا¹ (NFPA)

• استانداردهای موسسه استاندارد انگلیس² (BSI)

• استانداردهای استرالیا³ (AS)

• استانداردهای آلمان⁴ (DIN)

• استانداردهای اتحادیه اروپا⁵ (EN) و استانداردهای سازمان بین المللی استاندارد⁶ (ISO).

استانداردهایEN ،BS ،NFPA و ISO با توجه به اعتبار جهانی در زمینه تدوین استاندارد انتخاب شده‌اند. NFPA مجموعه استانداردهای خاص حریق است، از این رو نگرش جامعی به تدوین استانداردهای مرتبط با حریق دارد و مرجع مناسبی به نظر می‌رسد.BS با توجه به قدمت وتجارب فراوان در زمینه استاندارد به عنوان پایه‌ای برای تدوین استانداردها حتی در اتحادیه اروپا وسازمان بین‌المللی استاندارد مطرح است(اقتباس استانداردهای سیستم های مدیریت كیفیت، مدیریت زیست محیطی و مدیریت ایمنی وبهداشت حرفه ای از استانداردهای BS گواهی بر این مدعاست).EN و ISO نیز به عنوان مراجع شناخته شده متولی تدوین وتوسعه استاندارد در سطح بین‌المللی هستند. علاوه بر این موارد و با توجه به اینكه عمدة مستندات فعلی در آتش‌نشانیهای كشور برگرفته از استانداردهای آلمان است،DIN نیز به عنوان یكی از مراجع مورد مطالعه انتخاب شده است. نهایتاً استاندارد استرالیا نیز به عنوان یك نمونه از استانداردهای ملی مورد بررسی قرار گرفته است.

 استانداردهای NFPA

NFPA یك مؤسسه غیرانتفاعی است كه در سال 1896 به عنوان انجمن ملی حفاظت در برابر حریق در آمریكا تأسیس گردید.

رسالت اصلیNFPA كاهش هزینه‌های مالی، جانی و زیست محیطی ناشی از حریق و سایر خطراتی است كه ممكن است كیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. NFPA این رسالت را از طریق انتشار استاندارد، تحقیق، تعلیم و آموزش تحقق می‌بخشد. این مؤسسه بیش از 75هزار نفر عضو در سراسرجهان دارد و بالغ بر 80 مؤسسه ملی و سازمان تخصصی نیز در آن عضویت دارند. اعضای اصلی آن 20 مؤسسه آمریكایی و غیر آمریكایی هستند و ساختار اصلی آن شامل کارکنانی در سراسر جهان می‌باشد.

 NFPA دارای 230 كمیته فنی برای تدوین و توسعه استانداردها و قوانین است و در حال حاضر بیش از 300 عنوان استاندارد وقانون منتشر شده دارد كه هرگونه فعالیت، فرآیند، سرویس، طراحی، نصب سیستم‌های آتش‌نشانی را در ایالات متحده وسایر كشورهای استفاده كننده، تحت پوشش قرار میدهد. در حال حاضر استانداردهای NFPA در بیش از 120 كشور جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم به یادآوری است كه همة اعضای مؤسسه دارای حق رای و ارائه پیشنهاد برای بازنگری قوانین و استانداردها هستند.

  شما می توانید جهت دریافت گواهینامه های ایزو توسط شرکت QCB ITALIA اقدام کنید

استانداردهای BS

مؤسسه استاندارد انگلیس در سال 1901 با عنوان كمیته استانداردهای مهندسی⁷ (ESC) تاسیس ودر حال حاضر به یك سرویس دهنده جهانی در زمینه استاندارد تبدیل شده است. این مجموعه با بیش از 500 كمیته تخصصی و بالغ بر 5400 نفر پرسنل در 110 كشور جهان خدماتی نظیر صدور گواهینامه، بازرسی، تست محصول، تدوین وتوسعه استانداردهای محلی، ملی و بین‌المللی، آموزش سیستم های مدیریتی، اطلاع رسانی و غیره را انجام می‌دهد.

