بحص ایمنی در مدارس باید به طور جدی پیگیری شود تا از بروز حوادث جلوگیری گردد. در مدارس کشور ما بدلیل فرسودگی ابنیه، استیجاری بودن آن ها و دلایل دیگر هزینه ای برای ایمن سازی آن ها صورت نمی گیرد و یا از اولویت کمتری برخوردار است مگر زمانی که حادثه ای رخ دهد و بر اثر فشار اجتماعی و روانی اقداماتی هرچند سطحی و مقطعی صورت می گیرد.
مقدمه
آماری که از داخل و خارج از کشور در مورد حوادث بچه‌ها بخصوص در سطوح کودکستان و دبستان گزارش می‌شود موضوع را بی‌اندازه مهم و قابل توجه می‌سازد. عده‌ای خیال می‌کنند که با وارد شدن بچه‌ها به محدوده مدرسه، آنها در ایمنی کامل خواهند بود و هیچ خطری آنها را تهدید نمی‌کند، در صورتی‌که استعداد ایجاد حوادث و سانحه در محدوده مدارس بعلت محدودیت جا، تراکم بچه‌ها و بازیگوشی آنها بمراتب بیشتر از خانه بوده و کمتر مدرسه‌ایست که هر روز یا هر هفته حادثه‌ای کوچک یا بزرگ را تجربه نکند.
پدران و مادران عزیز می‌دانند که در خانه‌ای‌که بیش از یک بچه وجود دارد کنترل فرزندان مشکل است و نیاز به انضباط و فرماندهی درست می‌باشد. تنها در این صورت است كه می‌توان محیطی نسبتا آرام و خالی از حادثه را در خانه ایجاد کرد. بازیگوشی و شیطنت در خمیره ذاتی یک طفل سالم است. در نتیجه کنترل صدها بچه قد و نیم قد در مدارس، امری مشكل و حایز اهمیت است.
شاید لازم باشد کلیه مدارس گزارشی ماهیانه از وضع ایمنی خود و حوادث و سوانحی که در آنها اتفاق می‌افتد با ذکر نوع حادثه و محل آن و نواقص موجود، به یک مرکز واحد (ترجیحا اداره آموزش و پرورش استان) دهند تا با تجزیه و تحلیل کلیه حوادث، نقاط ضعف و کانون‌های حادثه‌زا در مدارس کشف و در جهت جلوگیری از حوادث مشابه در جهت جلوگیری از حوادث مشابه اقدام مطلوب بعمل آید. آنچه در این مبحث بعنوان توصیه‌های ایمنی و نواقص پیشنهاد و یا عنوان می‌گردد دلیل بروجود همه آنها در مدارس نمی‌باشد، بلکه این مسوولین مدارس هستند که با مروری عمیق بر این توصیه‌ها باید اقدام عاجل در رفع اشکالات موجود بعمل آورند. برای مثال در برخی موارد ساختمان برای مدرسه ساخته نشده، بلکه شرایط دانش‌آموز و نیازهای محلی بر ساختمان مدرسه تحمیل شده در نتیجه این دانش‌آموزان هستند که می‌توانند تحت شرایط و عوامل نامطلوب محیطی از نظر نور، صدا، حرارت و هوا قرار گیرند.
توصیه‌های ایمنی در مورد ساختمان مدرسه
1- یکی از مهمترین عوامل ایجاد حادثه در مدارس بخصوص در فصل زمستان که هوا مرطوب و زمین خیس است برق می‌باشد. آنچه مسلم است در کشورهای پیشرفته دنیا در اماکن عمومی، بخصوص مدارس از بالاترین استانداردهای ایمنی و سیم‌کشی برق در ساختمان استفاده می‌کنند و نکاتی بنیادی در ساختمان مدرسه از نظر برق رعایت می‌گردد که کوچکترین نقطه ضعف برای ایجاد خطر باقی نمی‌ماند. مشکل اصلی ما ساختمان‌های قدیمی است که بعضی از آنها با کوچکترین لرزش یک زلزله از هم می‌پاشند. توصیه‌های کلی در این زمینه بشرح ذیل می‌باشد:
میزان برق مصرفی مدرسه باید محاسبه و در جهت نصب کنتورهای مناسب اقدام لازم بعمل آید.
کلیه فیوزها از نوع خودکار انتخاب و بعد از کنتور نصب شود.
