به ندرت فقط یک عامل تنها، برای اتیش گرفتن ماشین وجود دارد. حتی هنگامی که یک کارشناس بررسی حریق رد حادثه را تا نقطه شروع می‌گیرد، در بسیاری از مواقع ترکیب چند عامل باعث بروز آتش سوزی می‌شود.
دلایل انسانی، مشکلات مکانیکی و دلایل شیمیایی، همه اینها دست به دست هم دیگر می‌دهند تا یک وضعیت فوق‌العاده را خلق کنند. به بیان دیگر وقتی یک خودرو آتش می‌گیرد، هر عامل دیگری می‌تواند شرایط را پیچیده‌تر نماید.
اگر چه دانستن اینکه این عوامل کدام هستند، کمک بزرگی به راننده میکند، اما تضمینی برای اینکه اتفاقی نیفتد، نیستند. در این میان مهمترین نکته‌ای که باید بدانید این است که وقتی خودرویی آتش می‌گیرد، مهم نیست چه چیزی باعث آن شده است، مهم این است که به سرعت هرچه تمام‌تر از آن خارج و از محل دور شوید. استفاده از تجهیزات آتش نشانی مناسب به همراه اطلاعات کافی در مورد آتش سوزی ماشین به شما کمک میکند به اطفای حریق بپردازید.
برای این منظور باید از قبل کپسول آتش نشانی مناسب خودرو تهیه کرده باشید تا در زمان بروز حادثه بتوانید از آن استفاده کنید.
یک آتش سوزی کوچک در خودرو، گسترش یافته و با کمک عوامل دیگر بزرگتر و بدتر خواهد شد. به گفته انجمن حفاظت از حریق امریکا (NFPA)، سهم آتش سوزی خودرو از کل آتش سوزی‌های گزارش شده، 20 درصد است؛ بنابراین ارزش آن را دارد که راه‌های کاهش ریسک آتش سوزی در خودرو را بدانیم.
نشت در سیستم سوخت عامل اصلی آتش سوزی خودرو
نشت در سیستم سوخت‌رسانی خودرو، شایع‌ترین دلیل آتش سوزی در خودروهاست. همان گونه که میدانید، چندین عامل پیچیده می‌توانند باعث نشت سوخت شوند، اما این ها بسیار پیچیده هستند و نشت سوخت می‌تواند خود به خود و با حداقل هشدار باشد. نشت سیستم سوخت واقعا خطرناک است. اکثر مایعات مورد مصرف در خودرو، سمی، خورنده و اشتعال زا هستند، اما بنزین در بین آنها بدترین است.
بنزین در دمای 7 درجه سانتیگراد به بالا با یک جرقه آتش می‌گیرد و در دمای 257 درجه سانتیگراد خود به خود مشتعل می‌شود. بهترین راه برای کاهش شانس آتش سوزی سیستم سوخت رسانی، مطمئن بودن از تعمیر و نگهداری به موقع خودرو است. لذا اگر بوی بنزین داخلی اطراف ماشین احساس شد، می‌بایست سریعا نسبت به رفع عیب و حل مشکل اقدام کرد.
ایراد در سیستم الکتریکی دومین عامل آتش سوزی ماشین
ایراد در سیستم برقی دومین عامل آتش سوزی در خودروها می‌باشد. باتری خودروها مشکل‌ساز هستند، نه فقط باتری خودروهای برقی یا هیبریدی، بلکه باتری خودروهای معمولی نیز مستعد ایجاد مشکلات فراوانی می‌باشند.
سیکل شارژ شدن باتری باعث تجمع گاز انفجاری هیدروژن در محفظه موتور می‌شود و جریان الکتریکی که باتری تولید میکند (از طریق اتصال شل یا معیوب) باعث ایجاد جرقه می‌شود که منجر به شعله‌ور شدن آب باتری سرریز شده یا گاز جمع می‌شود.