این موسسه به خاطر انجام كارهای بزرگ وداشتن وجهة بین‌المللی بسیار قوی، امروزه قلب استانداردسازی در جهان به شمار می‌رود.

 تاریخچه BSI را از تأسیس آن در 26 آوریل 1901 تاكنون به 8 دوره تقسیم كرده‌اند كه هر دوره با توجه به مقتضیات زمانی رویكردهای مختلفی را در تدوین استاندارد نشان می دهد.

به عنوان مثال در سالهای اولیه، استانداردهای منتشر شده بیشتر مربوط به موتورهای بخار، خطوط راه‌آهن، تلگراف وتلفن و كابل ها و تجهیزات برقی بود. اما با شروع جنگ‌جهانی توجه به استانداردهای نظامی ومواردی نظیر استاندارد پناهگاه ها وحفاظت در جنگ بیشتر شد، به نحوی كه بین سالهای 1939 تا 1945 بیش از 400 استاندارد جنگی تدوین شد. پس از جنگ تدوین استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی و به دنبال آن طرح های تضمین كیفیت وتوسعه استانداردهای سسیستم مدیریت كیفیت مورد توجه قرار گرفت.

 این استانداردها در سالهای بعد به مرجعی برای تدوین استانداردهای بین‌المللی سیستم های مدیریتی تبدیل شد.ماه آگوست 1987 شروع نامگذاری دوگانه برای استانداردهای BS/ISO بود كه با BS 5750/ISO 9000  شروع شد. از سال 1998 به بعد با گسترش استانداردهای BSI در بیش از 100 كشور جهان ونیز فعال شدن بیش از 170 مؤسسه وابسته به آن، از جمله 73 آزمایشگاه تخصصی تست و بیش از 5400 نفر نیروی كار، BSI به بزرگترین مؤسسه استانداردسازی در جهان تبدیل شد.

 لازم به توضیح است كه عنوان BSI در سال 1931 برای این مؤسسه انتخاب گردید. كمیته استانداردهای مهندسی(ESC) یك بار دیگر در سال 1918 به انجمن استانداردهای مهندسی⁸ (BESA) تغییر نام یافته بود.

استانداردهای AS

مؤسسه استاندارد استرالیا با بیش از 122000 عنوان استاندارد جزو اولین مؤسساتی است كه استانداردهای ملی وبین‌المللی و سایر خدمات خود را از طریق سایت اینترنتی به صورت آنلاین ارائه می‌دهد. از جمله فعالیتهای این مؤسسه می توان به تدوین، ویرایش و آماده‌سازی استانداردها، پردازش الكترونیكی استانداردها، فروش الكترونیكی و ارائه خدمات تحقیقاتی اشاره نمود.

خدمات تخصصی این مؤسسه بیشتر در زمینه آموزش و بهبود سیستمهای مدیریتی است و در این راستا مجموعه‌ای كامل از دوره‌ها، سمینارها و كارگاه های آموزشی، را عرضه می‌نماید. از این رو استانداردهای مدیریت كیفیت، مدیریت زیست محیطی، مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای، مدیریت امنیت اطلاعات ومدیریت ایمنی غذایی(HACCP) آن از قابلیتهای كاربردی فراوان برخوردارند. این موسسه با سایر سازمان ها و مؤسسات استاندارد همكاری نزدیك دارد و از یك سیستم به روزرسانی قوی در بازنگری استانداردها برخوردار می‌باشد.

استانداردهای DIN

مؤسسه استاندارد آلمان در سال 1917 تاسیس گردید. مقر این مؤسسه در برلین است. از سال 1975 این موسسه توسط دولت آلمان به عنوان متولی ملی تدوین و توسعه استاندارد شناخته شد.

روند تدوین استانداردهای DIN به این صورت است كه مجموعه‌ای شامل نمایندگان صنایع تولیدی، سازمانهای مصرف كننده و بخش های تجاری، صنایع خدماتی، دانشگاهها، بازرسان فنی، دولت و به طور خلاصه همه ارگان‌های ذینفع، الزامات خاص خود را در تدوین استانداردهای مختلف بیان نموده و به بحث می‌گذارند و نتیجه را به عنوان یك استاندارد آلمانی به ثبت می‌رسانند.