کلیه سیم کشی‌های مدرسه بوسیله یک متخصص، محاسبه و از نوع مناسب انتخاب و در لوله‌های فولادی بطور زیرکار نصب گردند.
کلیه کلیدها و پریزها بطور ماهیانه بازرسی گردیده و برای پریزها روپوش مخصوص ایمنی در نظر گرفته شود و یا از نوعی انتخاب گردند که اطفال نتوانند براحتی میخ، میله فلزی و یا چیز دیگری در آن فرو کنند.
در کودکستان‌ها و شیرخوارگاه‌ها کلیه پریزها و کلیدها باید در ارتفاعی نصب شوند که در دسترس بچه ها نباشند.
از یک پریز یا یک نقطه انشعاب نباید در آن واحد بیش از یک انشعاب گرفت. گرفتن بار بیش از اندازه از یک پریز باعث گرم شدن سیم و ایجاد آتش‌سوزی و اتصالی می‌شود.
بطور کلی شبکه برق‌رسانی به مدرسه می‌بایست به سیستم اتصال زمین مجهز باشد. با این کار خطرات احتمالی بطور قابل ملاحظه‌ای تقلیل می‌یابند.
سیم کشی‌های موقت در محوطه باز مدرسه، روی شاخه درختان و دیوارها باید ممنوع گردد.
کلیه تاسیسات برقی مدرسه می‌بایست در جعبه ایمن و محفوظ نصب و درب آن قفل شود تا از دست بچه‌های کنجکاو درامان باشد و روی جعبه علامت خطر و عبارت «دست نزنید» نوشته شود.
2 – گاز امروزه در همه جا و در بیشتر مدارس برای مصارف آشپزی، آزمایشگاهی و ایجاد گرما بکار می‌رود. نكات ذیل در مورد گاز دارای اهمیت خاصی می‌باشند:
کپسول‌های محتوی گاز می‌بایست خارج از آشپزخانه (محل مصرف) و در فضای باز قرار گیرند.
ورود بچه‌ها به آشپزخانه اکیدا ممنوع گردد و یک‌دستگاه مکنده برای تهویه هوا در بالای اجاق آشپزخانه نصب شود.
کپسول‌های گاز باید در سایه قرار داده شوند و از باران و اشعه آفتاب محافظت گشته و از دسترس بچه ها کاملا دور باشند و ترجیحا بوسیله شبکه فلزی محصور و محافظت گردند.
لوله‌کشی گاز می‌بایست مطابق با استاندارد تصویب شده شرکت ملی گاز ایران بوده و به تایید مسوولین فنی آن شرکت رسیده باشد.
اجاق گاز و کلیه شبکه شامل شیر و لوله‌کشی آن بطور هفتگی باید مورد بازدید و بازرسی دقیق واقع شوند تا هرگونه تراوش گاز یا نقص فنی در سیستم کشف و رفع گردد.
3 – پله و پلکان‌های مدرسه یکی از کانون‌های خطر و حادثه برای بچه‌ها می‌باشد. چون دویدن بچه‌ها در این مسیر با ازدحامی‌که بوجود می‌آید نمی‌تواند خالی از خطر باشد، لذا وجود پلکان‌های عریض و کوتاه که در صورت لزوم مجهز به نرده و دستگیره در طرفین بوده و همچنین کنترل ایاب و ذهاب بچه‌ها در تقلیل خطرات موثر می‌باشد. تامین نور کافی نیز از شرایط الزامی ایمنی پله‌ها و راهروها می‌باشد.
4 – راه‌های دستیابی به پشت بام مدرسه می‌بایست تحت کنترل شدید بوده و در صورت لزوم قفل گردند. رفتن بچه‌ها به پشت بام در اثر کنجکاوی و احتمالا تعقیب پرندگان و یا گربه حوادثی جدی بوجود می‌آورد.
5 – در برخی مدارس استفاده از بخاری‌های نفت‌سوز متداول است. این بخاری‌ها چندین خطر برای بچه‌ها ایجاد می‌کنند که عبارتند از سوختگی بچه‌ها در اثر تماس با بخاری، آتش‌سوزی بعلت واژگون شدن بخاری و دست کاری درجه آن و یا ریختن نفت سرد در کوره داغ بخاری و در نتیجه تبخیر شدن و آتش گرفتن و یا انفجار آن و بالاخره مسمومیت گازی دانش‌آموزان بطور تدریجی در کلاس بر اثر بد سوختن بخاری و یا ایجاد ارتباط بین دودکش و لوله‌های رابط با محدوده کلاس و پس زدن گازها بعلت مسدود شدن دود کش‌ها.