خطر سیستم الکتریکی محدود به محفظه موتور نمی‌شود. سیم‌کشی خودرو در سرتاسر آن گسترش یافته، داخل درب‌ها، زیر کفپوش، داخل صندلی‌های برقی و گرم شونده، فقط نام چند جا را بردیم که بدانید یک سیم‌کشی پوسیده چقدر می‌تواند ویرانگر باشد.
در مورد اطفای حریق نسبت به محل حریق اقدامات مختلفی را باید انجام داد و همچنین باید از کپسول‌های آتش نشانی به تعداد و مقدار مورد نیاز استفاده کرد. مثلا اگر آتش سوزی در قسمت انتهای خودرو باشد و از باک نشت کرده باشد، در لحظات اولیه بهترین وسیله کپسول پودر، متناسب با وسعت حریق است.
اگر آتش‌سوزی در اتاق سرنشینان باشد و ناشی از انداختن فرضی جسمی مانند سیگار بر روی صندلی خودرو شروع شده باشد، به خاطر درون سوز بودن اجسام جامد، بهترین شیوه اطفایی، خنک کردن با آب است. اگر آتش‌سوزی به‌دلیل اتصال تجهیزات الکتریکی خودرو باشد، بهترین اقدام قطع برق باتری‌ها و استفاده از کپسول CO2 است. در نهایت اگر آتش سوزی در قسمت جلوی درب موتور ماشین ایجاد شده باشد، بهترین وسیله، استفاده از کپسول پودر و گاز است.
جلوگیری از انفجار باک خودرو
بهتر است باک بنزین کاملا پر نکنیم. همانطور که میدانید شکل درست بنزین زدن در حفظ سلامت عملکرد خودرو تاثیر زیادی دارد. اصرار به پر کردن بیش از حد باک و قطع کردن متعدد نازل، ممکن است بنزین به بیرون و بدنه خودرو ریخته شده و صدماتی به رنگ اتومبیل وارد نماید. دوم ریختن بنزین روی زمین می‌تواند خطر انفجار باک بنزین را در پی داشته و حتی باعث آتش گرفتن خودرو گردد.
سخنگوی سازمان آتش نشانی نیز گفته است: « انفجار باک بنزین دور از دسترس نیست، اگر خودرو، استاندارد و به روز باشد، معمولاً انفجار باک بنزین روی نمی‌دهد البته در صورتی که باک، شیلنگها، بست و اتصالات دستکاری نشده باشد.»
اما اگر آتش سوزی در خودرو رخ دارد اولین کار اینست که در باک بنزین را باز کنید چون با باز کردن آن از بالا رفتن فشار داخل باک جلوگیری می کند و مانع از انفجار خودرو می‌شود.
آتش سوزی خودرو و اطلاعاتی برای آتش‌نشانان
آتش سوزی در خودرو از معمول ترین انواع آتش سوزی‌ها می‌باشد. اتومبیل‌های مدرن حاوی صدها كیلو مواد پلاستیكی می‌باشند كه هنگام سوختن از خود دود یا گاز سمی متصاعد می‌كنند. لذا همین یک دلیل برای استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و دستگاه تنفسی هنگام اطفا حریق یک وسیله نقلیه كفایت خواهد كرد. همیشه می‌بایست یك دستگاه خاموش کننده دستی مناسب برای اطفا حریق خودرو و یا جلوگیری از انفجار و اشتعال ناگهانی در لحظات اولیه در دسترس باشد.
برخی از وسایل نقلیه جدید دوگانه‌سوز بوده و در قسمت صندوق عقب مخزن حاوی گاز CNG-LPG وجود دارد. قابل توجه است هنگامی كه این مخازن در معرض حرارت شدید قرار بگیرند، احتمال انفجار وجود داشته و در صورتی که مکانیسم عملکردی فیوز حرارتی و یا ضربه‌ای نتوانند گاز داخل سیلندر را به‌سرعت خارج کنند، با منفجرشدن مخزن گاز، تركش‌های برنده‌ای با سرعت و حرارت زیاد به اطراف پرتاب خواهد شد.