فعالیتهای DIN توسط26 هزار نفر متخصص در 400 كمیته انجام می شود. پیش نویس استانداردها به صورت عمومی تهیه شده و توسط كمیته‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرد و پس از تایید وانتشار حداقل هر 5 سال یكبار مورد تجدید نظر قرار می گیرد.

استانداردهای EN

پس از شكل‌گیری اتحادیه اروپا و تصمیم‌گیری اروپا، در خصوص یكسان‌سازی بخش‌های مختلف صنعتی و اقتصادی، مساله استاندارد واحد اروپا مطرح گردید تا تمامی تولیدات این قاره تحت لوای یك استاندارد واحد تولید شده تا تكلیف مصرف‌كنندگان اروپایی و همچنین سایر كشورها با تعدد استانداردهای موجود اروپایی مشخص گردد. از همین رو كمیته استاندارد اروپا (CEN) در سال 1961 توسط مؤسسات ملی استاندارد كشورهای عضو اتحادیه اروپا تاسیس شد. در حال حاضر CEN با وضع استانداردهای فنی تجارت آزاد، ایمنی كاركنان و مشتریان، بالا بردن قابلیت شبكه ها، حفاظت زیست محیطی، بهره‌برداری از تحقیقات و برنامه های توسعه‌ای و نیز منافع عمومی به اهداف اتحادیه اروپا و منطقه اقتصادی اروپا كمك می كند.

حوزه‌های عمده‌ای كه توسط استانداردهای CEN تحت پوشش قرار می‌گیرند عبارتند از: ساختمان، بهره‌برداری از گاز، زیرساختهای گازی، مراقبتهای بهداشتی، اطلاعات وارتباطات، ماشین‌آلات، ایمنی وبهداشت حرفه‌ای، تجهیزات حفاظت فردی و تجهیزات تحت فشار.

استانداردهای ISO

سازمان بین‌المللی استاندارد، ISO كه مقر آن در ژنو می‌باشد در 24 فوریه 1947 به منظور یكپارچه كردن تدوین استاندارد در سراسر جهان، ایجاد تسهیلات در تجارت بین‌الملل، حمایت از تولیدكنندگان و مصرف كنندگان و توسعه همكاریهای علمی- تكنولوژیكی واقتصادی با عضویت 25 كشور تأسیس شد.

این سازمان در حال حاضر دارای 163 عضو می‌باشد. مؤسسه استاندارد وتحقیقات صنعتی ایران از اعضای اصلی ISO می‌باشد.

تعداد استانداردهای ISO در حال حاضر بیش از 11950 مورد می‌باشد كه توسط 2856 كمیته و زیر كمیته و بیش از سی‌هزار كارشناس تدوین گردیده است. مسئولیت دبیرخانه كمیته‌های فنی به یكی از اعضای فعال كه داوطلب این امر باشد، واگذار می گردد.

كمیته‌های فنی كه متشكل از اعضای فعال واعضای ناظر می‌باشد وظیفه دارند موضوعاتی را كه تدوین استاندارد آنها ضروری به نظر می رسد بررسی و مطرح نمایند. پس از موافقت اعضا با موضوع پیشنهادی، مدارك علمی و فنی مربوطه تهیه و بین اعضا توزیع می‌گردند. با توجه به این مدارك، ابتدا پیش‌نویس استانداردها تهیه می‌شود. پیش‌نویس‌ها مجددا برای اعضا ارسال می شود تا پس از انجام اصطلاحات به صورت استاندارد بین‌المللی منتشر گردند.

***

1- National  Fire  Protection Association (NFPA)

2- British Standards Institution (BSI)

3- Australian  Standards (AS)

4- Deutsch  Institute  for  Normalization (DIN) - German   Institute for  standardization

5- European  Committee   for  Standardization

6- International Organization for standardization(ISO)

7- Engineering Standards Committee(ESC)

8- British   Engineering  Standards  Association(BESA)