6- احتمال لیز خوردن بچه‌ها بعلت خیس بودن کفش‌ها در زمستان و یا شستشوی کف ساختمان با مواد ضدعفونی کننده وجود دارد که در این مورد نیز باید توجه کافی مبذول شود.
7- سقوط سنگ و کاشی از نماهای ساختمان مدارس می‌تواند جان بچه‌ها را تهدید کند. لذا بازرسی دقیق این سنگ‌ها و محکم کردن آنها بر پیشانی دیوارها بوسیله پیچ‌های آهنین توصیه می‌گردد.
8- نهایت کوشش در مورد رعایت بهداشت و نظافت و تهویه توالت و دستشویی مدارس می‌بایست بعمل آید و تمام قسمت‌های آن باید کاشی کاری گردد. زیرا علاوه بر راحتی نظافت، امکان نوشتن و نقاشی کردن و یادگاری نوشتن روی دیوار را از بچه‌ها سلب می‌کند.
9- در مدارسی که خود امکانات تغذیه دارند و یا بچه ها ناهار خود را همراه می‌برند، رعایت و توجه کردن به نکاتی از قبیل شستن دست بچه ها قبل و بعد از غذا کمال اهمیت را دارد.
10- تامین نور کافی در کلاس درس متناسب با ساعات شبانه روز و شرایط فصلی بی‌اندازه مهم است، زیرا این مطلب می‌تواند به مرور زمان در سلامت چشم بچه‌ها موثر واقع شود.
11- رعایت فاصله مناسب برای نشستن بچه‌ها نسبت به تخته سیاه با توجه به قدرت دید اطفال و نواقص احتمالی چشمی که دارند بی‌اندازه مهم بوده و از وظایف اولیای مدرسه می‌باشد.
12- هوای سالم برای ادامه زندگی ضروری بوده و اکسیژن کافی برای سوخت و ساز بدن و سلامت آن بسیار مهم است. تنفس هوای ناسالم در محدوده کلاس بطور مشترک با ده‌ها دانش‌آموز دیگر آن هم برای مدتی طولانی، بر روی دستگاه تنفس و سلامت دانش‌آموزان تاثیر می‌گذارد. لذا تامین هوای کافی و سالم متناسب با نیاز افراد و تعداد آنها و مدت زمان کلاس، ضروری می‌باشد.
13- نامناسب بودن صندلی‌های کلاس از نظر ساخت و طرز نشستن دانش‌آموزان شاید اثرات نامطلوبی و منفی خود را فورا ظاهر نکند، ولی به مرور زمان مسلما اثرات نامطلوبی بر روی طفل گذارده و حتی ضایعاتی در استخوان‌بندی او بوجود می‌آورد.
توصیه‌های ایمنی در مورد محوطه بازی بچه‌ها و حیاط مدرسه
دانش آموزان که بعد از یک یا چند ساعت در کلاس ماندن مرخص می‌شوند و به محوطه حیاط مدرسه سرازیر می‌گردند، به طور دسته‌جمعی مشغول بازی شده و کارهایی ابتکاری انجام می‌دهند که در اینجا با ذکر تعدادی از آنها توجه مسوولین را به خطرات احتمالی که بچه‌ها را تهدید می‌کند جلب می‌كنیم. خاطر نشان می‌سازد که تجارب گذشته و آمار موجود، وجود خطر را در این زمینه‌ها تایید می‌کند:
1- بالا رفتن بچه‌ها از درختان، پایه پرچم، پایه‌های برق، میله‌های والیبال و بسکتبال و یا دیوارهای کوتاه مدرسه همیشه همراه با خطراتی بوده و بخصوص در فصل زمستان به علت لیز بودن و مرطوب بودن، منجر به برق گرفتگی و یا سقوط گردیده است.
2- وسایل و اسباب بازی‌ها از قبیل الاکلنگ، تاب، سرسره و غیره برای مدارس و بچه‌ها ضروری می‌باشد، ولی متاسفانه این محدوده فعالیت یکی از کانون‌های خطر و ایجاد حادثه در کودکستان و دبستان بوده است. لذا از وظایف مسلم مسوولین مدرسه است که در موارد ذیل نهایت کوشش خود را بعمل آورند:
- بازدید و بازرسی این وسایل به منظور اطمینان از سالم بودن و حسن کارکرد آنها به طور دوره‌ای (حداقل هفته ای یکبار)
- آموزش اطفال در استفاه صحیح و فنی از این وسایل.