چنانچه مالک یا راننده خودرو در موقعیت حضور داشته باشد، می‌بایست از او درباره هرگونه احتمال خطری كه ممكن است در وسیله نقلیه وجود داشته باشد، مثل كپسول گاز پیک نیكی، قوطی‌های اسپری رنگ یا هرگونه مواد خطرناک دیگر، اطلاعات كسب شود. در صورتی‌که راننده یا سرنشین در محل حاضر نبوده و از ایمن بودن اتومبیل مطمئن نباشید، می‌بایست با احتیاط بیشتر و رعایت نكات ایمنی جهت اطفا حریق خودرو اقدام نموده و به اتومبیل نزدیک شوید.
از آنجایی که آتش سوزی در ماشین قسمت‌های مختلفی را شامل می‌شود، لذا باید برای مواجهه با هر قسمت، آشنایی و اطلاع كافی از جوانب آن داشته باشیم. به همین منظور قسمت‌هایی كه وقوع و پیشرفت آتش سوزی در آنها محتمل‌تر و خطرناكتر است، می‌بایست مورد توجه ویژه قرار گیرد.
برای اطفا آتش سوزی زیر كاپوت یا محفظه موتور اتومبیل، از قسمت بالا و پشت به باد، در یك زاویه 45 درجه به آتش نزدیک شوید و با استفاده از خاموش کننده‌های پرتابل، آب را به قسمت جلوی ماشین بپاشید. این تكنیك كمك فنرها و پیستون‌های آن را سرد میکند. به یاد داشته باشید در اثر انفجار یك كپسول، ترکش‌های برنده آن می‌تواند تا 6 متر پرتاب گردد كه برای ایجاد جراحت سنگین، شكستن استخوان‌ها، سوختگی شدید و حتی مرگ امدادگران، این میزان نیرو و برد كافی است.
چنانچه سیلندر منفجر شود، سپر جلوی اتومبیل حداقل تا 1 متر پرتاب می‌شود. پیستون‌های كوچک مورد استفاده در صندوق عقب و كپسول‌های داخل موتور اتومبیل، خطرات بالقوه‌ای در این مواقع محسوب می‌شوند. در داخل موتور سیلندرهای پلمپ شده‌ای وجود دارد كه می‌توانند منفجر شده و میله قالب مانندی را از طریق جلو و عقب اتومبیل پرتاب كنند، سایر امدادگران نیز باید خودرو را از حركت كردن و غلتیدن بازداشته و داخل اتومبیل را از وجود سرنشین كنترل نموده و سرنشینان را خارج نمایند.
حتما پشت به باد به آتش داخل كاپوت یا موتور اتومبیل نزدیك شوید. البته خطری که می‌تواند آتش نشان را در موقع اطفا حریق خودرو تهدید کند، مخصوصا در قسمت موتور، ناقص سوز بودن حریق است که شاید به محض بالا زدن درب موتور و با رسیدن اکسیژن شعله‌ور بشود.
باید درب طرف راننده را بازکرده و دسته درب موتور را بكشند، چنانچه سیم درب موتور ذوب نشده باشد، این كار می‌تواند مفید باشد. در هر حال قبل از انجام آن مطمئن شود كه كمك فنرها سرد شده باشند. وقتی که اتومبیل سرد شد و آتش فروكش كرد، سعی كنید درب موتور را باز كنید. اگر سیم درب موتور عمل كرد با یك دست دارای دستكش می‌توان ضامن دوم كه معمولا در قسمت وسطی جلوی درب موتور قرار دارد را آزاد نمود.
اگر سیم درب موتور ذوب شده باشد، با یك میله اهرم شكل می‌توان با وارد ساختن نیرو به گوشه گلگیر جلویی یا بریدن سیم درب موتور و فشار آن به سمت بالا و یا با گرفتن كابل درب موتور توسط یك انبر، درب موتور را باز نمود.
وقتی درب موتور بالا آمد و آتش خاموش گشت، مراقب پاشش اسید باتری باشید تا به روی شما نپاشد. زیرا معمولا پوشش پلاستیكی باتری طی آتش سوزی ذوب شده و اسید را به اطراف می‌پاشد.
احتیاط در مورد مایعات نشت كرده بر روی زمین بسیار مهم است. چون ممكن مشتعل شده و آتش را به اطراف وسیله نقلیه پخش نماید. به علاوه این مایعات می‌توانند وارد آب راه‌ها یا زهكش‌ها شده و آلودگی‌های زیست محیطی ایجاد نمایند.
بعد از اینکه بدنه اصلی آتش خاموش شد، جستجو در خودرو حائز اهمیت است. تمامی نقاط کندسوز خودرو باید لکه گیری شوند تا از اطفا كامل حریق و گسترش نیافتن آن به سایر مواد قابل اشتعال داخل وسیله نقلیه اطمینان حاصل گردد. دیگر محل‌های مخفی نیز باید برای جلوگیری از گسترش آتش، كنترل شود.
هنگام اطفا حریق در محل مسافرین (كابین خودرو) نیز باید پشت به باد اقدام نمود. برای این كار با استفاده از نازل در فاصله حدود 4 الی 7 متری اتومبیل مستقر شوید، سپس سر نازل را در حالت جت قرار داده و عمل اطفا را آغاز كنید. برای اطفا باید از روش جاروب كردن آتش (با حركت دادن سرنازل)، برای مهار آن استفاده نمایید. همان طور كه آتش در حال اطفا (فروكش كردن) می‌باشد، سرنازل را به حالت مه پاش در آورده و به سمت اتومبیل نزدیک شوید تا از اطفا كامل آتش مطمئن گردید. كابین خودرو و پیرامون را كاملا مورد بازدید قرار دهید. بخصوص زیر خودرو را تا از عدم نشت هرگونه مایع قابل اشتعال مطمئن شوید.
اگر مایع اشتعال در حال سوختن مشاهده شد، فورا سرنازل را به طرف آن گرفته و حریق را اطفا نمایید. درصورت استفاده از سیستم كف، مکانیزه عمل ممانعت از رسیدن اكسیژن به حریق و نیز خنک كردن، می‌تواند برای خاموش كردن مایعات مشتعل موثر واقع گردد و مانع تبخیر آنها جهت جلوگیری از اشتعال مجدد گردد. (مانع از برخاستن بخارات قابل اشتعال) بعد از اینکه تمامی آتش‌های قابل مشاهده خاموش گشت، اجازه دهید تا قبل از شروع جستجو، بخار و دود خارج شود، این عمل میزان دید را برای عملیات بازدید افزایش داده و ضریب ایمنی را بالا می‌برد.
به خاطر داشته باشید كه طی عملیات جستجوی داخل اتومبیل سوخته، كیسه هوا (Air Bag) می تواند بدون هشدار عمل كند. به همین منظور هرگز نباید هیچ قسمتی از بدن در مسیر كیسه هوا قرار گیرد.
آتش در صندوق عقب ماشین
برای بازكردن در صندوق عقب یک اتومبیل مشتعل می‌توان از یک میله نوک تیز (اهرم)، پیچ‌گوشتی یا ابزار مخصوص برای چرخاندن قفل در جهت حركت عقربه ساعت استفاده كرد. به دلیل امكان آتش سوزی احتمالی می‌بایست یك سرلوله آماده بكار هنگام بازشدن در صندوق آماده باشد.
به آتش قسمت عقب خودروهای سبک و سنگین حمل بار (اتاق بار) باید با احتیاط بسیار نزدیک شد، زیرا این دسته خودروها غالبا برای حمل انواع كالاها مورد استفاده قرارگرفته و می توانند حاوی انواع مواد شیمیایی، ضایعات پزشكی، مواد آزمایشگاهی، مواد رادیواكتیو و سایر كالاهای خطرناک و حتی حمل سوخت باشند.