- نظارت مداوم بر کار بچه‌ها به منظور اطمینان از عدم وجود خطرات احتمالی.
- کنترل بچه‌ها از نظر رعایت نوبت و تطبیق شرایط سنی بچه‌ها با وسایل بازی.
3- تعدادی از مدارس دارای استخر شنای اختصاصی می‌باشند که سقوط اطفال در استخر پر از آب و ایجاد خفگی و یا سقوط اطفال به داخل استخر بدون آب و ایجاد شکستگی سر و گردن و احتمالا مرگ، سابقه فراوان دارد. لذا مسوولین مدرسه می‌بایست با در نظر گرفتن شرایط فصلی اقدام مناسب و مقتضی در جهت ایمن ساختن استخر بعمل آورند که مهمترین آنها عبارتند از نرده کشیدن به دور استخر با ارتفاع مناسب، پوشاندن روی استخر بوسیله تخته با ورقه‌های موجدار، کنترل و نظارت مداوم بر روی اطفال و بالاخره آموزش آنها در مورد خطرات احتمالی.
4- رفتار خشونت بار اطفال با یکدیگر و ایجاد گروه‌ها و دسته‌بندی‌ها و حمله‌های فردی و دسته جمعی به یکدیگر و استفاده از چوب و میله و خودکار و خط‌کش به تقلید از فیلم‌های حادثه‌ای غربی معمولا حادثه آفرین بوده و در مواردی باعث کوری چشم و ایجاد زخم‌های عمیق و یا شکستگی شده است. علاج این کار ایجاد انضباط مستمر و نظارت مداوم و کنترل آنها از طرف اولیاء مدرسه می‌باشد.
5- وجود اختلاف سطح از قبیل پله در محوطه بعضی از مدارس به علت عرض کم، شیب زیاد و احتمالا شکستگی پله‌ها و نداشتن نرده و دستگیره ایجاد حادثه کرده است. این اختلاف سطح‌ها در فصل زمستان با بودن برف و باران می‌تواند به نحوی مضاعف خطرناک و حادثه‌زا باشد.
6- ریزش دیوارهای مدارس امری معمول نمی‌باشد، ولی متاسفانه مواردی مشاهده شده است که بعلت فرسودگی دیوار و عدم توجه مسوولین امر دیوار فرو ریخته و خطرات جانی برای اطفال به بازار آورده است. بازرسی دیوارهای مدرسه بخصوص در فصل زمستان که رطوبت جذب می‌کند، نباید از نظر دور بماند.
7- یکی از مواقعی که بچه‌ها در معرض خطر افتادن، سقوط و لگد شدن قرار می‌گیرند، هنگام تعطیل شدن مدرسه و خروج آنها می‌باشد. در این موارد معمولا جوانترین و ضعیف‌ترین‌ها هستند که آسیب و صدمه می‌بینند، لذا ایجاد انضباط و کنترل بچه‌ها هنگام خروج کمال اهمیت را دارد.
وسایل و تجهیزات ایمنی و بهداشت عمومی
هر مدرسه باید به وسایل و تجهیزات ایمنی و بهداشت عمومی مناسب مجهز و برای مقابله با خطرات و حوادث احتمالی اولیه خودکفا باشد. بدین جهت وسایل ذیل را در سطح یک دبستان معمولی شش کلاسه توصیه می‌کنیم:
1- کپسول‌های آتش خاموش‌کن از نوع مناسب به اندازه کافی برای مقابله با آتش‌سوزی‌های احتمالی شامل حداقل یک دستگاه کپسول آتش‌نشانی 6 کیلویی از نوع گاز کربنیک برای آشپزخانه و آتش‌سوزی‌های برقی و حداقل دو دستگاه کپسول آتش‌نشانی از نوع پودر گاز شیمیایی برای آتش‌سوزی‌های نفت و گاز و غیره. توصیه می‌گردد در صورت تعدد طبقات حتما برای هر طبقه حداقل 2 دستگاه در نظر گرفته شود و این وسایل دور از دسترس بچه‌ها و قابل رویت برای همه و در ارتفاع 50/1 متری زمین روی دیوار نصب شوند.