همیشه متوجه علائم سوخت یک وسیله نقلیه در حال سوختن باشید، چون ممكن است از سوخت دیگری، مثل گاز طبیعی استفاده نمایند. وسیله LPG یا گاز مایع پروپان CNG فشرده نقلیه آتش گرفته كه از هر یك از این نوع سوخت‌ها استفاده میکند، باید از طریق یک جریان اصلی خودكار خاموش گردد تا از جراحات و حتی احتمال مرگ افراد در اثر انفجار سیلندر گاز جلوگیری به عمل آید.
استفاده می‌كنند حاوی سیلندرهای CNG اتومبیل‌هایی كه از مخزنی می‌باشند. این سیلندرها معمولا در صندوق عقب قرارگرفته و دارای فشار بالا (حدودا 200 بار) می‌باشند. هنگام وقوع حادثه می‌بایست سیلندرهای محتوی گاز را سرد كرده و مثل هر سیلندر گاز دیگری حفاظت گردند. این سیلندرها همانند سیلندرهای پخت غذا و گرمایشی می‌باشد. پروپان سنگین‌تر از هوا بوده و بنابراین بخارات آن در سطح پایین‌تری از هوا جمع می‌شوند.
کابل‌ها و شبکه الکتریکی
كابل‌ها می‌توانند موجب گسترش حریق شوند، این كابل‌ها معمولا از باتری به مخزن جلوی اتومبیل از سطح زیرین امتداد می‌یابند و معمولا طوری قرار می‌گیرند كه مستقیما از زیر صندلی راننده می‌گذرند. باید كاملا توجه داشته باشید در هنگام استفاده از قیچی‌ها و كاترهای فلزی هیدرولیک یا ابزار گشادكننده در این نوع خودروها، كابل‌های تغذیه موتور قطع نگردد.
تجهیزات آتش نشانی و حفاظت فردی
بدلیل وجود خطر آتش‌سوزی در صحنه‌های عملیات، به خصوص حوادث خودرو (آتش سوزی- واژگونی- تصادفات و...) امدادگران باید جهت مقابله، ملبس به تجهیزات حفاظت فردی و ایمنی كامل باشند. یكی از مهمترین تجهیزات، سیستم‌های تنفسی است كه بالاخص در محیط‌های بسته (تونل و...) به دلیل تنفس هوای داغ و مرطوب كه موجب آسیب شدید، تورم ریه و سوختگی سیستم تنفسی می‌شود، همچنین وجود گازهای سمی، دود و ... كه باعث كمبود اكسیژن محیط و آلودگی محیط زیست شده و نیز وجود ذرات معلق نامرئی، استفاده از آن توصیه می‌گردد.
بهتر است هر خودرو یک کپسول آتش نشانی در خود داشته باشد. واضح است که قیمت کپسول آتش نشانی و کارایی آن در زمان بروز حادثه بسیار کمتر از خساراتی خواهد بود که متوجه خودرو می گردد.
به دلیل وجود انواع خطرات، افراد باید بدون توجه به اعلام آلودگی محیط با احتمال آلوده بودن، در تمامی محیط‌های آتش سوزی از تجهیزات تنفسی استفاده نمایند. پیشنهاد می‌شود امدادگران هنگام مقابله با آتش سوزی و حوادث خودروها در فضاهای بسته و باز از خاموش‌کننده‌های كوله‌پشتی مجهز به سیستم تنفسی استفاده نمایند.
مجموعه تجهیزات حفاظت فردی و لباس های آتش نشانی (كلاه ایمنی، اوركت و شلوار مقاوم در برابر حریق، دستكش ایمنی و چكمه) فرد را در مقابل بسیاری از خطرات احتمالی از جمله شكستن شیشه خودرو، اشیای فلزی تیز، آتش‌سوزی و انفجار و ... محافظت می‌نماید.
استفاده از دستكش‌های لاستیكی و استریلیزه برای امدادگران در هنگام حمل مجروح دچار خونریزی جهت پیشگیری از انتقال بیماری‌های مضاعف به فرد آسیب دیده الزامی است.
دود: در اكثر آتش سوزی‌ها بدلیل كمبود اكسیژن و احتراق ناقص، فعل و انفعالات شیمیایی رخ می‌دهد و موجب تولید ذرات معلق مختلفی شده كه در فضا پراكنده می‌باشند. بسیاری از این گازها بی‌نهایت سمی هستند. در مجموع ذرات معلق منتشرشده در هوا كه ناشی از احتراق می‌باشد، دود نامیده می‌شود كه شامل سه جز اصلی ذرات، بخارات و گازها است.
ذرات و دود: ذرات دود از مواد نسوخته، نیم سوخته و كاملا سوخته تشكیل می‌شود. این ذرات توسط آتش در ستون حرارتی بلند می‌شوند كه معمولا به طور كامل قابل رویت هستند. ذرات كاملا سوخته و ملموس در وهله نخست همان خاكستر است. ذرات نیم سوخته یا نسوخته می‌تواند شامل دیگر ذرات معلق یا گازها باشد. تراكم ذرات نسوخته یا نیم سوخته بستگی به میزان اكسیژن موجود در آتش‌سوزی دارد.
بسیاری از ذرات دود به اندازه‌ای كوچک هستند كه قادرند از مكانیزم‌های محافظت طبیعی سیستم تنفسی عبور كرده و وارد ریه‌ها شوند. بعضی از این ذرات برای بدن سمی بوده و در صورت استنشاق منجر به جراحات جدی یا مرگ می‌شوند. این جراحات ممكن است موجب سوزش شدید چشم‌ها و یا اختلال در سیستم گوارش باشند.
بخارات دود: دود همچنین حاوی قطرات ریز مایع معلق است كه به آنها بخار می‌گوییم. این بخارات مشابه مه هستند كه از قطرات كوچک آب معلق در هوا تشكیل می شود.
وقتی که تركیبات نفتی می‌سوزند، قطرات كوچک هیدروكربن تولید می‌کنند كه جزئی از دود را تشكیل می‌دهد. استنشاق یا فرو بردن این تركیبات می‌تواند سیستم‌های تنفسی و گردش خون را مختل كند، بعضی از ذرات سمی موجود در دود در صورتی‌که از طریق پوست جذب شوند، می‌توانند موجب مسمومیت گردند.
آبی كه روی آتش ریخته می شود تولید بخار میکند كه بخشی از دود می‌گردد. این قطرات آب می‌تواند بعضی از مواد سمی موجود در دود را جذب نماید.
گازهای سمی: آتش، گازهای متعددی را نیز بوجود می آورد. میزان اكسیژن موجود برای آتش و نوع سوختی كه می‌سوزد، تعیین‌کننده نوع گازهایی است كه تولید می‌شوند. آتشی كه سوخت آن چوب است، در مقایسه با آتشی كه سوخت كه آن محصولات نفتی می‌باشد، گازهای متفاوتی را ایجاد می‌كند. به یاد داشته باشید كه بسیاری از محصولات رایج، نظیر پلاستیك‌ها از تركیبات نفتی ساخته می‌شود. چون نوع این گازها بستگی به تركیب مواد سوختنی با اكسیژن موجود دارد كه ممكن است با افزایش یا كاهش همراه باشد، از لحاظ تراكم و یا نوع گازها در آتش‌سوزی مداوم در حال تغییر هستند.
بسیاری از گازهای ناشی از آتش سوزی‌های خانگی یا تجاری بسیار سمی‌اند. مونوکسیدکربن، سیانید هیدروژن و فسژن سه گاز هستند كه غالبا در دود حاصل از این آتش سوزی وجود دارند، مونوكسید كربن در مقادیر كم نیز مرگبار است. مونوکسید کربن در صورت استنشاق سریعا جایگزین اكسیژن در جریان خون می‌شود، زیرا 200 برابر سریع تر از اكسیژن با هموگلوبین خون تركیب می‌گردد.
غلظت كم مونوكسید كربن هم می‌تواند سریعا آتش نشان را از پا در آورده و بكشد. مونوکسید کربن بی بو، بی رنگ و بی مزه است.