2- یک جعبه کمک‌های اولیه برای استفاده در مواقع فوری و احتمالا یک تخت برای استراحت بچه‌ها و یک برانکار و مقداری وسایل و تجهیزات ضد عفونی کننده، حداقل وسایل مورد نیاز برای انجام کمک‌های اولیه می‌باشد.
3- کلیه مدارسی که دارای بیش از یک طبقه می‌باشند، باید مجهز به سیستم اعلام خطر عمومی برای مواقع خطر باشند.
4- هر مدرسه می‌بایست دارای یک سیستم ارتباط جمعی مناسب (مثلا بلندگو) باشد که نه تنها در شرایط عادی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه در مواقع حساس و اضطراری کمال اهمیت را برای اعلام خطر و تماس با همگان دارد.
5- لیه مسوولین مدرسه از سرایدار تا مدیر با توجه به میزان مسوولیت می‌بایست نكات لازم را در امور آتش‌نشانی، کمک‌های اولیه و نجات و امداد فرا گیرند.
6- کلیه مدارسی که دارای بیش از یک طبقه می‌باشند، باید دارای طرح اجرایی تخلیه اضطراری بچه‌ها از مدرسه در مواقع خطر بوده و این طرح می‌بایست تهیه و حداقل ماهی یک بار برای اطمینان از حسن اجرای آن تمرین گردد.
7- اطلاعات کافی و دقیق در مورد شماره تلفن‌ها، نحوه ارتباط با مراکز آتش‌نشانی، بیمارستان‌ها، اورژانس و پلیس و همچنین اولیای بچه‌ها باید تهیه و در طول شبانه‌روز در اختیار باشد.
توصیه‌های ایمنی در مورد بچه‌ها
نکاتی که ذیلا توضیح داده می‌شود انحصارا بوسیله ایجاد انضباط، کنترل و نظارت مداوم و جدیت در کار قابل اجرا می‌باشد.
1- استفاده از تیغ برای تراشیدن مداد و یا اصولا آوردن آن به مدرسه باید ممنوع گردد.
2- از آوردن اشیاء و وسایل خطرناک از قبیل چاقو، پنجه بوکس، کبریت و سوزن به مدرسه جلوگیری بعمل آید.
3- شوخی بچه ها با یکدیگر و کشتی گرفتن که معمولا باعث کدورت و در موارد جدی باعث فرو کردن انگشت در چشم، گاز گرفتن یا فرو کردن مداد در بدن می‌گردد باید جدی تلقی شود. بعضی از شوخی‌های عملی خطرناک و رکیک می‌تواند در بچه‌های کم سن و سال ایجاد ترس و دلهره کرده و اثری نامطلوب بجای گذارد.
4- بچه‌ها را می‌بایست از خرید مواد خوراکی از قبیل ذال ذالک، لواشک و ذغال‌اخته از فروشندگان دوره گرد منع کرد.
5- دانش آموزان را که در سنین حداکثر یادگیری و آموزش می‌باشند می‌بایست از هم اکنون به اصول تعاون و همکاری و معاونت در امور ایمنی، آتش‌نشانی، کمک‌های اولیه و مددکاری ترغیب و تشویق نمود.
آنچه در این بخش توصیه شده، شرایط ایده‌آل برای یك مدرسه است كه مسلما دیر یا زود باید به آن توجه گردد. همه ما باید کلیه امکانات و استعدادهای فردی و اجتماعی را برای یک دگرگونی در این زمینه بکار ببریم و نباید بعنوان اولیای بچه‌ها فقط ناظر باشیم و تمام معجزات را از اولیای مدارس، انجمن اولیاء و مربیان یا آموزش و پرورش بخواهیم؛ با کمی تعاون، همکاری و احساس مسوولیت متقابل اولیای بچه‌ها و انجمن اولیاء و مربیان مدرسه هر مشکلی را می‌توان حل نمود. کودکستان‌ها و دبستان‌ها باغ‌های این مرز و بوم هستند و بچه‌های ما گل‌ها و میوه‌های این باغ‌ها می‌باشند. همه می‌دانیم که یک گل سالم شرایط رشد مناسب، حفاظت کامل و باغبانی دلسوز می‌خواهد.
به امید آن که هیچ حادثه ای در هیچ مدرسه ای رخ ندهد
